مطالب مرتبط با کلیدواژه

علم و دین

۱.

تکثرگرایى فرهنگى و سیاسى از دیدگاه آیت الله مطهرى(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: على ملکى

منبع: علوم سیاسى ۱۳۸۳ شماره ۲۷

کلیدواژه‌ها: استبداد اتحاد اسلامى سیدجمال الدین گفتمان اصلاحى علم و دین

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی فقه و اصول فقه اندیشه و فقه سیاسی اندیشه سیاسی اسلام مسائل عام اندیشه سیاسی اسلام
حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی فقه و اصول فقه اندیشه و فقه سیاسی فقه سیاسی آثار واندیشمندان سیاسی مسلمان

تعداد بازدید : ۱۰۶۱

مقاله حاضر نگرشى انتقادى به اندیشه‏ها و مبارزات سیدجمال دارد و در صدد بررسى نارسایى‏هاى فکرى و عملى حرکت سیدجمال است. در این راستا مبانى نظرى اندیشه اصلاحى سیدجمال و دیدگاه‏هاى سیدجمال الدین اسدآبادى در سه محور اصلى گفتمان اصلاحى ایشان یعنى اتحاد اسلامى، مبارزه با استبداد و جایگاه علم در پیشرفت مورد نقد و بررسى قرار گرفته است.

۲.

راهبرد دین و توسعه در اندیشه ی شهید مطهری(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده: محمود اصغری

منبع: اندیشه حوزه ۱۳۸۵ شماره ۵۸

کلیدواژه‌ها: آزادی خاتمیت علم و دین دین اسلام عقل و دین توسعه‏ی انسانی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام دین پژوهی

تعداد بازدید : ۶۴۶۵

در نگاه ژرف و دقیق شهید مطهری، دین، انکار ناپذیرترین جریان و کارامدترین عامل در حیات فردی و اجتماعی است. از آنجا که دین بر مبنا و اساس فطرت انسان شکل یافته نمی‏تواند با پویایی و نوآوری انسان در تضاد باشد. زیرا از خصوصیات ذاتی بشر این است که آفرینش او به گونه‏ای است که در پی تحول، پویایی و نوآوری است. بی‏تردید، خرد و دانش ابزار و عامل اصلی توسعه و پیشرفت به شمار می‏آید. از آنجا که در بینش و نگرش اسلامی میان عقل و علم و دین پیوند ناگسستنی وجود دارد، دین خود بهترین محرک و مهم‏ترین عامل برانگیزاننده‏ی توسعه است. لذا به اعتقاد شهید مطهری برای افزایش کارامدی هر چه بیشتر اسلام در فرایند توسعه، هرگز نیازی به «اصلاح دینی» نیست، بلکه تنها با «اصلاح دینداری»، در بستر درک و فهم صحیح آموزه‏های دینی و انطباق رفتارها و روابط اجتماعی با حقایق دین اسلام، میسر است.

۳.

علم دینی از منظر آقای جوادی آملی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: احمد واعظی

منبع: روش شناسی علوم انسانی(حوزه و دانشگاه) ۱۳۸۷ شماره۵۴

کلیدواژه‌ها: علم دینی علم و دین تعارض علم و دین واقع نمایی علم و دین استقلال علم و دین

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۱۵۰۸ تعداد دانلود : ۴۷۸۰

دیدگاه استقلال دو حوزه علم و دین از یکدیگر بر آن است تا از یک سو به تعارض این دو حوزه معرفتی پایان دهد و از دیگر سو، بر نقش علم در اداره عرصه های غیراختصاصی دین تاکید ورزد.استاد جوادی آملی جداانگاری علم و دین را محصول تصوری ناصواب از علم و دین، و تبیین نسبت واقعی علم و دین را در گرو تعیین جایگاه عقل در درون هندسه معرفت دینی می دانند. در این دیدگاه عقل، همگام با قرآن و سنت، تامین کننده معرفت دینی است و از این رو، معرفت عقلانی و دانش علمی از قلمرو معرفت دینی بیرون نبوده و هرگز در مقابل دین قرار نمی گیرد. در این دیدگاه عقل، در برابر نقل، قرار می گیرد، نه در برابر دین. از این رو، از این منظر، علم یکسره دینی شده و چیزی به نام علم غیردینی وجود نخواهد داشت.این مقاله بر آن است تا ضمن بر شمردن ارکان، مبادی و پیش فرض های این نظریه، به کارکرد آن در تصویر علم دینی و اسلامی کردن علوم بپردازد.

