مطالب مرتبط با کلیدواژه

نظامی گنجوی


۸۱.

سیمای فرمانده نظامی آرمانی در اِسکندرنامه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات منابع انسانی سال ۶ پاییز ۱۳۹۵ شماره ۲۱ 149 - 170

کلیدواژه‌ها: نظامیات سیمای فرمانده نظامی آرمانی اسکندر نامه نظامی گنجوی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۳ تعداد دانلود : ۱۰۵
       از جمله درونمایه های قابل اعتنا در آثار ادب فارسی مقوله نظامیّات است. مُراد ما از نظامیات شامل آن اُموری می شود که در آن به اَمر و رأی نظامی پرداخته می شود. شاعران حکیم فارسی زبان آنجا که خواسته اند اثری حماسی بیافرینند یا حتی آنگاه که به آفرینش اثری غیر حماسی پرداخته اند از بذل توجه به این مهم غفلت نورزیده اند. یعنی در اندیشه های حکیمانه خود به مقولات جنگ و صُلح و آنچه به این اُمور راجع است با دقتی زاید الوصف اهتمام ورزیده اند. نظامی گنجوی از سرآمدان عرصه ادبیات حکمی در ایران است. حجم آثار حکیم نظامی بسیار گسترده تر از آن است که بتوان موضوع نظامیّات را عموماً و نیز موضوع مقاله حاضر را اختصاصاً در آثار او در کسوت یک مقاله بررسی کرد. بنابر این برای بجا آوردن حق مطلب با محدود کردن حوزه بررسی در آثار این حکیم پرآوازه تنها به یکی از آثار او یعنی کتاب اسکندرنامه آن هم بخش شرفنامه بسنده شد. و بررسی این موضوع را درکل اندیشه حکیم فرزانه گنجه به فرصتی دیگر محول گردید. نظامی در شرفنامه از مجموعه اسکندرنامه، اسکندر را فرماندهی آرمانی قلمداد می کند که دارای مجموعه ای از صفات ایجابی و نیز بری از صفاتی سلبی است. در این مقاله به این دو گونه صفات متعارض پرداخته شده است. صفاتی که تخلق بدانها اگر برای هر شهروند از مستحسنات شمرده شود قطعا برای نظامیان و بویژه فرماندهان نظامی از الزامات و بایسته های نظامیگری محسوب می شود.
۸۲.

بررسی و تحلیل دیدگاه کلامی- ادبی نظامی گنجوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: متن پژوهی ادبی بهار ۱۴۰۳ شماره ۹۹ 9 - 40

کلیدواژه‌ها: نظامی گنجوی علم کلام نظام هستی شعر دیدگاه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۹ تعداد دانلود : ۴۳۷
از دیدگاه نظامی سخن و شعر تنها ابزاری برای گفت وگو و خلق زیبایی نیست، بلکه جایگاهی فراتر از آن در دستگاه آفرینش بر عهده دارد. از این رو، وی علاوه بر خلق آثار ممتاز ادبی از منظر زیبایی شناسی، همواره در پی تبیین مسائل مهم هستی شناسی و آموزش مبانی اندیشه ورزی درباره نظام هستی و مراتب وجودی آن است. در این نظام فکری، شعر، شاعر و شاعرانگی بخشی مهم از مراتب هستی در دو ساحت آفرینشگری و تداوم هدف انبیا از منظر آگاهی بخشی به شمار می آیند و در خدمت امور قدسی و در راستای نظام عالی آفرینش جزو مهم ترین مراتب هستند. هدف اصلی جستار حاضر این است که ارتباط دیدگاه های کلامی نظامی را با دیدگاه های ادبی وی تبیین کند. از این رو، نخست دیدگاه کلامی نظامی را در دو محور آفریدگار هستی و نحوه آفرینش و سلسله مراتب هستی به اختصار بیان کرده ایم تا از این طریق و در مرحله سوم، جایگاه شعر و شاعر در نظام هستی و اهمیت و اغراض شاعر و رسالت شاعری در این نظام فکری تبیین و دیدگاه کلامی- ادبی نظامی بر این اساس روشن شود.
۸۳.

