جهانی شدن دین در عصر اطلاعات
آرشیو
چکیده
متن
انتخاب، 9 و10/11/81
ادیان بزرگ جهان، با مدعیات جهان شمولى که دارند، مخاطبان خود را فراتر از فرهنگ و یا سرزمینى خاص قرار مىدهند. با وجود این، در یکى ـ دو دهه اخیر، شاهد شکل نوینى از جهانى شدن بودهایم که برچسب خود را بر تمامى پدیدهها و فرآیندها نهاده است و در آن، هر پدیدهاى، با محور جهانى شدن، شکل و سرشت نوینى به خود گرفته است. در این نظم جدید، برداشتى که از جهانى شدن دین وجود دارد، دستخوش تحولات مىشود. نویسنده مقاله حاضر، با این پیش فرض، به نقاط فراز و فرود این برداشت جدید مىپردازد و در این راه، نمونههاى بسیارى از فرهنگهاى گوناگون و شیوه مواجهه آنها با تحولات جدید و پژواک این تحولات را بر فرهنگ دینىشان مىکاود.
پیشرفتهاى مهم و قابل توجه عرصه ارتباطات، این امکان را براى هر دین ـ و حتى براى جنبشهاى دینى کوچک ـ فراهم ساخته است که در فراسوى مرزهاى ملى اشاعه یابند. این شتاب سریع «عصر ارتباطات» به ظهور پدیدهاى به نام «جهانى شدن دین» منجر شده است. هرچند پیشبینى روند جهانى شدن دین ناممکن است اما مىتوان حدس زد که در آینده، اطلاعات دینى، بهطور فزایندهاى، با روشهایى متفاوت از روشهاى پیشین جریان خواهد یافت؛ اشکال نوینى از نهادهاى دینى شکل خواهد گرفت و مضمون فعالیتها و آموزههاى آنها تغییرات پرآشوب و متلاطمترى را نسبت به گذشته تجربه خواهد کرد. امروزه این پیشرفت فن آورى، حتى نظام اعتقادات ما را تغییر داده است. گسترش جغرافیایى و اجتماعى اطلاعات باعث شده است اطلاعاتى که پیشتر قلمرو مطلق اعضاى محدود گروههاى ویژهاى بود، هم اکنون، به صورت فزاینده و به روشهاى گوناگون، در دسترس «دیگران» قرار گیرد.
از سویى، با پیشرفت در وسایل تبادل اطلاعات و بهوجود آمدن «شبکه»هایى متفاوت از شبکههاى اجتماعى سنتى، احتمالاً شاهد افراد زیادى خواهیم بود که از علم تخصصى پیشرفتهترى، در مقایسه با متخصصان حرفهاى آن رشته، برخوردارند. در رابطه با دین، ممکن است کسانى که اساسا به عنوان متخصصان مذهبى تربیت نشدهاند، نسبت به کشیشان، راهبان یا مبلغان مذهبى، علم دینىِ بیشترى داشته باشند. این پدیده را مىتوان «تغییر جایگاههاى فکرى» نامید.
جهانى شدن فرهنگى در ویژگىهایى خاص، با دیگر فرآیندهاى جهانى شدن اشتراک دارد: کمرنگ کردن یا از میان بردن مرزها و آشکار شدن همزمان حوادث در مقیاس جهانى. باید افزود اصلى که مطابق آن، این امور رخ مىنمایند، اصل رقابت در یک بازار آزاد است.
وقتى این دید از جهانى شدن در مذهب بهکار گرفته شود، مىتوان گفت که شاهد تغییر دائمى و پایدار در شکل مرسوم مذهب خواهیم بود. در مقابل، فعالیتهاى گروههاى مذهبى واجد ویژگى فزاینده رقابت آزاد در مقیاس جهانى خواهد بود. به علاوه، این امکان وجود دارد که شاهد تغییرات شگرفى در ساختار سنتى ادیان تاریخى باشیم.
فرآیند جهانى شدن باعث تغییرات عمدهاى در نهاد مذهب؛ تعالیم، شعائر و فعالیتها؛ و محیطهاى فکرى علاقهمندانِ دین خواهد شد.
نویسنده، نخست به پدیده «دین چند ملیتى» مىپردازد. دین چند ملیتى، در واقع، براساس روشهاى نوین تبلیغ سازمان یافته است. شرایط جارى جهانى، همانگونه که بر فعالیتهاى اقتصادى شرکتهاى چند ملیتى اثر گذاشته است، بر فعالیتهاى تبلیغى نهادهاى مذهبى نیز مؤثر بوده است.
بیشترین امکان تغییر در تعالیم و شعائر، آمیزش و ترکیب اجزاى متفاوت مذاهب است. این پدیده، در جوامعى که سنتهاى مذهبى متعددى حضور دارند، کاملاً طبیعى است. اما میان اشکال کلاسیک آمیزش و آنچه امروزه رخ مىدهد، تفاوتى وجود دارد: امروزه تعالیم و شعائر دینى با آگاهى و با حالت ستیزهجویانه در هم ادغام مىشوند؛ ادغامى که تقریبا بر اساس اطلاعات در دسترس، و بدون نیاز به هرگونه ارتباط واقعى رخ مىدهد.
