علم، جمع آوری داده های حسی نیست

جام جم، 6 و 8/2/82
در این گفت‏وگو پس از مروری بر مسئله دین‏گریزی در جوامع اسلامی، چیستی معرفت علمی و رویکردهای مختلف در خصوص آن و نیز بدفهمی موجود در این زمینه مورد بحث واقع می‏شود. علم و استلزامات آن در مورد دین نیز یکی دیگر از موضوعات مورد بحث است.
نویسنده معتقد است که مسئله دین‏گریزی باید مبتنی بر سند و مدرک باشد، ولی دلیل قاطعی بر این مسئله وجود ندارد و حتی در جوامع غربی نیز چنین نیست که مسئله حادی به نام دین‏گریزی مطرح باشد. در جامعه اسلامی نیز در میان روشن‏فکران دین‏گریزی وجود ندارد، بلکه گرایشی برای شناخت دین و مبنای دینی وجود دارد.
در ادامه گفت‏وگو نویسنده در بحث از رابطه علم و دین بیان می‏کند که ابتدا باید تصور روشنی از علم و دین داشته باشیم وگرنه نمی‏توان سخن از تضاد علم و دین یا... به‏میان آورد. برخی فکر می‏کنند که علم، حاصل فعالیت‏های حواس ماست، درحالی‏که حواس اموری پراکنده و نامنظم را در اختیار ما قرار می‏دهد، اما این قدرت ذهنی و عقلانی انسان است که به این امور معنی بخشیده و آنها را منظم می‏نماید، این نظریه‏ها حاصل فعالیت‏های ذهنی و عقلانی انسان است، لذا این نظریه‏ها محصول صِرف حواس نیست تا نتیجه گرفته شود که چون در دین از امور غیر محسوس سخن گفته می‏شود پس علم و دین در تضاد است. پردازش امور محسوس و نظریه‏سازی و... کار حواس و سلسله اعصاب و امثال آن نیست؛ اما رفتارگرایی که مدتی در برخی جوامع هم مسلط بوده خواسته است قواعد یادگیری در حیوانات را به انسان نیز تعمیم دهد و محیط و امور محسوس را تنها مبنای یادگیری قرار دهد و نقش ذهن، عقل و تفکر آدمی را به عنوان عنصری مستقل در فهم و یادگیری و... انکار نماید، درحالی‏که نقش عقل، ذهن و قدرت‏های روحی را نمی‏توان انکار کرد.
در ادامه گفت‏وگو نویسنده در تعریفی، علم را نظریه مبتنی بر دلیل می‏نامد. از منظر نویسنده نظریه نیز اولاً، محصول فعالیت‏های ذهنی است و ثانیاً، نظریه علمی، احتمالی و غیریقینی است، ازاین‏رو نظریه‏ها تغییر می‏کنند. ویژگی دیگر نظریه علمی، نسبی بودن آن است؛ چون بر اساس شرایط و دلایل تغییر می‏کنند. در ادامه نویسنده برای جلوگیری از بدفهمی در مورد علم، متذکر می‏شود که باید از همان ابتدا به دانش‏آموزان بیاموزیم که علم چگونه بوجود آمده، توسعه پیدا کرده و به صورت امروزی درآمده است و مراحل روش علمی را خوب یاد بگیرند تا با ماهیت علم تجربی و روش‏ها و باقی مسائل آن به خوبی آشنا شوند. در پایان نویسنده متذکر شده است که با رجوع به دین به‏خوبی معلوم می‏شود که نه تنها دین در تضاد با علم نیست، بلکه مشوق تحصیل علم و نیز حاوی ارزش‏گذاری فراوان برای علم و عالم است.