مطالعه تطبیقی نقش اختران در مکاتب فلزکاری جزیره، شمال شرق و شمال غرب ایران در سده های ۶ و ۷ هجری براساس آینه مفرغی موصل، جام پایه دار خراسان و قلمدان برنجی آذربایجان (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

یکی از مهم ترین مضامین به کاررفته در تزیینات آثار فلزی سده های میانه دوره اسلامی نقوش نجومی است که خود دو دسته صور منطقه البروج و نقش اختران هفتگانه را در بر می گیرد. همچنین نقش اختران در فلزکاری اسلامی همواره به دو صورت ترسیم شده است، گاه در ترکیب با صورفلکی منطقه البروج و گاه به صورت مجزا. در پژوهش حاضر صورت های مجزای اختران مدنظر است که دارای ماهیتی خیالی اند. مشاهدات اولیه نشان می دهد کاربرد این نقوش در آثار مکاتب فلزکاری مهم این دوره، که به ترتیب شکوفایی عبارت اند از مکتب فلزکاری شمال شرق ایران، مکتب فلزکاری جزیره و مکتب فلزکاری شمال غرب ایران، حائز تفاوت های عمده ای است. بر این اساس، هدف از انجام این پژوهش بررسی و تطبیق صورت مجزای اختران هفتگانه در آثار این سه مکتب مهم فلزکاری ایرانی در سده های شش و هفت هجری است. می خواهیم بدانیم چه تفاوت های سبکی و شمایل نگارانه ای میان صورت اخترانِ این سه مکتب فلزکاری وجود دارد و این تفاوت ها ناشی از چیست. در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی نمونه های شاخص این مکاتب بررسی و ضمن مشخص ساختن ویژگی های هر یک از اختران هفتگانه به تطبیق و مقایسه آنها پرداخته شده است. اطلاعات و داده های مورد نیاز این پژوهش نیز به صورت کتابخانه ای گردآوری شده است. نتایج حاصل از تجزیه وتحلیل یافته ها و شواهد مبیّن آن است که رابطه مشخصی میان تصویرپردازی نقش اختران هفتگانه در آثار فلزی سده های شش و هفت هجری و خاستگاه های جغرافیایی آنها وجود دارد و باورها و دیدگاه های نجومی رایج در این مناطق در ویژگی های سبکی و شمایل نگارانه تصاویر اختران بروز یافته است.