غیر دینی شدن چگونه اتفاق می افتد؟

پیتر برگر، اندیشمند غربى، در این مقاله به بررسى وضعیت نهاد دین در جهان امروز (عمدتا غرب) پرداخته است . پیش‏تر، دین تنها منبع مشروعیت و یگانه منادى ساختن جهانى مشترک بود، و آموزه‏هایش جنبه‏ى عمومى و الزامى داشت; اما امروزه با حاکمیت تفکر غیردینى، دین خصوصى شده و جنبه‏ى فردگرایانه یافته است و به آن به مثابه‏ى یک اولویت و انتخاب داوطلبانه، آن هم انتخابى فاقد محتواى الزام‏آور، نگریسته مى‏شود . کثرت‏گرایى حاکم بر جوامع موجب شده است دین به منزله‏ى نهادى در عرض سایر نهادها رخ نماید و تغییراتى ساختارى در آن به وجود آید . به دلیل از دست دادن حق انحصارى نظارت، دین مجبور است مانند سایر نهادها دست‏به بازاریابى بزند; در نتیجه ساختارى همچون ساختار سایر نهادها مى‏پذیرد تا بتواند جایگاه اجتماعى خود را حفظ کند و به مناسبات خود با سایر نهادها ادامه دهد . منطق این ساختار، منطق دیوان‏سالارانه، و رفتار رهبران دینى بر اساس عمل‏گرایى (پراگماتیسم) خواهد بود (تبلیغات به نفع دولت، تامین بودجه از دولت و بخش خصوصى و . .). . کثرت‏گرایى دینى موجب تعدیل محتواى دین نیز خواهد شد; زیرا در سیستم عرضه و تقاضاى حاکم بر جامعه‏ى کثرت‏گرا، که عملا مورد پذیرش نهاد دینى است، هیچ الزامى در پذیرش یک کالا (توصیه‏هاى دینى) از سوى مصرف‏کنندگان (مردم) وجود ندارد; از این رو نهاد دین مجبور است‏سلیقه‏ها و ذائقه‏هاى مردم را لحاظ کند و طبعا گرایش مردم به سمت آن دسته از محصولات دینى خواهد بود که با تفکر غیردینى حاکم سازگارتر باشد . این روند، در نهایت‏به حذف نسبى یا کلى عناصر ماوراى طبیعى یا لااقل به تاکیدزدایى از آنها مى‏انجامد، و در مقابل بر جنبه‏هاى خصوصى دین (اخلاق، آرامش روح و . .). بیش‏تر تاکید خواهد شد; روندى که موجب مى‏شود دین در حد سایر نهادهاى دنیایى تنزل کند و حتى نتواند پا به پاى آنها در حوزه‏هاى عمومى (سیاست و . .). تاثیرگذار باشد و اندیشمندان دینى نیز نتوانند خود را در موضع اقلیت‏هاى روشن‏فکر احساس کنند .
صبح صادق، ش 56