هویت ایرانی در مواجهه با جهانی شدن

جام جم، 4/12/81
در این گفت‏وگو دکتر نصر در ابتدا می‏گوید که بنده اعتقاد ندارم یک فرهنگ بتواند جهانی شود. فرهنگ غرب که مدعی است می‏تواند در سراسر جهان توسعه یابد و جهانی شود، هر چه بیشتر گسترش می‏یابد، ضعیف‏تر و رقیق‏تر می‏شود و به این ترتیب قدرت و نفوذ آن کمتر می‏شود. فرهنگ غربی، بخصوص فرهنگ عامیانه غربی که ادعای گسترش دارد، هر چه گستردگی بیشتری پیدا کند، از عمق کمتری برخوردار خواهد شد و به واسطه همین سطحی بودن و کم‏عمقی، توانایی تسلط خود را بر فرهنگ‏های دیگر که از عمق بیشتری برخوردارند، از دست خواهد داد.
وی در ادامه می‏افزاید: وجود فرهنگ‏های مختلف، مانند وجود نژادهای مختلف، خواست ِ خداوند است و این تنوع و تکثری که در فرهنگ‏ها و تمدن‏ها وجود دارد، به غنای نوع بشر می‏افزاید و با از بین رفتن فرهنگ‏های مختلف، از غنای اندیشه و عمل انسان کاسته خواهد شد.
هویت ایرانی مبتنی بر دو رکن اساسی است: رکن اول که مهم‏تر است، جهان‏بینی است و برای ایران این جهان‏بینی طبیعتا همان وحی اسلامی و فرهنگ مبتنی بر وحی اسلامی است؛ رکن دوم، تجربه مشترک تاریخی است. در ایران، اقوام مختلفی از لحاظ نژاد و زبان زندگی می‏کنند و همه اینها تجربه‏ای مشترک داشته‏اند که مبتنی بر تاریخ مشترک است و این تجربه نسل به نسل منتقل شده است.
یک تمدن بزرگ اسلامی داریم که از وحدتی خاص و بی‏نظیر برخوردار است. قرائت قرآن، پیروی از شریعت اسلام، پیروی از سنت نبوی عناصر بسیار مهمی هستند که از غرب تا شرق تمدن اسلامی به‏طور یکسان وجود دارند و به تمدن اسلامی وحدت می‏بخشند.
دکتر نصر در ادامه گفت‏وگو درباره علت وحدت فرهنگ‏ها در عین وجود کثرت در اسلام می‏گوید: اسلام در هیچ جایی تخریب فرهنگی نکرد؛ مگر جنبه‏هایی از فرهنگ‏های بیگانه که منکر توحید بود. در حقیقت، اسلام موجب شکوفایی فرهنگ‏های مختلفی شد که در محدوده تمدن اسلامی وجود داشتند و زمینه این شکوفایی را در دامن وحی و توحید فراهم کرد. در تمدن اسلامی، هر چند هر فرهنگی ویژگی‏های شاخص خود را دارد، این عناصر جدای از اسلام تلقی نمی‏شوند بلکه آنها را حل‏شده در فرهنگ بزرگ‏تر اسلامی می‏دانیم.
نکته دیگر اینکه یک دین در یک جامعه هیچ‏گاه نفوذ پیدا نمی‏کند، مگر اینکه بتواند برای خود یک محیط فرهنگی مناسب درست کند. دین تنها فلسفه، کلام و عرفان نیست، بلکه دین نحوه زیستن است؛ حتی رفت و آمد و پوشش و غذا خوردن و سخن گفتن و هنر، بخشی از دین و فرهنگِ دینی است و دین برای ماندن و نفوذ کردن همیشه به ساختن فرهنگ محتاج است.