۴.

ملاحظاتی انتقادی در باب مواجهه با مساله علم، دین و توسعه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: علیرضا منصوری

منبع: روش شناسی علوم انسانی(حوزه و دانشگاه) ۱۳۸۷ شماره۵۴

کلیدواژه‌ها: خلاقیت توسعه تاریخ نگاری علم و دین روان شناسی گرایی تکنوکراسی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۷۵۲ تعداد دانلود : ۱۲۹۵

این مقاله شامل ملاحظاتی انتقادی در مورد دیدگاه رایجی است که مدعی است، از طریق در نظر گرفتن شکافی عمیق بین علم سنتی و نوین می تواند تبیینی از توسعه نیافتگی ارایه دهد. این ملاحظات انتقادی شامل روان شناسی گرایی، معضلات تاریخ نگاری، تلقی پوزیتیویستی از علم و التزام آن به نوعی تکنوکراسی است. در این مقاله به بررسی این مساله که چگونه ترکیبی از این معضلات موجب ارایه یک تبیین نامناسب و ناموجه از رابطه علم، سنت و توسعه می شود، پرداخته می شود.

۵.

نگاهی آسیب شناسانه به پیشینه مباحث جدید کلامی در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محمد مشهدی نوش آبادی

منبع: نامه مفید ۱۳۸۲ شماره ۳۹

کلیدواژه‌ها: آزادی قانون کلام دیالکتیک علم و دین مساوات داروینیسم ماتریالیسم

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام کلام جدید

تعداد بازدید : ۱۲۶۵ تعداد دانلود : ۷۳۹

مفاهیم جدید کلامی که از غرب نشات می گرفت، تقریبا از دوره امیرکبیر و سپهسالار، توسط منورالفکران در ایران مطرح شد و رفته رفته واکنش متکلمان را برانگیخت. نخستین مباحث در حوزه علوم اجتماعی و سیاسی مطرح شد، که عبارت بود از آزادی، مساوات، قانون عرفی و منشا مردمی حکومت. این مفاهیم از دوره مشروطه به بعد مورد دفاع متکلمان قرار گرفت.پس از مشروطه نیز مباحثی چون علم و دین، ماتریالیسم دیالکتیکی و مارکسیسم به مسائل جدید کلامی افزوده شد. بررسی آسیب شناسانه مواضع متکلمان نشان می دهد که غالب آنها به مسائل جدید آشنایی زیادی ندارند و به ندرت متکلمی در یک مسأله مورد بحث تخصص دارد. آنها با همان ابزار و معارف سنتی به نقد مسائل جدید می پردازند به کارکردهای مثبت این مسائل توجه نداشته، در برخی موارد به دلیل ناآشنایی با مساله کلامی، مواضع متنقاضی اتخاذ می کنند.

۶.

استاد شهید مطهری؛ مؤسس کلام جدید شیعی

نویسنده: ولی الله عباسی علیرضا قائمی نیا

منبع: معرفت کلامی سال اول زمستان ۱۳۸۹ شماره ۴

کلیدواژه‌ها: تجدد عقل هرمنوتیک خاتمیت کلام جدید علم و دین کثرت گرایی دینی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی فقه و اصول

تعداد بازدید : ۱۵۲۴ تعداد دانلود : ۸۳۷

علم کلام، به ویژه مباحث جدید کلامی، از مهم ترین مباحث علمی است. بیشک استاد مطهری از چهره های شاخص و نوآور در اندیشة اسلامی معاصر محسوب میشود. وی در فلسفه و کلام اسلامی دارای مطالعات عمیق و گسترده بود؛ در پرتو آشنایی با فلسفه و الهیات غرب، به مسائل مهم و پرسش های اساسی این دوران توجه جدی از خود نشان داد و سهم مؤثری در تأسیس کلام جدید از خود بر جای گذاشت. از این رو، میتوان وی را مؤسس کلام جدید شیعی برشمرد. این مقاله درصدد است ضمن روشن ساختن جایگاه استاد مطهری در گفتمان کلام جدید، برخی از نظریه های مهم وی دربارة مباحث نوپدید کلامی را بررسی کند.

۷.

