مشورت و نظارت بر حکومت

پگاه حوزه، ش 85
مقاله با این تلقى که دو پدیده احزاب سیاسى و شوراهاى اسلامى، به لحاظ محتوا و کاربرد، از نوعى تلاقى و انطباق برخوردارند، در صدد است تا رابطه عینى این دو پدیده را مطالعه و بررسى کند. بنابراین پرسش اصلى این گزارش چنین خواهد بود: رابطه احزاب و شوراهاى اسلامى چگونه است، و اساسا این دو مقوله چه ارتباطى با هم دارند؟
استدلال این مقاله بر تأیید فرضیه فوق در قالب یک قیاس تحلیلى به شکل زیر قابل طرح است: 1. شوراهاى اسلامى به منزله یک تشکّل مردمى، وظیفه مهم مشورت و نظارت بر کارگزاران نظام اسلامى را بر عهده دارند؛ 2. احزاب سیاسى معمولاً کارویژه‏هاى متعددى مانند دفاع از حقوق شهروندان، مشارکت‏سازى سیاسى و... دارند؛ 3. نتیجه حاصل از دو مقدمه فوق آن خواهد بود که در جامعه اسلامى و حکومت دینى، دولت و مردم نوعى رابطه متقابل دارند. حزب به مثابه یک پدیده محتوایى و کارکردى کوچک یا صرف‏نظر از بحث مفهومى ـ رابطه‏اى نزدیک و متداخل با شوراهاى اسلامى دارد. هرچند جنبه منفى کارویژه‏هاى احزاب سیاسى را نیز نباید از نظر دور داشت، اما مهم‏ترین کارویژه‏هاى احزاب سیاسى که به نحوى با برنامه‏ها و اهداف شوراهاى اسلامى نیز انطباق دارد عبارتند از: مشارکت سیاسى مردم، آموزش و ارتقاى بینش سیاسى جامعه، نقد و نظارت بر حکومت، دفاع از حقوق شهروندان در برابر دولت، گزینش نامزدهاى انتخاباتى و تدوین سیاست‏هاى عمومى. صرف نظر از مباحث مفهومى و دامنه دارى که در این زمینه وجود دارد، در یک تعریف نسبتا مناسب مى‏توان گفت: «شوراهاى اسلامى، مجموعه‏اى از نمایندگان منتخب مردم‏اند که با رأى مستقیم آنان انتخاب مى‏شوند و از صلاحیت‏هاى مشورتى و اجرایى رسمى، براى اداره امور عمومى حوزه انتخابى خود برخوردارند، و به صورت رسمى به اداره بخشى از این امور مبادرت مى‏ورزند». بنابراین کارویژه‏هاى شوراها عبارتند از:
1. مشارکت‏سازى سیاسى؛ 2. نظارت و مشورت؛ 3. حلقه ارتباط میان شهروندان و دولت؛ 4. همکارى و مساعدت با دولت در تدوین سیاست‏ها و برنامه‏هاى عمرانى و رفاهى.
مطالعه تطبیقى هر دو دسته کارویژه‏هاى ذکر شده، بیانگر آن است که شوراهاى اسلامى در ایران دقیقا کارویژه احزاب سیاسى در دیگر جوامع را انجام مى‏دهد. در نهایت اینکه احزاب سیاسى از نظر کارکردگرایى تا حد زیادى مى‏توانند از مبانى نظرى شوراهاى اسلامى و تجربیات عینى آن، بهره‏بردارى کنند. به صورت طبیعى، اگر احزاب سیاسى کارویژه‏هاى فوق را به شکل مطلوب‏تر و مناسب‏تر آن به انجام برسانند، از دل مباحث ناظر به شوراهاى اسلامى، مى‏توان مؤیدات و ادله اثبات فراوانى براى احزاب در ایران بیرون کشید.