بررسی نمادها و آیین های تشرف در خسرو و شیرین نظامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه فرهنگ و ادبیات آیینی دوره ۲ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱ 41 - 62

کلیدواژه‌ها: آیین تشرف پاگشایی داستان عاشقانه خسرو و شیرین نظامی گنجوی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۸ تعداد دانلود : ۱۷۷
آیین های تشرف مناسکی هستند که فرد با گذر از آنها به رشد و بالندگی درونی می رسد و با رهایی از منِ پیشین خود می تواند با شخصیتی پالایش یافته و نگاهی تازه و متعالی به مرحله بعدی حیات خویش قدم بگذارد. داستان خسرو و شیرین به روایت نظامی، بسیاری از نمادها و آیین های تشرف و پاگشایی را به نمایش می گذارد. این پژوهش که به روش توصیفی - تحلیلی انجام شده است، بر آن است تا به شناسایی و تبیین نمادها و آیین های تشرف قهرمانان در منظومه خسرو و شیرین نظامی بپردازد. بر اساس یافته های تحقیق، انواع مراسم پاگشایی و آشناسازی، مانند نذر و دعا، نام گذاری، پرستاری آیینی، آموزش، سفر، آزمون، ریاضت، خلوت گزینی، شست و شوی آیینی، رازآموزی، تشییع و تدفین و... و مراحل سه گانه آن (گسست، گذار و پیوست) را می توان در مقاطع چهارگانه زندگی (تولد، بلوغ، ازدواج/ پادشاهی و مرگ) دو قهرمان اصلی این داستان (خسرو و شیرین) مشاهده کرد..
۸۴.

جستاری کمّی و کیفی در مقالات روانشناسی شعر نظامی (1394- 1300ش)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه ادب غنایی سال ۲۱ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۴۱ 113 - 134

کلیدواژه‌ها: نظامی گنجوی روان شناسی ادبیات مطالعه کمّی و کیفی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۹ تعداد دانلود : ۱۷۰
در آثار نظامی گنجوی، شاعر بلندآوازه سده ششم هجری، به روان شناسی شخصیّت های داستان ها توجّه ویژه شده است. جستار حاضر بر اساس منابع کتابخانه ای و روش توصیف، تحلیل و مقایسه، به این پرسش ها پاسخ داده که از1300تا1394(ش.)بسامد مقالات نظامی پژوهی روان شناسی چه روندی را طی کرده، پژوهشگران به کدام آثار نظامی بیش تر اقبال کرده اند و چرا و کدام حوزه های روان شناسی بیش تر مورد توجّه بوده و چرا؟ یافته ها نشان می دهد هرچه زمان پیش می رود، اقبال محقّقان به نقد روان شناسی آثار نظامی افزونتر شده است؛ هفت پیکر بیش از سایر آثار وی نقد شده که حاکی از عملکرد عامدانه یا غیرعامدانه نظامی در توجّه دادن مخاطبان به خصوصیّات روانی شخصیّتهای هفت پیکر است و آرای یونگ بیش از سایر نظریّات به کار رفته که به دلیل تناسب بیشتر این روش برای پژوهش در منظومه های نظامی است. گاهی نویسندگان شبه روان شناسی هایی را به عنوان تحلیل روان شناسانه آثار نظامی مطرح کرده اند که فاقد ارزش پژوهشی است.
۸۵.

تحلیل کاربرد حسن تعبیر در خسرو و شیرین نظامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه ادب غنایی سال ۲۱ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۴۱ 155 - 170

کلیدواژه‌ها: نظامی گنجوی خسرو و شیرین بلاغت حُسن تعبیر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۲ تعداد دانلود : ۱۳۳
حکیم نظامی گنجوی سراینده ای صاحب سبک و شاعری جریان ساز در آفرینش منظومه های غنایی در تاریخ ادبیات فارسی است. خسرو و شیرین نخستین منظومه غنایی شاعر، داستان دلدادگی، عشق و هوس و نمونه درخشان تن کامه سرایی  در شعر فارسی است. این جستار به تحلیل کاربرد حسن تعبیر در خسرو و شیرین می پردازد و در صدد است تا به این پرسشها پاسخ دهد که: حسن تعبیر برای بیان و بازنمایی چه موضوع هایی در خسرو و شیرین به کار رفته است؛ حسن تعبیر از طریق چه شگردهای ادبی و بلاغی در خسرو و شیرین بازتاب یافته است و چه عواملی زمینه و بستر شکل گیری حسن تعبیر در خسرو و شیرین را فراهم ساخته است. نگارندگان داده های تحقیق را از متن داستان به روش استقرای تام استخراج کرده و به روش توصیفی تحلیلی به تبیین کاربرد حسن تعبیر در منظومه پرداخته اند. نتایج پژوهش نشان می دهد که موضوعاتی مانند واژگان و مفاهیم تابو، امور هراس انگیزی همچون مرگ، بیماری و پریشان حالی و توصیفات عشقبازی و هوسرانی در متن داستان با بهره گیری از حسن تعبیر بیان شده است و شاعر از شگردهای بلاغی استعاره، تشبیه و کنایه در بیان مفاهیم ممنوع و تنش زا استفاده کرده است و کوشیده است از این طریق وجهه خود و مخاطبان بالفعل و بالقوه داستان را حفظ کند.
۸۶.