نگاهی به برخی زمینه های ارتباط مسئله «نفس (ذهن) ـ بدن» و مسئله «آفریدگار ـ جهان»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: پیروز فطورچی

منبع: پژوهش های علم و دین سال اول پاییز و زمستان ۱۳۸۹ شماره ۲

کلیدواژه‌ها: فلسفه ذهن علم و دین مسئله «نفس (ذهن) بدن» فعل خداوند

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی

تعداد بازدید : ۱۰۸۴ تعداد دانلود : ۶۶۴

نوشتار حاضر بررسی کوتاهی است دربارة برخی زمینههای ارتباط میان دو مسئله مهم و دیرپا در فلسفه و الهیات یعنی مسئلة «نفس و بدن» و یا به تعبیر جدیدتر مسئله «ذهن ـ بدن»، از یک سو و مسئله چگونگی ارتباط آفریدگار و جهان طبیعت، از سوی دیگر. آیا به لحاظ تاریخی و تحلیلی میتوانیم میان نحوه تلقی خود از این دو مسئله نسبتی برقرار کنیم؟ در پاسخ به این پرسش ابتدا با تحلیلی فلسفی و کوتاه نشان داده می شود که در بحث از تبیین چگونگی ارتباط میان آفریدگار و جهان طبیعت با مسائل و مشکلاتی مواجهیم که با دشواریهای مربوط به فهم ما از مسئله ارتباط نفس و بدن (یا ذهن و بدن) بیشباهت و بیمناسبت نیست. سپس با ذکر چند نمونه از دیدگاههای تاریخی و معاصر در فلسفه و الهیات غرب به برخی زمینه های ارتباط میان این دو مسئله در تفکر غرب می پردازیم. پس از آن، زمینه های ارتباط میان این دو مسئله را در اندیشه اسلامی پی می گیریم. توصیه های جدی درباره لزوم دقت و پرهیز از زیاده روی در به کارگیری تمثیل نفس ـ بدن نیز مورد توجه خواهد بود

۸.

مدخلیت عوامل غیرمعرفتی در تجربه دینی و امکان پژوهش علمی در باب آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محمدهادی فاضلی محمدصادق زاهدی

منبع: پژوهش های علم و دین سال سوم پاییز و زمستان ۱۳۹۱ شماره ۲ (پیاپی ۶)

کلیدواژه‌ها: علم و دین تجربه معنوی تجربه دینی روان شناسی تجربه دینی یافته های علمی و تجربه دینی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۳۵۸ تعداد دانلود : ۷۲۰

بررسی اعتبار تجربه های دینی و برشمردن ویژ گی های آن، از دیرباز ذهن فیلسوفان دین را متوجه خود ساخته است. ازآنجا که برخی پژوهش های علمی حاکی از تأثیرگذاریِ عواملی غیرمعرفتی همچون موسیقی، مراقبه و... بر تجربه دینی هستند، مقاله حاضر علاوه بر برشمردن و تحلیل آنها، در پی احصای تأثیراتی است که از بروز این تجارب بر زیست تجربه کنندگان آنها حاصل می شود. همچنین در پایان، به بررسی امکان تاثیرگذاری پژوهش های علمی یادشده بر تلقی فیلسوفان از مقوله تجربه دینی خواهد پرداخت و امید است از این رهگذر بتواند به نگاهی نوین و علمی در بررسی های معطوف به تجربه دینی دست یابد.

۹.

بررسی و نقد شرح ِدکتر عبدالحسین خسروپناه از «رویکرد استاد مطهری به علم و دین»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: عزیز نجف پور آقابیگلو فاطمه گیتی پسند

منبع: پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال سیزدهم تابستان ۱۳۹۲ شماره ۲۷

کلیدواژه‌ها: علم دین علم دینی علم نافع علم و دین عقل و دین

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۷۳۷ تعداد دانلود : ۱۳۷۹

دکتر خسروپناه در کتاب رویکرد استاد مطهری به علم و دین به بررسی آرای مرحوم مطهری در باب علم، دین و مفهوم شناسیِ علمِ دینی پرداخته است. وی ضمن برشمردن چهار نوع رابطه میان علم و دین، به بررسی علل جدایی علم و دین در غرب پرداخته است و متعاقباً ضمن فریضه دانستن علم در سنت اسلامی به توافق علم و دین در این سنت اشاره کرده و دلایل و محاسن این امر را توضیح داده است. مطهری معیارِ دینی بودن علم را «نافع بودن» آن برای جامعة اسلامی می شمارد و هر علمی را که مقدمة عمل به واجب کفایی و یا عینی باشد، دینی می انگارد. به رویکرد علم شناختی و همچنین معیار استاد مطهری ایراداتی وارد است که خسروپناه بدان ها اشاره ای نکرده است. ایراداتی همچون عدم تمییز بین علوم دقیقه با علوم انسانی و اجتماعی، عدم تمییز بین علم و تکنولوژی، عدم توجه بر ساختار درونی علم و ناکارآمدی معیار نافع بودن در تمییز علم دینی از علم غیر دینی. از نظر مطهری در اسلام رابطة عقل و دین هم رابطة ملازمه است و ریشة تعارضات عقل و دین در غرب به اشکالات و اشتباهات کلیسا برمی گردد.

