تاریخ

در سر فصل های نوشته  شده در برنامه درسی دوره کارشناسی رشته آموزش تاریخ (بازنگری شده در گروه هماهنگی برنامه ریزی تربیت معلم در خردادماه 1395) درسی با عنوان طراحی واحد یادگیری ارائه شده است،که در این واحد ضمن یادآوری تفاوت های فردی، علائق و روش های یادگیری متفاوت، و هم چنین تاثیرات بافت و زمینه های اجتماعی در یادگیری دانش آموزان، وظیفه طراحی واحد یادگیری را در برخی از زمینه ها ، بر عهده معلمان قرار داده اند. از آن جا که این اتفاق در نظام آموزشی کشور که یک نظام کاملا متمرکز بوده و تمام برنامه های آموزشی را به صورت منسجم و واحد، طراحی کرده و البته علی رغم وجود تفاوت های فراوان فردی، اجتماعی، فرهنگی، دینی و جغرافیایی برای دانش آموزان سراسر کشور یک نسخه مشخص می پیچد،  یک گام به جلو می باشد. لذا با توجه به اینکه در سرفصل های اعلام  شده هیچ منبع خاصی برای ارائه این درس معرفی نگردیده و در توضیحی که برای آن نوشته شده، وضوح عملکردی، مشخص نیست ما بر آن هستیم تا با اتکا به تجربه تدریس این درس به عنوان یک تجربه زیسته  در چند ترم تحصیلی ضمن معرفی مشخصات و ارکان اصلی این واحد درسی یک نمونه طراحی واحد یادگیری در آموزش تاریخ  را ارائه کنیم . 

تغییرات بنیادی در نظام آموزش و پرورش، از ضروریات یک نظام پویا و در حال رشد است. یکی از تغییرات در این زمینه، به کارگیری روش های تدریس نوین در فرایند آموزشی کشور است. روش های تدریسی که علاوه بر عملکرد معلمان، فعالیت دانش آموزان را هم به عنوان یکی از مهم ترین هدف خود مد نظر قرار داده است. یکی از روش های موفق که در پیشرفت تحصیلی تأثیر زیادی دارد یادگیری به شیوه همیاری یا کار گروهی است که زمینه دانشی و عاطفی و اجتماعی به هم پیوند می خورند و جنبه های گوناگون شخصیت فراگیرندگان مورد تأیید قرار می گیرند. معلم باید فعالیت های یادگیری از طریق همیاری را به گونه ای سازمان دهد که دانش آموزان احساس حقیقی وابسته بودن به یکدیگر را داشته باشند و بدانند که هیچ یک از اعضای گروه نمی توانند موفق باشند مگر این که تمام اعضا موفق شوند. این جستار با روش توصیفی تحلیلی و با استناد به منابع و مأخذ کتابخانه ای درصدد است دریابد که چگونه می توان با استفاده از روش های تدریس فعال و تعامل و مشارکت گروهی، برای آموزش بهتر و افزایش انگیزه و علاقه دانش آموزان در درس تاریخ استفاده کرد. یافته های این تحقیق نشان می دهد که استفاده از روش های تدریس فعال و تعامل گروهی هر چند نه با یک میزان اهمیت می تواند نقش بسزایی در آموزش بهتر و ارتقا یادگیری دانش آموزان در درس تاریخ داشته باشد.

نقشه مفهومی یکی از راهبردهای یادگیری است که می تواند یادگیری معنادار را در فراگیران آسان کند. نقشه مفهومی روابط بین مطالب درسی را به صورت سلسله مراتبی نمایش می دهد. این پژوهش با هدف  تأثیر کاربرد استفاده از نقشه مفهومی به همراه سخنرانی در یادگیری معنادار  به عنوان یکی از راهبردهای یاددهی یادگیری و در مقایسه با روش سخنرانی در درس تاریخ 3( ایران و جهان معاصر ) رشته ادبیات و علوم انسانی انجام گرفته است. پژوهش از نوع تحقیقات کاربردی و از روش نیمه آزمایشی  استفاده شده است. جامعه آماری در این پژوهش، دانش آموزان پسر سال دوازدهم رشته ادبیات و علوم انسانی دبیرستان امام صادق( ع ) شهر اهرم( Ahram ) مرکز شهرستان تنگستان در استان بوشهر و در سال تحصیلی 1401-1400 بوده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که تأثیر آموزش به شیوه ی نقشه مفهومی بر یادگیری معنادار و پیشرفت  در مقایسه با روش سخنرانی تأثیر بیشتری دارد.  

