بشر فراهم کننده مقتضیات است

همشهری ، 29/10/81
امکان «شبیه‏سازی» انسان، بیم‏ها و امیدهای تازه‏ای در زندگی بشر وارد کرده است. گروهی این کار را دخالت در کار خدا، اهانت به ذات بشر و بدترین گناهی خوانده‏اند که تا کنون آدمی مرتکب شده است، و گروهی نیز آن را شیوه‏ای برای به تاریخ سپردن ناباروری، و برآورده ساختن نیاز بیماران به بافت‏های پیوندی می‏دانند. گفت‏وگوی حاضر پاسخگویِ بخشی از ابهاماتی است که در زمینه «شبیه‏سازی» مطرح شده است. مصاحبه گران نخست به پیشینه شبیه‏سازی در گیاهان و جانوران می‏پردازند: شبیه‏سازی جانوران به‏دست انسان بیش از نیم قرن قدمت دارد. برای شبیه‏سازی یک جاندار، تخمک را از جنس ماده می‏گیرند، ماده ژنتیک آن را تخلیه می‏کنند و ماده ژنتیکی یکی از سلول‏های پیکری جنس ماده یا نر را درون آن قرار می‏دهند. از سلول حاصل، جانداری پدید می‏آید که شبیه به والدی است که ماده ژنتیک را در اختیارش گذاشته است.
آقای موسوی بجنوردی به این پرسش که آیا اجرای این فن در مورد انسان با مفاهیم اسلامی سازگار است، این‏گونه پاسخ می‏دهد که بر اساس قاعده «اصالة الحِلّ» در شبهات حکمیه، شبیه‏سازی به نحو یاد شده هیچ اشکالی ندارد: ممکن است با توجه به آیه اِنَّا خَلَقْناکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثَی، این شبهه پیش آید که شبیه‏سازی خلاف آفرینش و اراده الاهی است. اما معنای خلقت فقط این نیست که حتما باید از طریق ترکیب اسپرم و تخمک فرزندی پدید آید. ممکن است مرد و زن به نحو دیگری در آفرینش یک انسان دخالت داشته باشند. اما بحث اصلی آنجاست که جنس مخالف در پدید آمدن فرزند هیچ دخالتی نداشته باشد. برای مثال، تخمک را از زن بگیرند، ماده ژنتیک را از آن خارج کنند، سپس ماده ژنتیک یکی از سلول‏های پیکر زن (مثلاً پوست او) را درون تخمک بگذارند. این مورد نیز به ظاهر هیچ اشکالی ندارد. آیه مزبور، به روش معمول خلقت از زن و مرداشاره دارد. حال اگر ما با روش دیگری، از مخلوق خداوند، انسان دیگری پدید آوریم، این انسان باز مخلوق خداست. اگر بگوییم مگر می‏شود انسان بدون پدر باشد، پاسخ آن است که این امر امکان وقوعی دارد؛ همان گونه که حضرت مسیح نیز پدر نداشت. به‏زودی بشر می‏تواند بدون استفاده از تخمک، شبیه‏سازی کند. به نظر آقای موسوی بجنوردی، در این حالت نیز از مخلوق خداوند، مخلوقی دیگر پدید می‏آید؛ همان گونه که مرد و زن، آن‏گاه که تقارب می‏کنند، خالق نیستند، در این مورد نیز انسان تنها شرایط را فراهم می‏سازد و خلقت و آفرینشْ مخصوص خداست. با شبیه‏سازی، مقتضیات حیات حیوانی ایجاد می‏شود، اما روح را خداوند سبحان عطا می‏کند.