ادیان بزرگ جهان، با مدعیات جهان شمولى که دارند، مخاطبان خود را فراتر از فرهنگ و یا سرزمینى خاص قرار مىدهند. با وجود این، در یکى ـ دو دهه اخیر، شاهد شکل نوینى از جهانى شدن بودهایم که برچسب خود را بر تمامى پدیدهها و فرآیندها نهاده است و در آن، هر پدیدهاى، با محور جهانى شدن، شکل و سرشت نوینى به خود گرفته است. در این نظم جدید، برداشتى که از جهانى شدن دین وجود دارد، دستخوش تحولات مىشود. نویسنده مقاله حاضر، با این پیش فرض، به نقاط فراز و فرود این برداشت جدید مىپردازد و در این راه، نمونههاى بسیارى از فرهنگهاى گوناگون و شیوه مواجهه آنها با تحولات جدید و پژواک این تحولات را بر فرهنگ دینىشان مىکاود.
پیشرفتهاى مهم و قابل توجه عرصه ارتباطات، این امکان را براى هر دین ـ و حتى براى جنبشهاى دینى کوچک ـ فراهم ساخته است که در فراسوى مرزهاى ملى اشاعه یابند. این شتاب سریع «عصر ارتباطات» به ظهور پدیدهاى به نام «جهانى شدن دین» منجر شده است. هرچند پیشبینى روند جهانى شدن دین ناممکن است اما مىتوان حدس زد که در آینده، اطلاعات دینى، بهطور فزایندهاى، با روشهایى متفاوت از روشهاى پیشین جریان خواهد یافت؛ اشکال نوینى از نهادهاى دینى شکل خواهد گرفت و مضمون فعالیتها و آموزههاى آنها تغییرات پرآشوب و متلاطمترى را نسبت به گذشته تجربه خواهد کرد. امروزه این پیشرفت فن آورى، حتى نظام اعتقادات ما را تغییر داده است. گسترش جغرافیایى و اجتماعى اطلاعات باعث شده است اطلاعاتى که پیشتر قلمرو مطلق اعضاى محدود گروههاى ویژهاى بود، هم اکنون، به صورت فزاینده و به روشهاى گوناگون، در دسترس «دیگران» قرار گیرد.
از سویى، با پیشرفت در وسایل تبادل اطلاعات و بهوجود آمدن «شبکه»هایى متفاوت از شبکههاى اجتماعى سنتى، احتمالاً شاهد افراد زیادى خواهیم بود که از علم تخصصى پیشرفتهترى، در مقایسه با متخصصان حرفهاى آن رشته، برخوردارند. در رابطه با دین، ممکن است کسانى که اساسا به عنوان متخصصان مذهبى تربیت نشدهاند، نسبت به کشیشان، راهبان یا مبلغان مذهبى، علم دینىِ بیشترى داشته باشند. این پدیده را مىتوان «تغییر جایگاههاى فکرى» نامید.
جهانى شدن فرهنگى در ویژگىهایى خاص، با دیگر فرآیندهاى جهانى شدن اشتراک دارد: کمرنگ کردن یا از میان بردن مرزها و آشکار شدن همزمان حوادث در مقیاس جهانى. باید افزود اصلى که مطابق آن، این امور رخ مىنمایند، اصل رقابت در یک بازار آزاد است.
وقتى این دید از جهانى شدن در مذهب بهکار گرفته شود، مىتوان گفت که شاهد تغییر دائمى و پایدار در شکل مرسوم مذهب خواهیم بود. در مقابل، فعالیتهاى گروههاى مذهبى واجد ویژگى فزاینده رقابت آزاد در مقیاس جهانى خواهد بود. به علاوه، این امکان وجود دارد که شاهد تغییرات شگرفى در ساختار سنتى ادیان تاریخى باشیم.
فرآیند جهانى شدن باعث تغییرات عمدهاى در نهاد مذهب؛ تعالیم، شعائر و فعالیتها؛ و محیطهاى فکرى علاقهمندانِ دین خواهد شد.
نویسنده، نخست به پدیده «دین چند ملیتى» مىپردازد. دین چند ملیتى، در واقع، براساس روشهاى نوین تبلیغ سازمان یافته است. شرایط جارى جهانى، همانگونه که بر فعالیتهاى اقتصادى شرکتهاى چند ملیتى اثر گذاشته است، بر فعالیتهاى تبلیغى نهادهاى مذهبى نیز مؤثر بوده است.
بیشترین امکان تغییر در تعالیم و شعائر، آمیزش و ترکیب اجزاى متفاوت مذاهب است. این پدیده، در جوامعى که سنتهاى مذهبى متعددى حضور دارند، کاملاً طبیعى است. اما میان اشکال کلاسیک آمیزش و آنچه امروزه رخ مىدهد، تفاوتى وجود دارد: امروزه تعالیم و شعائر دینى با آگاهى و با حالت ستیزهجویانه در هم ادغام مىشوند؛ ادغامى که تقریبا بر اساس اطلاعات در دسترس، و بدون نیاز به هرگونه ارتباط واقعى رخ مىدهد.
تبلیغات
