بی معنایی و معنویت در دین پسامدرن

انتخاب، 16/7/81
این مقاله، با نگاهی گذرا، کتاب خدا و دین در جهان پسامدرن اثر دیوید ری گریفین را بررسی می‏کند. بسیاری از گفتارهای کتاب، مقایسه میان سه جهان‏بینی پیشامدرن، مدرن و پسامدرن است و اینکه بسیاری از دشواری‏ها در جهان‏بینی اول، در نگرش پسامدرن حل می‏شود. در نگاه نوِ داروینی از تکامل، جهان آفریده تصادف محض است و اعتقاد به خداوند ماورای طبیعی اساساً امری غیرمعقول می‏باشد. دنیای مدرن حتی اهمیت انسان بودن را نیز نفی می‏کند و زندگی‏ای توأم با بی‏معنایی عالم و سرگشتگی انسان به ارمغان می‏آورد. علت انکار خدا در جهان مدرن، نیافتن جایگاهی طبیعی برای اوست، و علت دوّم آن است که تصوری عقلانی از خدا ممکن نیست. اندیشه تکاملی جهان، وجود قدرتی شخصی، غایتمند، عادل و عشق‏ورزنده به مخلوقات را نفی می‏کند؛ درحالی‏که کانون توجه دین در اعتقاد به چنین موجودی است. به زعم گریفین، این مشکل در جهان‏بینی پسامدرن حل می‏شود. اندیشه پیشامدرن بر خداباوری ماورای طبیعی، و اندیشه مدرن بر طبیعت‏باوری ملحدانه اصرار دارد و نگرش پسامدرن خداباوری طبیعت‏گرایانه را توصیه می‏کند. بدین ترتیب، بن‏بست الحاد از میان می‏رود و انگیزه‏های دینی زنده می‏شود. به گمان وی، مسئله معاد نیز که نگرش مدرن، آن را ممتنع، بی‏اساس و از حیث اخلاقی زیان‏بار می‏داند، بدون درغلتیدن به ماورای طبیعت حل‏شدنی است. در این بینش، نفس متمایز از مغز است و این مستلزم الوهیت ماورای طبیعی نیست. گریفین، در ادامه، به بحث درباره عمل و نظام معنوی می‏پردازد و بیانِ حقیقت ناظر به آزادی و رهایی‏را وظیفه یک الاهی‏دان برمی‏شمرد.