جستاری درباره برخی اشاره های نظامی به کتاب ها و کسان در اسکندرنامه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: متن شناسی ادب فارسی سال ۱۶ بهار ۱۴۰۳ شماره ۱ (پیاپی ۶۱) 55 - 72

کلیدواژه‌ها: اسکندرنامه نظامی گنجوی منابع شرف نامه اقبال نامه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۹ تعداد دانلود : ۱۴۶
اسکندر مقدونی یکی از چهره های تاریخی است که داستان زندگی و ماجراجویی ها و لشکر آرایی هایش در نظم و نثر فارسی چنان بازتاب گسترده ای دارد که بعضی از شاعران سترگ فارسی، از جمله نظامی گنجوی در اسکندرنامه نیز بدین موضوع توجه کرده اند. اسکندرنامه بزرگ ترین اثر نظامی ازلحاظ حجم و دارای دو بخش «شرف نامه» و «اقبال نامه» است. بسیاری از داستان ها و حکایت های خمسه نظامی و به ویژه اسکندرنامه برگرفته از شماری از منابع شفاهی و کتبی و متون تاریخی و داستانی و افسانه و اسطوره و مانند آنها به زبان فارسی و عربی و دیگر زبان هاست که نظامی به شیوه خاص خود، مستقیم و غیرمستقیم اشاراتی به آنها داشته است. به طور مسلم نظامی برای شکل دادن داستان اسکندر، به دانسته های خود و آثار و منابع موجود اتکا و استناد داشته است. این نوشتار به روش توصیفی و تحلیل محتوا درپی آن است تا از گفته ها و اشاره های مستقیم و نامستقیم نظامی در اسکندرنامه، به معرفی منابع مورد استفاده او دست یابد. یافته ها بیانگر آن است که نظامی ضمن احاطه بر علوم مختلف و زبان های دیگر به ویژه عربی، به آثار تاریخی، جغرافیایی، ادبی، فلسفی و عرفانی ملل دسترسی داشته و بخش بزرگی از روایات و حکایات و رویدادهای اسکندرنامه او برگرفته از همین آثار یا برگردان آن هاست که با هنر و فن بیان خود آراسته و پیراسته و منظوم ساخته و گاه تغییراتی در آنها ایجاد کرده است.
۸۷.

بررسی روان شناختی شخصیت بهرام گور (در داستان های وزیر خائن و فتنه) بر اساس نظریه اریک برن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه متون ادبی دوره عراقی دوره ۴ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۴ 145 - 164

کلیدواژه‌ها: اریک برن بهرام گور حالات من تحلیل رفتار متقابل نظامی گنجوی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۹ تعداد دانلود : ۱۳۹
نظریه تحلیل رفتار متقابل اریک برن، با توجه به ارتباطات میان انسان ها و روابط درونی آن ها تصویری از ساختار روانی شخصیت ها ارائه می کند. با کمک این نظریه کاربردی و با توجه به ارتباط عمیق میان ادبیات و روان شناسی، می توان به تجزیه وتحلیل شخصیت های داستان های متون کهن ادب فارسی پرداخت. بررسی این متون بر اساس نظریه های روان شناسی، می تواند دست مایه بسیاری از پژوهش های میان رشته ای باشد. مدل تحلیل رفتار متقابل اریک برن، بر پایه حالات نفسانی من (کودک، والد و بالغ) بنا شده است. نگارندگان در این جستار، با توجه به مفاهیم کلیدی (حالات من؛ نوازش ها، بازی های روانی و زنجیره روابط) به شیوه توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای به بررسی شخصیت بهرام گور، در منظومه هفت پیکر نظامی گنجوی پرداخته اند. یافته ها نشان می دهد که شخصیت بهرام گور در وضعیت کودک با غلبه بالغ است که در مسیر زندگی و روند حوادث رشد می کند و به کمال می رسد. در این منظومه نوازش های کلامی از دیگر نوازش ها بسامد بالاتری دارند. بهرام گور در بازی های روانی بیشتر در نقش ناجی حضور می یابد و در زنجیره روابط متقابل، ارتباطات او در هفت گنبد و دیدار هفت مظلوم از نوع مکمل و موازی است.
۸۹.

