پارادایم گفت و گوی فرهنگ ها

طراح گفت و گوى میان فرهنگ‏ها، این گفت‏وگو را بر پایه قرائت‏خاصى از انسان قرار مى‏دهد که در آن، آدمى موجودى اجتماعى و در متن جامعه است . فرضیه انسان‏شناختى خاتمى بر جنبه جمعى وجود انسان پى‏ریزى شده و در واقع، دریافتى انسان‏گرا از آن را در خود جاى داده است . بر این اساس، خاتمى معتقد است که تنها آن بخش از فرهنگ‏ها و تمدن‏ها توانسته‏اند به حیات خود ادامه دهند که داراى «قدرت مبادله‏» و «گفتن‏» و «شنیدن‏» بوده‏اند . سرنوشت جهان ما، در آغاز هزاره سوم، سرنوشتى واحد خواهد بود، و براى اینکه سرنوشتى عادلانه و سعادتمندانه داشته باشیم، چاره‏اى جز گفت‏وگو در میان فرهنگ‏ها و تمدن‏هاى مختلف و جود ندارد .
جهان، با ورود به عصر رسانه‏ها و شکل‏گیرى جامعه اطلاعاتى، دوران جدیدى را آغاز کرده است . در «نظام نوین جهانى‏» در کنار سخن غرب، صداى دیگر فرهنگ‏ها نیز به گوش مى‏رسد . احتمالا رساترین واژه‏اى که مى‏تواند موقعیت جهان را با ظهور اصلى‏ترین دستاورد انقلاب انفورماتیک، یعنى ابرشاهراه اطلاعاتى، (1) تبیین کند، مرکززدایى است .
خاتمى، با عنایت‏به چندآوایى بودن جهان در عصر رسانه‏ها و شکل‏گیرى جامعه اطلاعاتى، در تبیین تئورى گفت‏وگوى فرهنگ‏ها و تمدن‏ها، به درون‏مایه مقوله گفت‏وگو اشاره مى‏کند و با تعبیرى هرمنوتیکى از آن، که در برگیرنده دو طرف مکالمه است، و با تثبیت و اجراى آن به شکل مفاهمه (فهم پذیرى سخنان دو طرف نسبت‏به هم) مى‏گوید: «گفت و گوى فرهنگ‏ها و تمدن‏ها، علاوه بر «گفتن‏» مستلزم «شنیدن‏» نیز هست . شنیدن فضیلتى است که باید آن را کسب کرد .»
گفت و گوى تمدن‏ها مستلزم شنیدن از سایر تمدن‏ها و فرهنگ‏هاست و اهمیت‏شنیدن از سایرین، اگر بیش از گفتن نباشد، قطعا کمتر نیست . خاتمى بر پایه این نگره، غرب را به خضوع در برابر فرهنگ‏هاى دیگر دعوت مى‏کند و آنها را براى شنیدن صداى اقلیت‏هایى که تاکنون مظاهر امپرالیستى دنیاى مدرن آنها را عقب رانده است، آماده مى‏کند .
پى‏نوشت:
همشهرى ، 14/6/81