اسلام سیاسی و آینده

نویسنده، پیروزی انقلاب اسلامی ایران را موجب مطرح شدن مجدد اسلام سیاسی دانسته است و عوامل گوناگونی را در تحقق آن مؤثر می‏داند؛ از جمله می‏توان به قدرت مخالفت و ستم‏ستیزی مکتب تشیع در برابر قدرت‏های مادی و دنیایی اشاره کرد که می‏تواند کشمکش‏های سیاسی رادر قالب مذهبی بریزد. برداشت امام خمینی از ولایت فقیه توانست برای نخستین بار در تاریخ تشیع، حکومت مستقیم عالمان شیعی را به بار آورد.
نویسنده، در ادامه، این پرسش را مطرح می‏کند که آیا این روند روبه‏جلو همچنان دوام خواهد یافت یا آن‏گونه که برخی از نویسندگان غربی باور دارند، اسلام سیاسی شکست خواهد خورد؟ آیا باید همین بینش را ادامه دهیم یا این‏که باید طرحی نو دراندازیم؟ پرسش‏هایی از این دست، پیش روی ماست که پاسخ به آنها می‏تواند نمایانگر راه آینده و مسیر پیش پای اسلام گرایان در ایران و دیگر کشورهای اسلامی باشد. نویسنده، در پاسخ به این پرسش‏ها، چند نکته را مطرح کرده است و در همین راستا، دیدگاه برخی از نویسندگان غربی را نیز نقد می‏کند.
1. پاره‏ای از نویسندگان غربی تمایل اسلام‏گرایان به سوی آرمان‏هایی مانند دموکراسی، حقوق بشر و... را نشانه افول اسلام سیاسی می‏دانند و مردم‏سالاری دینی را با پایان اسلام‏گرایی برابر می‏شمارند. این دیدگاه، غیرواقع‏بینانه و نتیجه دور بودن از فضای شکل‏گرفته در ایران است؛ چرا که ارائه دیدگاه‏های جدید، به معنای فاصله گرفتن از اسلام و آرمان امام خمینی نیست، بلکه نشانگر ظرفیت ایدئولوژی دینی برای ارائه فهم‏های جدید است. ازاین‏رو، نگاه مردم‏سالارانه به دین نیز با استناد به مفاهیم دینی و سخنان امام خمینی است. همچنین باید به تفاوت میان اسلام‏گرایان ـ از جنبه‏های مختلفی مانند تفاوت تاریخی، جفرافیایی، فرهنگی و حتی مذهبی ـ توجه کرد.
2. برای پویایی راه و امید به آینده، باید از همان جایی آغاز کرد که تئوری انقلاب در اسلام و اسلام سیاسی آغاز شد؛ یعنی از بازسازی و بازخوانی فهم دینی. ازاین‏رو، در ادامه مسیر نیز باید دید تا چه مقدار دین می‏تواند موجب امیدآفرینی باشد. اگر بتوان با پای‏بندی به تعهدات ایدئولوژیک، همراه با پشتوانه‏های فکری ایدئولوژی نشاط‏آفرین، به عقلانیت، خردباوری، نهادینگی سیاسی و بازاندیشی واقع‏بینانه و کارشناسانه نصوص دینی روی آورد، این ایده در آینده نیز همچنان به روند تکاملی خود ادامه خواهد داد.
3. رواج اسلام سیاسی در پاسخ به یکی از پرسش‏های اساسی متفکران اسلامی بود که چرا مسلمانان عقب مانده‏اند. به نظر می‏رسد، در ادامه، باید مسلمانان به این مسئله اساسی‏تر بپردازند که چه کنیم که دیگر عقب‏تر نمانیم و چگونه باید به سمت جلو گام برداریم.
4. یکی از پیام‏های انقلاب اسلامی معنویت بود؛ آن‏هم در جهانی که به مادیت و بیگانگی از خود و.. دچار است. ازاین‏رو، انقلاب اسلامی مورد توجه پست‏مدرن‏ها قرار گرفت. آیا این روند ادامه خواهد یافت و همچنان بر پیام معنویت‏گرایانه تأکید خواهد شد؟ آنچه مهم است طرح این اندیشه در مقابل دنیای بی‏چون و چرای مدرنیته است. جهان در جست‏وجوی معنویت است و دست‏کم پیشنهاد و طرح ایران می‏تواند یکی از گزینه‏های انتخابی برای راه آینده بشر باشد.