مطالب

هدف از پژوهش حاضر شناسایی دلالت های کیفی تربیتی نهج البلاغه بر شاخص های کار و فعالیت مؤثر در سبک زندگی اسلامی است. این پژوهش به روش کیفی از نوع تحلیلی- تفسیری و به شیوه ی اسنادی انجام شده است. جامعه پژوهشی نهج البلاغه و روایات و نمونه پژوهش آن دسته از خطبه ها، نامه ها ، حکمت ها و روایاتی است که مستقیم یا غیرمستقیم به آن ها اشاره شده است. از جمله شاخصه های کار و فعالیت مؤثر می توان به الگوی رفتاری ؛ تخصص و آگاهی لازم برای کار ؛ قدرت و توانایی انتقال مهارت های حرفه ای به دیگران؛ نیت خالص ؛ تفکر و اندیشه قبل از انجام کار؛ لزوم آخرت گرایی ؛ بسترسازی برای کار مؤثر، غنیمت شمردن فرصت ها، نظم و انسجام در مراحل انجام کار، توجه به عنصر زمان در انجام کار، مدارای با مردم، تناسب کار با روحیات افراد، تلاش و کوشش ، لزوم رعایت نظم و ترتیب در کارها اشاره کرد. یافته ها نشان می دهد، گفتار و عملکرد آن حضرت بیانگر الگوی عملی و رفتاری و در بردارنده یک نظام آموزشی عملی می باشد و توانایی سنجش کمّی و کیفی نظام کار و فعالیت مؤثر را دارد. که منتج به طراحی الگوی مستنبط از نهج البلاغه در حوزه کار و فعالیت مؤثر می شود.