بررسی وتحلیل ویژگی های زبانی در نسخ خطی شروح شرف نامه نظامی گنجوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان و ادب فارسی سال ۷۷ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۲۴۹ 78 - 97

کلیدواژه‌ها: ویژگی های زبانی نسخ خطی شروح شرف نامه نظامی گنجوی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۶ تعداد دانلود : ۱۰۳
مشتاقان فرهنگ و ادب ایرانی همواره در کشورهایی مانند هند، پاکستان، افغانستان و ... در پی التذاذ ادبی و دریافت صحیح از متون فارسی بوده، در تفهیم آن ها اهتمام ورزیده و به شرح آثاری مثل شرفنامه نظامی گنجوی پرداخته اند. نگارندگان در این مقاله به روش کتابخانه ای به کاربرد واژه ها، ریخت شناسی نوشتاری و دستور زبان در نسخ خطی شروح شرفنامه نظامی گنجوی تأکید نموده با توجه به ویژگی های زبانی و سبکی آن ها را به دلیل هم-پوشانی و همسانی نثرشان توصیف می کنند. نتایج این بررسی بعد از معرفی مختصر نسخ خطی شروح شرفنامه به عنوان متون علمی- ادبی نشان دهنده آن است که همه شارحان با نگرش به محدوده مکانی آن ها، شبه قاره هند، بر زبان فارسی تسلط خوبی داشته و معانی و مفاهیم را با واژگان و جملاتی ساده، قابل فهم، صریح، روشن و منطبق با زبان معیار هند و حتی ایران آن زمان مستقیم انتقال داده اند. در عین ساده نویسی، از واژه های عربی و بومی یا اصطلاحات فنون ادبی و دیگر علوم و نیز آیات قرآنی و احادیث و عبارت های عربی بهره برده، از اطناب و زیاده گویی و کاربرد واژه های مترادف و پی درپی پرهیزکرده اند. علاوه بر این در شروح خطی مختصات دستوری مانند ترکیبات نحوی اضافی وصفی، ترکیبات و تکیه کلام های عربی، آیات و احادیث، افعل تفضیل، حروف و اسامی و افعال ساده و کهن استفاده شده و نثر آن ها را از یکدستی دور کرده است پس سبک آن ها ازنظر واژگان و ریخت شناسی، در مؤلفه های گزینش، ابداع و ساخت واژگان و رسم الخط بیشتر منطبق با ویژگی های نثر دوره غزنوی و سلجوقی (بینابین) بوده، نشانگر علمی بودن نثرآن هاست.
۹۰.

بازشناختی از «عشق» و «هوس» در منظومه های لیلی و مجنون و خسرو و شیرین براساسِ دیدگاه استرنبرگ(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: متن شناسی ادب فارسی سال ۱۶ تابستان ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیاپی ۶۲) 19 - 38