مشهد در دوره ی قاجار شاهد حضور مسافران و مهاجران غیر فارسی زبان بود. از این رو، آموزش زبان های فرانسه، روسی و انگلیسی متناسب با نیازهای ساکنان این شهر ارائه می شد. زبان فرانسه پس از زبان روسی، از اواخر دوره ی قاجار در مشهد رایج شد و سپس جای خود را به زبان انگلیسی داد. زبان فرانسه حدود نیم قرن مهم ترین زبان خارجی رایج در مشهد بود و هدف این مقاله بررسی عوامل موثر بر رواج آموزش این زبان و سیر تغییرات شیوه ی آموزش آن در مشهد است. با توجه به مؤلفه های متعدد دخیل در آموزش و اشاعه ی زبان فرانسه در مشهد، پژوهش حاضر به واکاوی این پرسش می پردازد که چه مؤلفه هایی بر آموزش زبان فرانسه در مشهد مؤثر بوده اند؟ و چگونه زبان فرانسه به مهم ترین زبان خارجی مشهد در دوره ی قاجار و پهلوی تبدیل شد؟ در این مقاله، با اتکا به روش کتابخانه ای، طیف متنوعی از منابع اولیه، شامل روزنامه های محلی مشهد در دوره ی قاجار و پهلوی مورد کاوش قرار گرفتند. متعاقباً، اسناد منتشر نشده و پرونده های تدریس معلمان فرانسوی و ایرانی جمع آوری و تحلیل شدند. یافته های پژوهش نشان می دهد آموزش زبان فرانسه در مشهد ابتدا به صورت خصوصی و در میان اعیان رواج داشت. استخدام مستخدمان خارجی فرانسوی زبان، مانند بلژیکی ها، به گسترش این زبان کمک کرد. گسترش روابط فرهنگی ایران و فرانسه و توجه به این زبان در ساختار آموزشی، زبان فرانسه را به مهم ترین زبان خارجی در مدارس تبدیل کرد. در این میان، کلاس های خصوصی و آموزشگاه های زبان نیز نقش مهمی در آموزش این زبان ایفا کردند.

مالزی یکی از کشورهای پیشرو اسلامی است که می کوشد با یادگیری تاریخ، فرهنگ و تمدن اسلامی خویش نسبت به بازسازی هویت دینی جامعه ی مسلمان خود اقدام نماید. تبیین و شفاف سازی این یادگیری برای همه ی دانشجویان، نخبگان و کارگزاران حکومتی مالزی جهت رشد و توسعه ی بیشتر ضروری است. پژوهش حاضر از روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای با تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری به همراه یک نگاه (رویکرد) استدلالی و منطقی بهره گرفته و به نتایجی چند دست یافته از جمله:1. آگاهی و اطلاعات در زمینه ی تاریخ، فرهنگ و تمدن اسلامی مالایی ها جهت شکل دهی و قوام سرمایه انسانی و هویت جامعه اسلامی مالزی اجتناب ناپذیر است.2. ارتقای آگاهی و اطلاعات در این زمینه به مالزی، امکان شناسایی و کاربست تاریخ، فرهنگ و تمدن حقیقی مردم شان را می دهد.3. این اطلاعات جهت شکل دادن بیشتر به همبستگی اسلامی که به سنت های اسلامی نزدیک تر باشد، ضروری خواهد بود.

با اندک مراجعه ای به آثار عیسی پژوهان مسیحی و مسلمان روشن می گردد غالباً سعی دارند تا با اختیار رویکردی مدافعه جویانه و جدلی، قرائت خویشتن را از مسیحیت، مستند و دیگر خوانش ها را نامعتبر و مردود اعلان کنند. دور از انتظار است که خروجی اینگونه پژوهش ها به اتحاد و همدلی پیروان ادیان ابراهیمی بینجامد؛ ضرورتی که همگان لزوم پیگیری آن را در راستای برقراری صلح جهانی، فهم و اذعان می کنند. بر همین اساس، مقاله پیشِ رو کوشیده است با استفاده از ابزار گردآوری اسنادی کتابخانه ای و روش تطبیقی تحلیلی، ضمن گونه شناسی اخبار عیسی (ع) در عهد جدید و روایات شیعی و تعیین موضع اصلی بحث، گزارش های ناسازگارنمای این دو منبع مقدس را با اختیار رویکردی همدلانه، همسو و سازگار کند. به نظر می رسد استفاده از سایر داده های معتبر در اسلام و مسیحیت، توجه به علم لغت و تأمل در ترجمه متون، التفات به فضای صدور گزاره ها و در مقام بیان بودن متکلم و نیز جمع تبرّعی و بهره گیری ابزاری از آن، جملگی راهکارهایی به شمار می رود که می تواند در قلمرو اخبار ناسازگارنما گره گشایی کند. پژوهش حاضر در ادامه تلاش کرده است تا به عنوان مرکزی عیسی (ع) در عهد جدید و قرآن و روایات شیعی دست یابد و سپس دلیل احتمالی آن را تبیین کند. یافته ها نشان می دهد وی در عهد جدید دارای عنوان خاصی نیست، ولی «ابن مریم» عنوان اصلی او در قرآن و «روح الله» عنوان مرکزی اش در روایات شیعی است. این واژگان احتمالاً با اندیشه بنیادین «توحید» در اسلام و آموزه «حکومت آخرالزمانی» در تشیع بی ارتباط نیست.