مقدمه و اهداف: مدیریت و رهبری همواره به عنوان یکی از اصلی ترین عوامل موفقیت یا شکست سازمان ها و جوامع مطرح بوده اند. مدیران برای هدایت مؤثر سازمان ها باید از ویژگی ها و مهارت های خاصی بهره مند باشند. این ویژگی ها شامل بینش عمیق، انگیزه های مثبت، ارزش های قوی و رفتارهای مؤثری است که به تحقق اهداف سازمانی و پیشبرد اخلاق انسانی کمک می کنند. یک منبع مفید در این زمینه، نهج البلاغه است که حاوی آموزه های اخلاقی و مدیریتی است. با این حال، پیاده سازی این آموزه ها در عمل به دلیل نیاز به تفسیر دقیق و چارچوب های کاربردی، چالش هایی را به همراه دارد. مدیران اغلب به دلیل عدم توانایی در تفسیر آموزه های غنی و جامع نهج البلاغه نمی توانند آن ها را به خوبی در محیط های کاری به کار گیرند. با ارائه چارچوب های نظری و عملی برای تربیت مدیرانی که بتوانند ارزش های نهج البلاغه را در مدیریت به کار برند، این چالش ها می توانند برطرف شوند. پژوهش های کاربردی در این حوزه می توانند به ارتقای عملکرد مدیران با ارائه راهکارهای عملی کمک کنند. این پژوهش ها می بایست به ایجاد پلی میان علم مدیریت و آموزه های دینی بپردازند تا راهکارهای مؤثری بر اساس اصول نهج البلاغه برای مدیریت اسلامی ارائه دهند. نتایج چنین پژوهش هایی نه تنها به بهبود سیاست گذاری های مدیریتی کمک می کند، بلکه می تواند اعتماد عمومی به مدیران و سازمان ها را تقویت کرده و روابط کاری را بهبود بخشد. در نهایت، این تلاش ها می توانند به توسعه و تعمیق ارتباط بین تئوری و عمل در حوزه مدیریت اسلامی بینجامند. لذا این پژوهش به دنبال پاسخ به این سوال است که: بر اساس دیدگاه نهج البلاغه، ویژگی های بینشی، گرایشی و کنشی مدیران کدامند؟روش: پژوهش حاضر با رویکردی توسعه ای و بر اساس داده های کیفی که به صورت کتابخانه ای و از طریق مطالعات ثانویه و اسنادی گردآوری شده اند، انجام شده است. این پژوهش با هدف ارتقای کیفیت نتایج به استفاده از تحلیل اسنادی روی آورده است و از فراترکیب به عنوان روشی جامع برای استخراج یافته ها بهره گرفته است. جامعه آماری شامل ترجمه ها و تفاسیر خطبه ها، نامه ها و حکمت های نهج البلاغه بوده و نمونه ها به صورت هدفمند با جستجوی کلیدواژه هایی مانند “ویژگی های بینشی”، “گرایشی”، “کنشی”، “مدیریت اسلامی” و “مدیر اسلامی” انتخاب شده اند تا به اشباع اطلاعات و محتوا دست یابند. پس از جستجو و انتخاب متون اولیه، از فراترکیب برای کدگذاری، مشابهت یابی و تلخیص متون استفاده شده و سپس ارزیابی و اعتبارسنجی انجام شده است. تحلیل اطلاعات در سه مرحله صورت گرفته است: جمع آوری محتوای مرتبط، استخراج و دسته بندی نکات، و ترکیب و جمع بندی عناصر کلیدی. برای این فرآیند از روش هفت مرحله ای سندلوسکی و باروسو بهره برده شده است که شامل مراحل شکل 1 می باشد:شکل 1: مراحل روش فراترکیبروایی جستجوها و کلیدواژه ها از طریق روایی صوری و گروه کانونی با مشورت ۱۰ نفر از اساتید و متخصصان حوزه مدیریت و اسلام بررسی و تأیید شده است. برای سنجش پایایی مدل طراحی شده، شاخص کاپا با مقدار ۰.۷۶ به عنوان معیار توافق معتبر استفاده شده است. با توجه به نتایج فراترکیب، مشخص شد که به طور کلی، 78 مفهوم، 22 مقوله (دسته اصلی ویژگی های مدیران) مبتنی بر نهج البلاغه در 3 حوزه بینشی، گرایشی و کنشی به دست آمد.نتایج: بعد از تصدیق اعتبار و کیفیت یافته ها با مشورت خبرگان و بهبود دسته بندی عوامل  به کمک تجربه نویسندگان و خبرگان، اطلاعات به دست آمده و نحوه قرارگیری مؤلفه های هر بعد نیز تحت روش تحلیل زمینه به منظور شناسایی مولفه های هم ارز و قرارگیری در بُعد مربوط به خود، مطابق روش کلارک و براون (2006) مورد مقایسه و تصدیق قرار گرفت و در نهایت برای دستیابی به مدل تحقیق، 22 دسته ویژگی های مدیران مبتنی بر خطبه، حکمت و نامه های نهج البلاغه در سه حوزه بینشی، گرایشی و کنشی، حاصل از فراترکیب مطالعات صورت گرفته، عبارتند از: ویژگی های بینشی شامل قدرت دیدن و تبیین واقعیت ها از منظر دینی و فلسفی است که به مدیران کمک می کند تا مسائل را با دید استراتژیک و کل نگرانه بررسی کنند. ویژگی های گرایشی شامل تمایلات درونی و باورهایی است که رفتار مدیران را هدایت می کند، و ویژگی های کنشی به اعمال و رفتارهایی اشاره دارد که بر اساس ارزش های دینی تعریف شده اند. فرآیند اعتبار سنجی یافته ها از طریق جلسات گروه کانونی با خبرگان انجام شده است و نتیجه این مشورت ها، تصدیق مدل نهایی بدون تغییرات جدید در مؤلفه ها بود. برای سنجش پایایی مدل طراحی شده، از شاخص کاپا استفاده شد که مقدار آن 0.74 به دست آمد و در سطح توافق معتبر قرار گرفت. این مدل به عنوان پایه ای برای بررسی عمیق تر ویژگی های مدیریتی در نهج البلاغه ارائه و ارزیابی شده است. در شکل (2)، نتایج نهایی روش فراترکیب به صورت مدل زیر ارائه شده است.شکل 2: ویژگی های بینشی، گرایشی و کنشی مدیران مبتنی بر نهج البلاغهبحث و نتیجه گیری: پژوهش حاضر به بررسی ویژگی های بینشی، گرایشی و کنشی مدیران بر اساس بیانات نهج البلاغه پرداخته است. هدف آن شناسایی ویژگی هایی است که امام علیj برای مدیران در سطوح مختلف تعیین کرده و ارائه این ویژگی ها به عنوان اصول راهنما برای بهبود مدیریت. ویژگی های بینشی شامل دانش، عقلانیت، توکل و نوآوری است، در حالی که ویژگی های گرایشی شامل تقوا، عدالت طلبی و مسئولیت پذیری هستند. ویژگی های کنشی شامل رهبری، مهارت های ارتباطی و عدالت عملی می باشد. مدل پژوهش بر اساس روابط میان این ابعاد طراحی و در مقایسه با یافته های پژوهش های پیشین، متمایز از سایر مطالعات است. پژوهش حاضر، به دلیل بررسی جامع ویژگی های مدیریتی بر مبنای نهج البلاغه، جایگاه خاصی دارد. یافته ها نشان می دهند که ویژگی های بینشی، گرایشی و کنشی می توانند به طور مستقیم و غیرمستقیم بر اثربخشی مدیریت تأثیرگذار باشند. برای مثال، توکل و ایمان به مدیران کمک می کند تا با آرامش و اطمینان بیشتری تصمیم گیری کنند. همچنین، تقوا و مسئولیت پذیری مدیران را در مسیر درست هدایت کرده و عدالت عملی موجب افزایش اعتماد و رضایت کارکنان می شود. این یافته ها بر ضرورت درک و پذیرش این ویژگی ها در مدیریت تأکید دارد. براساس نتایج بدست آمده، مواردی از قبیل ایجاد فرهنگ سازمانی مبتنی بر ارزش های اخلاقی و دینی، طراحی و پیاده سازی سیستم های ارزیابی عملکرد و بازخورد به عنوان پیشنهادات کاربردی اشاره شده است؛ همچنین پیشنهادهایی که جهت توسعه این حوزه برای پژوهش های آتی می توان ارائه نمود، عبارتند از: بررسی تطبیقی نتایج این پژوهش با سایر متون اسلامی و مدیریتی، بررسی موردی این ویژگی ها در سازمان ها و تحلیل نتایج حاصل از آن است. از محدودیت های این پژوهش می توان به وجود دیدگاه ها و تفاسیر متفاوت در نهج البلاغه و دشواری شناسایی دقیق ترین تفاسیر؛ همچنین محدودیت خبرگان این حوزه و دشواری شناسایی و هماهنگی با آن ها اشاره کرد.