کلیدواژه‌ها: نقد روانکاوانه نظامی گنجوی استرنبرگ خسرو و شیرین لیلی و مجنون

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۱ تعداد دانلود : ۱۶۷
بررسی متون از دیدگاه روانکاوان معاصر از مهم ترین رویکردها در نقد ادبی است که در دوره معاصر با شکل گیری هسته های جدید روانکاوی به گستره ای نو ورود پیدا کرده است. در این میان، دیدگاه های رابرت استرنبرگ و نگاه متفاوت او به مقوله عشق جایگاه ویژه ای یافته است. او که نظریه خود را براساسِ نوع کنش و مواجهه افراد در روابط عاطفی تعریف و دسته بندی کرده است، به الگوهایی در شناخت نوع عشق در هر شخصیت و روابطش با دیگری دست یافته و در جریان نظریات خود به انواع عشق و کیفیت های آن رسیده است. ازسویی، روایات نظامی گنجوی به دلیلِ محوریت مفهوم عشق در آن ها سوژه ای مناسب در تحلیل روانکاوانه از این منظر است. نگارنده در این پژوهش سعی دارد با روشی توصیفی تحلیلی به تفاوت عشق و هوس در دو منظومه خسرو و شیرین و لیلی و مجنون بپردازد و از منظر استرنبرگ تحلیلی روانکاوانه بر شناخت و چرایی اطلاق «عشق نامه» و «هوس نامه» از هر دو روایت ارائه دهد. در نتیجه این بررسی، مشخص شد براساسِ دیدگاه های استرنبرگ عشق کامل و مقدس مدنظر نظامی آمیخته ای از روابط با اولویت تعهد در بالاترین درجه و سپس صمیمیت و شور و اشتیاق در مراحل بعدی است؛ بنابراین، روایتی که مبتنی بر شکست عشق در سویه «عشق آرمانی و کامل» بوده باشد و قهرمان پیروز آن درگیر «عشق سودایی و رمانتیک»، نوع رابطه در آن بر هوس مبتنی است و «هوس نامه» نام می گیرد. درمقابل، اگر نوع عشق دوسویه رابطه از نوع «عشق آرمانی» بوده باشد، به کمکِ اولویت مؤلفه تعهد، عشق در معنای حقیقی آن شکل گرفته است و آن روایت «عشق نامه» نامیده می شود. پس، نتیجه این پژوهش نشان می دهد که عنصر تعهد در خودآگاه نظامی در مقام روایت گری کلاسیک و رابرت استرنبرگ و در مقام روانکاوی شناختی در دوره معاصر ساخت و کارکردی عملیاتی در روابط مبتنی بر عشق دارد.
۹۱.

بررسی ویژگی های گونه شرقی زبان فارسی در شیرین و خسرو امیرخسرو دهلوی در مقایسه با خسرو و شیرین نظامی گنجوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: کهن نامه ادب پارسی سال ۱۵ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۱ (پیاپی ۳۸) 371-401

کلیدواژه‌ها: امیرخسرو دهلوی نظامی گنجوی شیرین و خسرو خسرو و شیرین گونه های زبانی سبک شناسی گونه شناسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۰ تعداد دانلود : ۵۱
سروده های امیرخسرو دهلوی سرشار از ویژگی های تمایزبخش زبانی است که برخی از آن ها را می توان با گونه شرقی زبان فارسی مرتبط شمرد. امیرخسرو دهلوی و نظامی برخاسته از دو دوره زمانی و دو ناحیه جغرافیایی متفاوت شرق و شمال غرب ایران هستند. پرسش اصلی این است که برجسته ترین ویژگی های زبانی نمودیافته در شیرین و خسرو امیرخسرو دهلوی کدام است و تا چه حد می توان تفاوت های زبانی شیرین و خسرو و خسرو و شیرین را به تفاوت های شرق و غرب قلمرو زبان فارسی نسبت داد. یافته های پژوهش، نشانگر وجود ارتباط معناداری میان برخی از ویژگی های زبانی خاص این دو منظومه و ناحیه جغرافیایی سرایندگان آن ها است. به نظر نگارندگان، این تمایزها، اغلب به حوزه های آوایی و واژگانی زبان مرتبط اند و کمتر با نحو و جمله بندی ارتباط دارند. از میان ویژگی های آوایی و واژگانی، می توان به حذف صامت آغازین «ن»، کاربرد نون ساکن پیش از فعل ربطی «است»، سکون یا حرکت یافتن برخی از حرف ها، و کاربرد خاص «ایستاد» در شعر امیرخسرو دهلوی اشاره کرد که در شعر نظامی دیده نمی شود. نیز باید از لغت های «ته» به معنای زیر، «فرویش»، «توی/ تو»، «خله»، «گواران»، «پیش افتاد»، «هر همه»، «خیرباد» و «پیچاک» یاد کرد که زبان امیرخسرو دهلوی را از زبان نظامی متمایز می کند.
۹۲.

بررسی تطبیقی مفهوم «حقیقت محمدیه» در فتوح السلاطین عبدالملک عصامی و خمسه نظامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات شبه قاره سال ۱۶ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۴۷ 185 - 202