۱۰.

رابطه علم و دین در آرای مرتضی مطهری و مهدی بازرگان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محمدصادق زاهدی سید احمد ثمره هاشمی

منبع: پژوهش های علم و دین سال چهارم پاییز و زمستان ۱۳۹۲ شماره ۲ (پیاپی ۸)

کلیدواژه‌ها: مطهری بازرگان علم و دین تعارض علم و دین

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۲۵۵ تعداد دانلود : ۸۹۹

با پیدایش نهضت علمی و پیشرفت علوم تجربی، چالش های فراوانی میان علم و دین پدید آمده و دیدگاه های متفاوتی درباره نسبت میان آن دو ارائه شده است. علاوه بر دیدگاه تعارض (conflict) که علم و دین را دو امر ناسازگار می انگارد، دیدگاه های دیگری نیز در تبیین این رابطه ارائه شده است که ازجمله می توان به دیدگاه تمایز (contrast)، دیدگاه تلاقی (contact) و دیدگاه تأیید (confirmation) اشاره کرد. مرتضی مطهری و مهدی بازرگان، به عنوان دو اندیشمند مسلمان با دو رویکرد متفاوت، در نشان دادن عدم تعارض میان علم و دین اهتمام داشته اند. مطهری با تحلیل پیش فرض های فلسفی، در پی حل تعارضات ادعاشده میان علم و دین است. او دین را مؤید علم دانسته و انسان را نیازمند هر دو می داند. بازرگان با استفاده از یافته های علوم تجربی، سعی در توجیه علمی آموزه های دینی داشته و می کوشد آن ها را مطابق دستاوردهای علمی نشان دهد. به باور او، علم و دین دارای دستاوردهای مشابه اند. آرای بازرگان درباره رابطه علم و دین در اواخر عمرش تغییر کرده و به دیدگاه تمایز گرایش پیدا کرده است.

۱۱.

پیشینه رابطه علم و دین در اسلام و غرب(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محمدعلی محیطی اردکان

منبع: معرفت سال بیست و دوم مرداد ۱۳۹۲ شماره ۱۸۸ «ویژه فلسفه»

کلیدواژه‌ها: اسلام مسیحیت غرب پیشینه علم و دین

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام کلام جدید رابطه علم ودین

تعداد بازدید : ۲۷۵۱ تعداد دانلود : ۱۰۲۷

یکی از بحث های مهمی که ذهن اندیشمندان اسلامی و غربی را به خود مشغول کرده است، مسئله ارتباط علم و دین است. با پیشرفت روزافزون علوم طبیعی و انسانی، سؤل های زیادی درباره ارتباط این علوم با دین مطرح می شود. آگاهی از تاریخچه این بحث می تواند نقش بسیار مؤثری در بررسی موضوع ارتباط علم و دین داشته باشد. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی، با برشمردن بسترهای چالش زای موضوع علم و دین در جهان غرب و روند تاریخی این بحث تا قرن حاضر، به این نکته دست یافته است که هرچند شروع این بحث در ابتدا به دلایل مختلفی به غرب بازمی گردد، ولی در عالم اسلام از چشم اندازی دیگر و با عنوان «رابطه عقل و دین» مطرح شده است و مسئله رابطه علم و دین به شکلی که در جهان مسیحیت مطرح بوده، نه به عنوان مسئله، بلکه به مثابه موضوعی وارداتی مورد بحث اندیشمندان مسلمان قرار گرفته است. علاوه بر آن، این بحث در جهان اسلام، بیشتر میان علوم انسانی و دین مطرح شده است.

۱۲.

