مطالعه سیر تحول نقوش قوارهبری در مجموعه کاخ های گلستان (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

ارگ سلطنتی تهران به عنوان مقر حکومتی سلسله قاجار (1208- 1343ه .ق)، مجموعه متشکل از 6 بنای معظم، با کاربری های گوناگون است که هر یک با تزیینات معماری متنوع و ممتازی آراسته شده است. از جمله این تزیینات که به طور گسترده در کلیه بناهای مجموعه کاخ گلستان به یادگار مانده، تزیینات قواره بری چوب است که زینت بخش درها، پنجره ها و ... است. لذا هدف این مقاله بررسی و مطالعه ویژگی های هنری قواره بری در مجموعه کاخ گلستان و روند تحول نقوش قواره بری های این مجموعه است. پرسش اصلی این پژوهش نیز چنین است: 1- وجوه اشتراک و افتراق در ساختار نقوش آثار قواره بری مجموعه کاخ گلستان کدام است؟ و 2- آثار این مجموعه سلطنتی در گذر زمان چه تحولاتی داشته <span lang="FA" dir="RTL">است؟ این پژوهش به روش تاریخی- تحلیلی است و شیوه گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای و میدانی (عکاسی) است و به تحلیل کیفی نمونه های مورد مطالعه می پردازد. نتایج مطالعات حاکی از آن است که نوع کاربری بناها، سلیقه بانی، تأثیر شاخص های اجتماعی و ...، سبب تحولاتی در طرح، نقش و دیگر ویژگی های هنری آثار شده است.<span lang="FA" dir="RTL"> قواره بری های این مجموعه عمدتاً به صورت نقوش تکرارشونده (انعکاسی) و دارای واگیره هایی با فرم مستطیل و ترک هایی از دایره هستند که با نقش مایه اسلیمی آراسته شده و در ارسی ها و فرم هلالی بالای درها (خورشیدی ها)، بیشترین کاربرد را داشته اند. هم چنین به نظر می رسد که تنوع و پیچیدگی نقوش قواره بری و تکنیک های اجرایی آن در بناهای قرون اولیه قاجار نسبت به دوره متأخر آن بیشتر است و شاید بتوان کاخ شمس العماره را به عنوان یک استثنا در نظر گرفت.