کلیدواژه‌ها: فتوح السلاطین عبدالملک عصامی خمسه نظامی گنجوی حقیقت محمدیه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۲ تعداد دانلود : ۳۷
قالب منظوم در ادبیات فارسی از دیرباز ابزاری برای ترویج مفاهیم مذهبی و سیاسی در سطح عموم جامعه بوده است. یکی از مهم ترین مفاهیم ارائه شده در این قالب، «حقیقت محمدیه» یا انسان کامل است. این مفهوم به معنای تعین اول از ذات الهی و جامع صفات خداوند در شخص پیامبر اکرم (ص) است. در این میان، عبدالملک عصامی در فتوح السلاطین و نظامی گنجوی در خمسه، از این مفهوم برای بیان اهداف خویش بهره برده اند. عبدالملک عصامی هم زمان با تأسیس سلسله بهمنیان در دکن می زیست و نظامی گنجوی، شاعر دوران سلجوقیان متأخر است. زمینه تاریخی و نحوه زیست دو شاعر در چگونگی بیان مفهوم «حقیقت محمدیه» مؤثر بوده است. در این پژوهش، این سؤال مطرح است که مفهوم «حقیقت محمدیه» در دو اثر خمسه نظامی و فتوح السلاطین عصامی چگونه انعکاس یافته است. با استفاده از روش توصیف و تحلیل تاریخی، می توان به این مدعا پرداخت که بازتاب مفهوم حقیقت محمدیه در دو اثر مذکور، برای تکمیل حلقه مشروعیت بخشی به ساختار سیاسی زمانه بوده است. دستیابی به این مطلب که عصامی در فتوح السلاطین برای مشروعیت بخشی به ملوک زمانه خویش (بهمنیان دکن) از روش انتقال خرقه از خلفای اربعه به سلطان زمان بهره برده است، ازجمله دستاورد این پژوهش به شمار می رود.
۹۳.

ترامتنیت در آیینه اسکندری امیرخسرو دهلوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات شبه قاره سال ۱۶ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۴۷ 233 - 249

کلیدواژه‌ها: آیینه اسکندری اسکندرنامه امیرخسرو دهلوی بینامتنیت ترامتنیت نظامی گنجوی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۵ تعداد دانلود : ۵۶
اسکندر مقدونی یکی از مشاهیری است که سرگذشت تاریخی وی در منابع ایرانی-اسلامی دستخوش تغییروتبدیل های فراوانی شده و در سالیان دراز، نوعی از آثار ادبی به نام اسکندرنامه ها را به وجود آورده است که اکنون نمونه هایی از آن ها به نظم و نثر موجود است. ازجمله این آثار می توان به آیینه اسکندری امیرخسرو دهلوی اشاره کرد که به تقلید از اسکندرنامه نظامی گنجوی سروده شده است. در این پژوهش که به شیوه توصیفی-تحلیلی و برمبنای یادداشت برداری کتابخانه ای صورت گرفته، تلاش شده است تا انواع روابط متون در آیینه اسکندری امیرخسرو دهلوی برپایه نظریه ترامتنیت ژنت مورد بررسی و تجزیه وتحلیل قرار گیرد. پژوهش برپایه این پرسش شکل گرفت که در کتاب آیینه اسکندری دهلوی، برجسته ترین رابطه از میان انواع روابط ترامتنی نظریه ژرار ژنت کدام است؟ برای پاسخگویی به سؤال تحقیق، به بررسی متن آیینه اسکندری و مجموعه ای از روابط میان متنی آن پرداخته شد. نتایج اولیه حاکی از آن است که مهم ترین رابطه ترامتنی آیینه اسکندری بیش متنیت براساس رابطه برگرفتگی با کتاب اسکندرنامه نظامی است.
۹۴.

مقایسه ی سبک شناسی سطح فکری و چگونگی تأثیر محیط جغرافیایی بر آن در منظومه های غنایی خسرو و شیرین و لیلی و مجنون نظامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جغرافیا و برنامه ریزی منطقه ای سال ۱۳ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۳ (پیاپی ۵۲) 419 - 435