ماهیت شناسی آسمان های هفتگانه با تکیه بر مولفه های «خلق» و «امر» درآیات قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: فرزانه روحانی مشهدی مجید معارف

منبع: تحقیقات علوم قرآن و حدیث سال سیزدهم تابستان ۱۳۹۵ شماره ۲ (پیاپی ۳۰)

کلیدواژه‌ها: علم و دین هفت آسمان قرآن و علم آسمان معنوی طبیعت و فراطبیعت

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۴۸۱ تعداد دانلود : ۱۴۸۷

اندیشمندان مسلمان در تبیین مصداق آسمان های هفتگانه قرآن پنج دیدگاه عمده ارائه داده اند؛ اول، سخن گفتن قرآن براساس علم مخاطبان اولیه و مخالف دانستن انگاره هفت آسمان با علم امروزین بشر؛ دوم، غیر تعیینی دانستن عدد هفت و دلالت آن بر کثرت؛ سوم، مادی دانستن هفت آسمان و تطبیق هفت آسمان با پدیده های شناخته شده مادی؛ چهارم، مادی دانستن هفت آسمان و تطبیق آسمان اول با کیهان و ناشناخته دانستن شش آسمان دیگر؛ پنجم، مادی دانستن آسمان اول و معنوی و مجرّد دانستن شش آسمان یا شش عالَم دیگر. مقاله حاضر ضمن نقد سه دیدگاه نخست، دیدگاه چهارم را با تکیه بر دو مفهوم «خلق» و «امر» در قرآن، تبیین و تقویت نموده، دیدگاه پنجم را با تکیه بر بر بازتعریف پدیده مادی و پدیده معنوی بر اساس قرآن نقد و با اثبات وجود عوالمی با مراتب گوناگونی از تقیّد به زمان و در نتیجه مراتب گوناگون مادّیت، به صورت جدیدی تبیین کرده است. آن گاه با تکیه بر نظریه علامه طباطبائی یعنی مَثَل بودن عالم محسوس برای عوالم غیرمحسوس، از درستی روی کرد سوم از منظر مَثَل بودن مصداق مادی آسمانها برای مصداق اصلی که نامحسوس و فرامادی است، دفاع می کند .

۱۳.

بنیادهای مابعدالطبیعی علم و دین در فلسفه پویشیِ خدامحور وایتهد

نویسنده: سارا قزلباش مرتضی فتحی زاده

منبع: اسفار سال دوم بهار و تابستان ۱۳۹۵ شماره ۳

کلیدواژه‌ها: وایتهد علم و دین مابعدالطبیعه پویشی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۸۶۴ تعداد دانلود : ۶۰۷

نظام مابعدالطبیعی وایتهد بر وحدت و هماهنگی امور و رویدادهای متحولی استوار است که در جهان ازلی خودبنیاد و در ارتباط دوسویه با امور ازلی دیگر نمایانگر اندیشه ای پویشی و درعین حال علمی است. از دیدگاه وایتهد، تبیین های علمی و دینی برای توصیف ریشه مابعدالطبیعی نظم و هماهنگی رویدادهای این جهان بسنده نیستند، بلکه دلیل کافی برای توجیه آن خداوندی است که خود متحول و سامان دهنده تحولات این جهان است، اما خالق آن نیست و علم و قدرت مطلق ندارد. در این مقاله می کوشیم با بررسی بنیادهای مابعدالطبیعی علم و دین در فلسفه پویشی وایتهد، نشان دهیم که دلیل کافی وایتهد برای تبیین وجود جهان در حال پویش، خود نابسنده و حتی از جهتی غیرضروری است؛ زیرا خداوندی که علم و قدرت مطلق برای خلق و اداره جهان و تحولات آن ندارد و خود متحول است، نمی تواند مبنای کافی و ضروری وجود آن باشد.

۱۴.

بررسی نظریه طراحی هوشمند و چالشهای آن با نظریه تکامل (آیا نظریه طراحی هوشمند یک نظریه صرفاً علمی است؟)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: هاله عبداللهی راد

