فن آوری جدید و دگرگونی جهان

اطلاعات، 5 و 6/3/82
دو قرن پیش آلوین تافلر، با وضع واژه «شوک آینده» این واقعیت را توصیف کرد که ابداعات تکنولوژیک آنچنان به سرعت پیش می‏رود که موجب تغییر حوزه اجتماعی ـ سیاسی می‏شود. در این گزارش می‏خواهیم این را بررسی کنیم که چگونه نظام مراکز تکنولوژیکی جدید به دگرگونی همه چیز منجر شده است.
الف. چگونگی تغییر زندگی روزمره به وسیله ابزار فنی جدید: تغییر در ابزار باعث تغییر در اعمال مهم زندگی می‏شود. در عصر فن‏آوری، افراد به جای اینکه با نظام طبیعی منطبق شوند، طبیعت را وادار می‏کنند تا با نیازها و توقعات آنان هماهنگ گردد و هر وقت معلوم شود طبیعت با اهداف آنان متناسب نیست، آن را آن‏طور که مصلحت می‏دانند، بازسازی می‏کنند. چنین بازسازی تکنولوژیک، باعث می‏شود موجودات به شکلی نامناسب ظاهر شوند. سخن این است که تصور می‏شود اختراعات تکنولوژیک مشکلات را حل می‏کند، اما در واقع اغلب این اختراعات، موجب مشکلاتی می‏شود که ممکن است از مشکلات اولیه‏ای که آنها حل کرده‏اند، به مراتب مهم‏تر و پیچیده‏تر باشد.
ب. دگرگونی تکنولوژیک زمان و مکان: در عصر فن‏آوری، انسان‏های زیادی نظرات مشابهی درباره بی‏ریشه بودن جهان تکنولوژیک بیان کرده‏اند و زندگی اصیل بشری را نیازمند معنای ریشه‏دار بودن، دانسته‏اند. مکان مورد نظر انسان تکنولوژیک دیگر آن منظره قدیمی مورد علاقه نیست و زمان مورد نظر او نیز دیگر یک قلمروتاریخی نیست که در آن انسان رفتار می‏کند. عصر فن‏آوری، نوع تلقی نسبت به زمان و مکان را متحول ساخت و همین امر باعث شد مفهوم «کار»، محصول نیرو و جهت دانسته شود.
ج. کارآمد کردن کار، کارگر و وسایل: کارآمد کردن زمان و کار، در کارخانه صنعتی مدرن به ظهور می‏رسد. کار در چنین کارخانه‏هایی مطابق فرآیندهای کارکردی تنظیم می‏شود. عملکرد یا کار مقرر شده برای خط تولید، در اصل به وسیله هر کارگر قابل اجراست. این میل به کارآمد کردن، در تاریخ وسایل نیز معنکس می‏شود، به گونه‏ای که حتی زبان نیز وسیله‏ای در خدمت تولید می‏شود.
د. ماهیت تکنولوژی مدرن: گرایش به صنعت به جای اینکه عامل رهایی‏بخش در تاریخ انسان باشد، به شکل پیچیده‏تری از بردگی تبدیل شده است. فن‏آوری صنعتی علاوه بر اینکه بر نیروی کار، مهر شخصیت مستبدانه می‏زند، جامه «عقل» را نیز به تن می‏کند تا بتواند هر مخالفتی را که به نام «غیر عقلانی بودن» صورت می‏گیرد، رد کند. خلاصه اینکه عصر فن‏آوری به هیچ وجه به پایان خود نرسیده، بلکه به زحمت می‏توان گفت در آغاز راه است. ازاین‏رو از آنجا که در تاریخ وجود، فن‏آوری مدرن آخرین مرحله‏ای است که غرب را می‏سازد، پس باید بیاموزیم چگونه بر این سرنوشت فائق آییم.