کلیدواژه‌ها: خسرو وشیرین لیلی و مجنون نظامی گنجوی سطح فکری درونمایه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳ تعداد دانلود : ۲۸
حوزه ادبیات غنایی علاوه بر مضامین عاشقانه، درونمایه ها و آموزهای وسیعی اعم از اخلاقی، سیاسی و اجتماعی و... را نیز در بر می گیرد. این پژوهش کوششی است برای نشان دادن درونمایهها و سطح فکری در دو منظومه غنایی خسرو و شیرین و لیلی و مجنون نظامی گنجوی. این دو اثر اگرچه در نگاه اول، آثاری غنایی محسوب می شوند؛ اما نظامی با هنرمندی و ظرافت در اثنای اشعار غنایی به تشریح و تبیین مسائل مختلفی مانند موضوعات اخلاقی و اندیشههای مذهبی، حکمی و مضامین پند و اندرز، اشاره به علوم مختلف و...پرداخته است. نتایج تحقیق نشان می دهد که در دو منظومه مذکور، در کنار زمینه اصلی عشق، شاهد برخی اندیشه و مضامین فرعی نیز هستیم همانند اشاره به ادبیات تعلیمی و پند و اندرز، اشاره به دین و مذهب، اشاره به علوم مختلف و... از سوی دیگر، سبک زندگی یکی از مباحث نوین و راهبردی عصر حاضر است و در حقیقت با وجود تعاریف متفاوتی که در ادبیات جامعه و فرهنگ از آن آمده است همچنان پژوهشگران در وادی تعریف و تفسیر این مفهوم با مشکلات فراوانی روبرو هستند. در تعریفی از سبک زندگی آمده است: توصیف یا تجویز حالات و گفتارها و رفتارهای انسانی در همه ساحت های زندگی را سبک زندگی گویند. دین مبین اسلام آخرین دین الهی و کاملترین برنامه تأمین کننده سعادت دنیا و آخرت بشر است. جهان بینی آن فرامکانی و فرازمانی یعنی جهان شمول و جاودانه است. از ارکان تأمین سعادت انسان برنامه ریزی برای امور روزمره و مسایل زندگی است. معارف اسلامی تمام ابعاد زندگی
۹۵.

کاربردهای هنری اصطلاحات دانش پزشکی در اشعار نظامی گنجوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) دوره ۱۶ تابستان ۱۴۰۳ شماره ۶۰ 1 - 23

کلیدواژه‌ها: دانش پزشکی بیماری ها داروها آرایه های ادبی نظامی گنجوی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰ تعداد دانلود : ۱۵
پزشکی و شناخت داروها از گذشته های دور، از دانش های رایج در ایران بوده است؛ بنابراین انعکاس واژگان و اصطلاحات این دانش در درخشان ترین آینه فرهنگی ایران یعنی ادبیّات منظوم و منثور، جای شگفتی نیست و ادبا به ویژه شاعران، از این دانش در سروده های خود بهره برده اند و از این دانش و اصطلاحات و مفاهیم مربوط به آن در آفرینش و خلق مضامین و صور خیال سود جسته اند تا آنجا که اشاره به دانش پزشکی به عنوان یکی از ویژگی های سبکی اشعار سده ششم به شمار آمده است. نظامی به عنوان شاعر برجسته این سبک، علاقه وافری به استفاده از اصطلاحات دانش پزشکی نشان داده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی و تحلیل دانش پزشکی و کاربردهای هنری نظامی در بازتاب این دانش، با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و ترسیم نمودار فراوانی، به تحقیق درباره اصطلاحات پزشکی در خمسه پرداخته است. نتایج نشان می دهد که نظامی در دانش پزشکی اطّلاعات وسیعی داشته و از امراض و بیماری های عهد خود آگاه بوده است. وی با خواص انواع داروها و تأثیر آن ها بر درمان بیماران و نیز شیوه درمان بیماری ها آشنا بوده است. نظامی در کاربرد اصطلاحات پزشکی هم به جنبه علمی و هم به جنبه ادبی توجه نموده است. وی با به کارگیری مبتکرانه و خلّاقانه این دانش و آراستن آن با انواع صورخیال و آرایه های بدیعی، هنر خویش را به نمایش گذاشته است.
۹۶.

تحلیل رفتار متقابل شخصیت ها در داستان بهرام گور و کنیزش بر اساس نظریۀ اریک برن(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد سنندج سال ۱۶ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۶۰ 79 - 107