منبع: پژوهش های فلسفی پاییز و زمستان ۱۳۹۵ شماره ۱۹

کلیدواژه‌ها: نظم پیچیدگی علم و دین نظریه تکامل طراحی هوشمند طرح و تدبیر

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۴۶۸۰ تعداد دانلود : ۱۴۰۱

در این مقاله سعی شده است استدلال حامیان طراحی هوشمند(ID) بر وجود یک عامل باشعور و هوشمند در خلقت عالم بررسی شود. اینان دانشمندان و فلاسفه ای هستند که اصرار دارند نظریه طراحی هوشمند، نظریه ای علمی است که می تواند بدیلی برای نظریه تکامل باشد، در حالی که طرفداران نظریه تکامل علمی بودن طراحی هوشمند را مورد تردید قرار می دهند. تکامل گرایان معتقدند طراحی هوشمند بر مبنای اعتقادات مذهبی شکل گرفته و شرایط یک نظریه علمی را ندارد. در این نوشتار به اصلی ترین چالشهای حامیان ID با تکامل گرایان اشاره شده است، بدین نحو که ابتدا کلیاتی در مورد برهان نظم که در واقع ریشه اصلی نظریه طراحی هوشمند به شمار می رود، بیان شده و خلاصه ای از ادعاهای تکامل گرایان و حامیان طراحی هوشمند در مورد نحوه پیدایش موجودات مورد مداقه قرار گرفته است. براهین علمی و تجربی هر دو گروه تکامل گرایان و حامیان طراحی هوشمند و همچنین مباحث مورد اختلاف طرفین مطرح گردیده و نهایتا علمی بودن صرف مباحث طرفداران ID مورد تردید واقع شده است.

۱۵.

بررسی تعارض تئوری های علمی و آیات قرآن در آفرینش نخستین انسان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: حمید آریان مرادعلی شورگشتی

منبع: پژوهشنامه معارف قرآنی (آفاق دین) سال هفتم زمستان ۱۳۹۵ شماره ۲۷

کلیدواژه‌ها: علم و دین نخستین انسان آفرینش انسان تعارض علم و قرآن فرضیه تحول انواع تئوری ثبات انواع تئوری رویش از زمین

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۳۳۳ تعداد دانلود : ۵۹۶

مسئلة چگونگی خلقت نخستین انسان در منابع اسلامی مطرح شده است و نیز در برخی علوم تجربی محلّ بحث و نظر بوده است. این مقاله به بررسی نسبت فرضیه های علمی با دیدگاه قرآنو احادیث دربارة چگونگی آفرینش نخستین انسان، با روش توصیفی تحلیلی می پردازد. حاصل تحقیق بیانگر آن است که مدلول آیات و روایات، ظهوری آشکار، بلکه صراحت در آفرینش نخستین انسان از خاک دارد و پیدایش آدمی را از موجود زنده دیگر نفی می کند. دو تئوری ثبات انواع و رویش از زمین مدعی پیدایش مستقل انسان و تئوری تحول انواع مدعی پیدایش او از دیگر موجودات زنده به نحو تکاملی است. گرچه دو تئوری اول از منظر نفی خلقت انسان از موجودی دیگر با دیدگاه قرآنو روایات همسوست، اما تئوری رویش از زمین با مفاد آیات و روایات ناهمخوان و خود از نظر علمی بی اعتبار است. تئوری ثبات انواع نیز از نظر تجربی قابل اثبات نیست، اما بر فرض اعتبار می تواند مؤید گزاره های دینی باشد. تئوری تحول انواع در فرض ابطال با دیدگاه قرآنو روایات برخوردی نخواهد داشت، اما در صورت پذیرش آن به عنوان یک فرضیه یا تئوری علمی، با مفاد آیات و روایات در تعارض است. در این تعارض، مفاد آیات و روایات به سبب برخورداری از پشتوانة معتبر، بر فرضیة یادشده مقدّم می گردد و این فرضیه نمی تواند قرینه ای برای حمل مدلول آیات و روایات برخلاف ظاهر آن ها باشد.

۱۶.

فاعلیت الهی و تفسیر دیوید بوم از مکانیک کوانتم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: حسین اجتهادیان رسول رسولی پور

منبع: جستارهای فلسفه دین سال هفتم پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۲ (پیاپی ۱۶) 55-80

کلیدواژه‌ها: مکانیک کوانتم علم و دین دیوید بوم فاعلیت اللهی کل نگری جنبش همگانی نظم مستتر