پندارها و پنداشت ها در فضای مهدویت، که راقم مناسبات اجتماعی منتظِر با مقوله مهدویت است، به وضعیت سنجی نیاز دارد. این وضعیت سنجی با هدف تمییز باور صحیح از باورهای ناصحیح انجام می شود که در دو قالب تطبیق با واقع و تبیین حقایق، امکان بررسی دارد. پندارها یا انگاره ها در مهدویت توانایی آن را دارند تا در سه محور اساسی مورد مطالعه قرار گیرند: 1. مطابقت انگاره با واقع و حقیقت؛ 2. احتمال القای حقیقت در تاریخ؛ 3. پیامدسنجی و برداشت ها. مطالعه این سه محور نیازمند روش متمایزی است تا انگارگی موضوع مورد نظر را از قطعیت آموزه تشخیص دهد. این روش در شش مرحله انگاره یابی، جمع آوری منابع، ارزیابی منابع، ارزیابی متن، تحلیل محتوا و پیامدسنجی انجام می شود و مجموع مراحل ششگانه در مقام پاسخ به چگونگی مطالعه تاریخ انگاره ها در مهدویت و به عنوان الگویی جامع برای مطالعه تاریخ انگاره ها در مهدویت معرفی شده اند. با استفاده از روش مطالعه تاریخ انگاره ها، همه گزاره های یک انگاره در مهدویت مطالعه می شود تا افزون بر کشف مبدأ پیدایش انگاره، تأثیریافتگی آن از شرایط و نیروهای اجتماعی و نیز پیامدهای تهدیدگون آن بررسی گردد. این پژوهش با روش فراترکیب، به بررسی انگاره ها، ذهنیات، رویکردها و پیامدها پرداخته است.

هدف: هدف از نگارش مقاله حاضر، ارائه کلان روایتی تاریخی از مرتضی مطهری و تبیین جایگاه آن در مشروعیت بخشی نسبت به گفتمان سیاسی برآمده از انقلاب اسلامی بود. روش: در این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی، کلان روایت تاریخ نگارانه مطهری، واکاوی و نقش آن در مشروعیت بخشی سیاسی و تأثیر تئوریک بر بنیانهای نظری انقلاب اسلامی بررسی شد. یافته ها: نظام تاریخ نگارانه مطهری که برآمده از جهان بینی دینی و برداشت شیعی از قرآن و احادیث است، به مثابه مهم ترین آبشخور نگرش تاریخی وی، نقشی بی بدیل ایفا کرده است و در پی آن، کلان روایتی خلق شده که سیر حرکت تاریخ را به کمک مفاهیمی همچون: فطرت، غیبت، امامت، تکامل، تکامل معنوی، و مفاهیمی از این دست تبیین کرده است. نتیجه گیری: تفکر و بینش تاریخی مطهری در مشروعیت بخشی به انقلاب اسلامی در ایران، پیوندی ایدئولوژیک و تئوریک برقرار کرد و پدیده سیاسی انقلاب در نظر وی، مؤلفه ای مهم برای تدوام سیر روند تاریخ بر مبنای فطرت و مهدویت بوده است.

هدف: منابع فراوانی توسط نویسندگان غربی در رابطه با توصیف و تحلیل اوضاع اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و جغرافیای طبیعی گذشته ایران به نگارش درآمده که در برخی از این آثار، نویسندگان یا اطلاعات لازم از پدیده های مورد توصیف را نداشتند یا جانبدارنه قلمفرسایی کرده اند. از جمله این آثار، کتاب ایران و قضیه ایران است که توسط ناتانیل جرج کرزن در دو جلد به نگارش درآمده است که هدف مقاله حاضر، تبیین آرا و نظرات نویسنده در آن بود. روش: پژوهش حاضر کوشیده است با روش تبیینی- تحلیلی، از طریق گردآوری بررسی اسناد کتابخانه ای به استکشاف دیدگاههای جرج کرزن بپردازد. یافته ها: یافته های مقاله حاکی از این واقعیت بود که نویسنده در توصیف و تحلیل حوادث و پدیده های گذشته ایران نگاه کاملاً جانبدارانه داشته و تلاش کرده تا هرگونه دستاورد مثبتی را سوغات غرب دانسته و ضعفها، کمبودها و آسیبها را متوجه اشخاص و امور داخلی کند. وی پیشرفتهای صنعتی و تکنولوژیک و اصلاحات را تنها راه جلب اعتماد مردم و مسئولان ایران می دانسته که می تواند روابط حسنه با کشور ایران را به دنبال آورد. نتیجه گیری: نویسنده از اشخاص غرب زده حمایت کرده و عالمان دین را مانع روابط بین ایران و انگلستان عنوان کرده است. از این رو، تلاش کرده تا آنها را مانع پیشرفت و ترقی کشور معرفی کند و از این طریق، مردم را علیه آنها تحریک کرده و جایگاه آنها را در بین توده مردم و مسئولان تضعیف کند.