کلیدواژه‌ها: تحلیل رفتار متقابل اریک برن هفت پیکر نظامی گنجوی بهرام گور

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳ تعداد دانلود : ۱۵
اساس نظریه تحلیل رفتار متقابل اریک برن، بر سه جنبه والد، کودک و بالغ بنا شده است. از تعامل بین حالات نفسانی می توان در تجزیه و تحلیل رفتارهای آدمی، درامور بالینی، درمانی، ارتباطات و رفتار استفاده کرد. تجزیه و تحلیل حالات من، در متون ادبی، شیوه ای مناسب و کاربردی، برای پی بردن به ریشه های رفتار می باشد. نظامی گنجوی در داستان هایش به موقعیت های مربوط به روابط انسانی و حالات روحی و روانی شخصیّت ها و ارتباطات آن ها توجّه کرده است، از اینرو گونه شناسی رفتاری شخصیّت های داستان های او از دیدگاه این نظریه قابل بررسی است. در این پژوهش، با رویکرد میان رشته ای و با تکیه بر منابع کتابخانه ای به شیوه توصیفی تحلیلی، روابط بین شخصیّت های داستان بهرام گور و کنیزش را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهیم و برآنیم نشان دهیم داستان های متون کهن ادب پارسی، ظرفیت و قابلیت نقد روان شناختی را دارند. نگارندگان در این جستار، پس از بیان مبانی نظری و توضیح اصطلاحات روان شناسی، ابیات داستان را، با توجّه به سرنخ ها و نشانه های نظریه رفتار متقابل تفسیر و تبیین نموده اند. یافته ها نشان می دهد که ابعاد شخصیتی اشخاص در داستان ها، در قالب رفتارهایشان آشکار می شوند. ماهیت کلی داستان کودک/ والد است که بالغ بر آن غلبه دارد. از جهت مثلث کارپمن، بهرام ستمگر است، کنیز قربانی و سرهنگ منجی.
۹۷.

مقایسه ی تطبیقی منظومه ی داستانی لیلی و مجنون نظامی و روایت های عربی در ادبیات عرب(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ادبیات تطبیقی دوره ۱۸ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۷۱ 112 - 136

کلیدواژه‌ها: منظومه های عاشقانه نظامی گنجوی لیلی و مجنون مقایسه ی تطبیقی روایت عربی داستان لیلی و مجنون

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱ تعداد دانلود : ۱۵
زندگی و سرگذشت عاشقان ، همیشه دست مایه ی راویان و نقادان بوده و به این جهت ، داستان های عاشقانه در ادبیات ملل گوناگون فضایی گسترده را پوشش داده است . داستان لیلی و مجنون از کهن ترین و معروف ترین داستان های عربی به شمار می آیدکه تاثیر زیادی بر گسترش داستان های عاشقانه در ادبیات فارسی داشته است. در پایان قرن ششم نظم داستان های عاشقانه به وسیله ی نظامی گنجوی به حدّ اعلای کمال خود رسید.وی چند داستان معروف زمان خود را به نظم درآورد و هنرنمایی های این شاعر تا بدانجاست که اکثر سرایندگان منظومه های عاشقانه ، دانسته یا ندانسته ،تحت تاثیر سبک و شیوه ی داستان پردازی او قرار گرفته اند.یکی از منظومه های درخشان او لیلی و مجنون است که منشأ آن را در ادبیات عرب باید جستجو کرد. این داستان بارها به زبان های مختلف مورد تقلید شاعران قرار گرفته است.در این مقاله ، نگارنده کوشیده تا پس از زمینه سازی های مقدماتی ، ریشه های تاریخی- اجتماعی و زمان و مکان و تاریخ رواج این داستان را در ادب عربی و فارسی به اختصار مورد کندوکاو قرار دهد و سپس با نقل مختصر روایات عربی و نیز روایت نظامی گنجوی از این داستان ، به مقایسه و نقد و تحلیل تطبیقی آنها بپردازد.
۹۸.

تحلیل سفر قهرمان در حکایت گنبد سرخ از هفت پیکر نظامی

نویسنده:
منبع: مطالعات فرهنگ و هنر آسیا سال ۳ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۱ 21-41
تعداد بازدید : ۱۲ تعداد دانلود : ۷
هفت پیکر یا بهرام نامه چهارمین منظومه از خمسه نظامی و روایتی تاریخی از زندگی بهرام پنجم پادشاه ساسانی (ملقب به «بهرام گور») است؛ در این مقاله سعی بر آن شده تا سیر حرکت قهرمان و میزان مطابقت رفتارهای او با الگوهای مطرح در نظریه سفر قهرمان در گنبد چهارم یا گنبد سرخ، مورد بررسی قرار گیرد. در این مقاله که به روش توصیفی-تحلیلی به نگارش درآمده، از رویکرد تک اسطوره یا سفر قهرمان جوزف کمبل استفاده شده است. از نتایج اصلی این پژوهش، مطابقت الگوی انتخابی توسط نظامی با الگوهای نظریه سفر قهرمان است.جوان عاشق سفری را در مسیر رسیدن به معشوق آغاز می کند اما با رفتاری قهرمانانه ضمن حذف مرحله سوم کمبل یعنی بازگشت به دنیای عادی هدفی اخلاقی را که شامل نجات قوم و ایجاد عدل پایدار می باشد را محقق می کند. در نهایت می توان از او به عنوان نمونه ای از «قهرمان» در ادب غنایی فارسی یاد کرد.