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق

تعداد بازدید : ۷۵۱ تعداد دانلود : ۷۱۴

تبیین فعل اللهی یا نحوه تعامل خداوند با جهان و درک آن در بستر فلسفه و علم مدرن یکی از مسایل مهم و پرمناقشه فلسفه دین معاصر بوده است. بعد از نوآوری های فیزیک جدید در قرن بیستم بعضی از متفکران مدعی شدند بر خلاف فیزیک کلاسیک که در آن قوانین فیزیکی محدود کننده فعل خداوند تلقی می شدند، در فیزیک جدید، مفاهیمی چون عدم قطعیت می تواند فعل مداخله آمیز خداوند در جهان طبیعت را توجیه و تبیین کنند. اما از آن جا که مکانیک کوانتم رایج دارای متافیزیک روشنی نبود، منجر به پاره ای معضلات هستی شناسانه شد و بنابراین تفسیرهای متفاوتی از آن ارایه شد که هر یک برای اللهی دانان راه حل متفاوتی را برای تبیین فعل اللهی در جهان پیشنهاد می کرد. در این مقالله نشان می دهیم تفسیر دیوید بوم با ارایه ایده هایی مانند نظم مستتر، جنبش همگانی، کل نگری و عنصر اطلاعات در ماده، ظرفیت متافیزیکی مناسبی برای تبیین فعل اللهی فراهم می کند.

۱۷.

الهیات طبیعی و رابطه علم و دین از منظر پلانتینگا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مرتضی فقیهی فاضل

منبع: پژوهشنامه فلسفه دین سال پانزدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲ (پیاپی ۳۰) 123 - 142

کلیدواژه‌ها: الهیات طبیعی استدلال غایت شناختی علم و دین طبیعت گرایی فلسفی آلوین پلانتینگا

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق

تعداد بازدید : ۵۰۰ تعداد دانلود : ۳۶۸

الهیات طبیعی فهمی الهیاتی است که مستقل از حقایق وحیانی و تنها از طریق معارف بشری در پی ارائه دلیلی موجّه برای باور به وجود خداوند است. الهیات طبیعی همواره به عنوان حلقه ارتباط همدلانه میان علم و دین مورد توجه بوده است. زیرا اگر منظور از دین حقایق وحیانی و منظور از علم مجموعه معارف بشری است، الهیات طبیعی را می توان همواره تبلور تلاش خداباوران برای برقراری گونه ای ارتباط میان دین و معارف بشری دانست. آیا چنین شیوه ای اعتبار دارد و در صورت اعتبار آیا ضرورت نیز دارد؟ پلانتینگا در این خصوص دو دیدگاه متفاوت را در حیات فکری خود برگزیده است. او در دیدگاه اول نه تنها الهیات طبیعی را غیرضروری بلکه آن را همچون الحاد طبیعی بی اعتبار می خواند، و در عین حال با تشبیه باور به وجود خدا به باور به دیگر اذهان بر عقلانیت آن تأکید می کند. اما در دیدگاه دوم، علی رغم تأکید بر نفی ضرورت الهیات طبیعی، آن را به لحاظ معرفتی معتبر می داند و کارکردهایی را برای آن برمی شمارد.

۱۸.

بررسی کارآمدی نظریه طراحی هوشمند در چالش علم و دین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مرتضی پیروجعفری محمدجواد عنایتی راد

منبع: اندیشه دینی دوره هجدهم زمستان ۱۳۹۷ شماره ۶۹ 1 - 28

کلیدواژه‌ها: طراحی هوشمند علم و دین فرگشت برهان نظم طبیعت گرایی روشی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی

تعداد بازدید : ۶۷۲ تعداد دانلود : ۴۰۶

تعارض و نزاع میان علم و دین و بررسی آرا و دیدگاه های گوناگون این حوزه، چالش همیشگی فلسفه دین بوده است. یکی از مهم ترین مباحث این حوزه، تعارض میان نظریه فرگشت و اعتقاد به آفرینش موجودات بر مبنای ظاهر کتاب مقدس است. این چالش نظریه های گوناگونی را از انکار تام فرگشت تا پذیرش کامل آن در نظام فکری دینی در بر داشته است. یکی از این نظریه ها، « طراحی هوشمند»است که بیان می کند نظام پیچیده خلقت، حاصل طراحی مدبرانه طرّاح خردمندی است که به قلم صنع خود، نظام آفرینش را بر این اساس بنانهاده است. این نظریه با تمسک به مقدمات علمی چون «پیچیدگی کاهش ناپذیر» و «پیچیدگی معین شده» بی هدف بودن فرایند خلقت و نیز تصادفی بودن روند آفرینش را زیر سؤال برده و سعی دارد روش شناسی علمی رایج را به چالش کشانده و فرگشت را نظریه ای ناتمام و جهت دار در رواج اندیشه مادی گرایی معرفی نماید. این پژوهش درصدد بررسی جایگاه نظریه طراحی هوشمند در چالش علم و دین است و در پایان این نتیجه حاصل می شود که خود این نظریه با چالش هایی روبرو است و نمی توان آن را پاسخی مناسب در رابطه علم و دین تلقی کرد.