در این مقاله، دو رمان پادآرمان شهری وقت تقصیر از محمدرضا کاتب و فرانکشتاین در بغداد از احمد سعداوی از چشم اندازهای مختلفی بررسی و تحلیل می شوند. این دو اثر تقریباً هم دوره هستند و فضای تا حدودی مشابهی را ترسیم می کنند. نویسندگان این دو رمان با استفاده از شخصیت هایی که هویت های تکه تکه و متناقضی دارند، نشان می دهند که چگونه پادآرمانشهر با تکرار تاریخ، بلاتکلیفی، شکنجه، خشونت و جنگ بنا نهاده شده است. این شخصیت ها، که گاهی به عنوان ناظر و راوی پنهان عمل می کنند، با صداهای مختلفی در رمان ها گفت وگو می کنند. این گفت وگوها، نشان دهنده تناقضات و تعارضات بین گفتمان های متفاوت در پادآرمانشهر است، نویسندگان همچنین از عناصر دیگری مانند زمان، مکان، بدن، زنان و نمادسازی برای ایجاد فضای پادآرمان شهری استفاده می کنند. رمان وقت تقصیر با وجود مشخصه هایی چون عناصر فراداستانیِ خودارجاعی، بینامتنی بودن و ساختارشکنی کلان روایت ها، ویژگی های رمان پسامدرن را داراست، ولی فرانکشتاین در بغداد با توجه به واقع گرایی ویژه اش، روان شناسی شخصیت ها، ساختار روایی منسجم و نقد اجتماعی و فرهنگی داستانی مدرن به شمار می آید. شخصیت های وقت تقصیر در مقایسه با رمان فرانکشتاین در بغداد پویاتر هستند که جا به جا نقش های مختلفی را می پذیرند و میان خیر و شر در رفت و آمدند. وقت تقصیر و فرانکشتاین در بغداد با وجود تفاوت هایی که دارند، دو رمان پادآرمان شهری پیچیده و چندصدایی هستند که بازتابی از واقعیت های چندپاره و متکثر جامعه خود را نشان می دهند. گفتنی است روش این پژوهش، تحلیل محتوای کیفی رمان ها است که بر اساس آن، مؤلفه های اصلی و ویژگی های پادآرمان شهری رمان ها شناسایی و قهرمانان داستان از منظر تطابق با پادآرمان شهر ارزیابی شده اند.

از دیدگاه تاریخی، مفهوم بینامتنیت برآمده از کارهای فرمالیست هاست. وقتی در دهه ی شصت فرمالیست ها را در فرانسه ترجمه می کردند، این مفهوم را کریستوا وارد نقد ادبی کرد. این مفهوم طبق نظر منتقدان معنایی گسترده داشته است. از منظر کریستوا، متن معنایی ثابت ندارد و از گفتگوی چندین متن حاصل می شود : نوشتار نویسنده، نوشتار خواننده. بارت نمیتوان خارج از متن زیست و نوشت، و این متن فرقی نمی کند آثار کامو باشد یا مجلات و تصاویر تلویزیونی. به نظر او کتاب ها معنا تولید می کنند و معنا زندگی می سازد. به نظر بارت، خود متن بینامتن است. لوران ژنی بر این نظر است که بینامتنیت دگرگونی و شباهت سازی چندین متن به واسطه ی متنی مرکزی است که مسیر معنا را نگه می دارد، ژنت می گوید بینامتنیت روابط حضور هم زمان چند متن در متنی است که ما در حال بررسی اش هستیم. ریفاتر نظری شبیه ژنت دارد ولی گسترده تر : «بینامتنیت درک و دریافت خواننده از روابط اثری مشخص با آثار پیش و پس از خود است». تمرکز آنژنو بیشتر روی نتیجه ی رویکرد بینامتنی است، چون می تواند حصار تولید ادبی اساسی را بشکند و آن را وارد شبکه ای از تعامل مقررات گفتمانی یعنی سخن اجتماعی بکند. در نهایت می توان به حرف این منتقدان حرف بورخس را افزود که می گفت تمام کتاب های جهان اثر یک نویسنده هستند .شاید این حرف بینامتنیت را بهتر از دیگران بیان می کند. ما در این مقاله می خواهیم آثار هوشنگ گلشیری را از منظر بینامتنیت بررسی کنیم از هر منظر بنگریم آینه های دردار او اوج این رویکرد است.