۱۹.

مفهوم شناسی طبیعت گرایی روش شناختی به مثابه یک ابرپارادایم برای علم مدرن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: سید مصطفی میرباباپور

منبع: تأملات فلسفی سال هفتم پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۱۹ 213 - 242

کلیدواژه‌ها: طبیعت گرایی روش شناختی علم و دین علم دینی طبیعت گرایی علمی تجربه گرایی طبیعت گرایی فلسفی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق

تعداد بازدید : ۱۹۶۸ تعداد دانلود : ۷۶۸

طبیعت گرایی روش شناختی مهم ترین ویژگی علم معاصر است که بر اساس آن شناخت و تبیین جهان طبیعی فقط از طریق علل طبیعی موجه است و استفاده از هرگونه امر ماورائی مانند خدا و فعل او در شناخت طبیعت ممنوع است. در حال حاضر این خصیصه به عنوان یک قالب و ابرپارادایم برای علم مدرن شناخته می شود. بر اساس این ابرپارادایم، هر فعالیت معرفتی که بخواهد شایسته عنوان علم شود، باید این روش را رعایت کند. مفهوم شناسی طبیعت گرایی روش شناختی برای فهم بهتر پدیده پیچیده علم و نیز نظریه پردازی در مورد علم دینی مهم و حیاتی است؛ طبیعت گرایی روش شناختی معمولاً با برخی از مقولات مانند پوزیتیویسم یا طبیعت گرایی علمی اشتباه گرفته می شود. در این نوشتار بیان خواهد شد که هرچند طبیعت گرایی روش شناختی شباهت هایی با روش تجربی، تجربه گرایی فلسفی و علمی، پوزیتیویسم، پوزیتیویسم منطقی، علم گرایی، طبیعت گرایی علمی و طبیعت گرایی هستی شناختی دارد، اما با آنها متفاوت است. هدف از این مقاله جلوگیری از برخی خلط ها در فضای علمی کشور در بیان ویژگی های علم است.

۲۰.

تحلیل و بررسی راه حل الهیات پویشی در برون رفت از تعارض بین علم و دین (با تأکید بر اندیشه های گریفین)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: رستم شامحمدی

منبع: ادیان و عرفان سال ۵۰ بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۱ 47 - 74

کلیدواژه‌ها: الهیات پویشی تعارض علم و دین حکمت متعالیه صدرایی طبیعت گرایی حداکثری طبیعت گرایی حداقلی علم و دین و ماوراء الطبیعه گرایی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تصوف و عرفان اسلامی

تعداد بازدید : ۵۱۲ تعداد دانلود : ۴۶۳

مقاله حاضر بر آن است تا راهکار الهیات پویشی را برای رفع تعارض موجود میان علم و دین که عبارت است از طبیعت گرایی حداقلی و بر سه مؤلفه همه در خدا انگاری، نظریه دریافت و اصالت تجربه فراگیر تکیه دارد، ارائه نماید؛ راهکاری که به رغم مزایایش، با پاره ای از اشکالات روبه روست که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره نمود: پیچیده تر کردن رابطه خدا و جهان، علم و دین را در عرض هم قرار دادن، نفی هر گونه ماوراء الطبیعه گرایی و حداقلی شدن نقش خدا در جهان و ... . چنین اشکالاتی حاکی از این است که مقبولیت چنین راهکاری به ویژه از سوی پیروان ادیان توحیدی با تردید روبه رو می شود. حال پرسش این است که آیا می توان مدلی یافت که به جمع بین طبیعت گرایی حداقلی (با تأکید بر جهان طبیعت به مثابه پویش و تحول) و ماوراء الطبیعه گرایی معتدل (با تأکید بر نقش و حضور فراگیر خدا در جهان) بینجامد که هم دغدغه اهل علم را تأمین کند و هم دغدغه اهل دین؟ مقاله حاضر تلاش می کند تا نشان دهد که چنین مدلی را می توان در چارچوب نظام جهان شناسانه (به ویژه آموزه حرکت جوهری)، خداشناسانه (به ویژه آموزه بسیطه الحقیقه) و معرفت شناسانه (به ویژه نفی اصالت حس) مبتنی بر حکمت متعالیه صدرایی یافت.