هدف: با توجه به وضعیت جوامع مدرن و اهمیت باورها و اعتقادات دینی و بایسته های اخلاقی به خصوص در قشر مدیران سطوح حاکمیتی، این تحقیق به واکاوی بایسته های مدیریت و حکمرانی اسلامی درسیمای  نامه ۵۳ نهج البلاغه پرداخته است. روش پژوهش: تحقیق حاضر «پژوهشی  کیفی و کاربردی» است که از روش «تحلیل محتوا» با بهره گیری از نرم افزار مکس کیو دی ای انجام شده است. یافته ها: نتایج تحقیق استخراج ۱۱۱ کد از بایسته های مدیریت و حکمرانی اسلامی در سیمای  نامه 53 نهج البلاغه بود که در ۶ مضمون کلی طبقه بندی شدند. از این تعداد ۹ کد بایسته های اقتصاد محور؛ ۱۹کد بایسته های سیاسی؛ ۱۹ کد بایسته های مردم محور؛ ۲۰کد بایسته های عدالت محور؛ ۲۶ کد بایسته ها تعالی گرا و ۱۸ کد بایسته های اخلاق محور بودند. نتیجه گیری: مدیر و حکمران اسلامی با در نظر گرفتن مختصات حکومت علوی بایسته های مدیریت و حکمرانی اسلامی را مد نظر قرار می دهد که؛ در بایسته های تعالی گرا ارزش های معنوی بر مصالح مادی مقدّم بوده و در بایسته های رفتار درست و اخلاق محور بر میانه روی و عجول نبودن یا سستی نورزیدن  در امور و با شیوه درست، کنترل خشم و غرور و خودپسندی تاکید است و رفتار یکسان با مردم و عدم خویشاوند گرایی از مصادیق  بایسته های عدالت محور در فرمایشات و سیره آن حضرت است و همیشه بایسته های مردم محور و در نظر گرفتن خیرخواهی و مهرورزی نسبت به مردم و اصلاح کار مردم موکدا تاکید فرموده اند، در بایسته های اقتصاد محور مدیر اسلامی باید به طبقات پایین و شرایط اقتصادی طبقات پایین توجه ویژه داشته باشد و مدیر اسلامی به عنوان سیاست گذار در بایسته های سیاسی، با مشاور سیاسی معتقد و صالح در انجام امور حیاتی به مشورت بپردازد.

یکی از نکات ضروری در مواجهه با متون کهن بویژه متون دینی، توجه به واژگانی است که در معنای لغوی به کار نرفته اند؛ بلکه متکلم متناسب با فرهنگ گفتاری رایج در عصر خود، مفهومی مجازی، اراده کرده است. تشبیه رخدادیست که گاه کاربست آن در متون کهن مانند نهج البلاغه موجب پیچیدگی معنا گشته. معادل گزینی صحیح برخی از این گزاره های تشبیهی بویژه آن دسته که از معنای مستعمل کهن خود فاصله گرفته اند، دقتی دوچندان می طلبد و عدم توجه به مجاز بودن، برداشت ناصواب از کلام را به همراه دارد. نامه 45 نهج البلاغه که امیر مؤمنان% در آن خود را به «ماده الاغی پشت زخم» تشبیه کرده اند، از این سنخ گزاره ها به شمار می رودکه در وهله اول معنای ظاهری آن کژتاب است و در ادبیات معاصر، نامتعارف جلوه می کند. موضوعی که چرایی کاربست آن، مسئله نوشتار حاضر است که به شیوه کتابخانه ای و با روش توصیفی استنتاجی، با مراجعه به کاربست در متون اصیل، توجه به فضای صدور، سیاق و بهره گیری از شاخصه های گفتاری فرهنگ عرب متقدم، به نفی پندار رایج بر انحصار این تعبیر در معنای منفی می پردازد. اثبات چند کاربردی بودن این تعبیر و کاربست توأم مثبت و منفی، در سده نخستین، از مهم ترین ثمرات این پژوهش به شمار می رود.

لازمه آموزش اثربخش در دروس الهیات، رسیدن متربی به حیات طیبه و کمال نهایی است. در نهج البلاغه ابعاد مختلف نیازهای انسان تبیین شده؛ لذا تعلیم و تربیت مربی بر اساس ساحت های شش گانه، امری ضروری است. مربی تراز اسلامی باید دارای ساحت های اعتقادی، عبادی و اخلاقی؛ سیاسی و اجتماعی؛ علمی و فناوری؛ اقتصادی و حرفه ای؛ زیستی و بدنی؛ زیباشناختی و هنری، باشد. در پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی، ضمن تبیین این ساحت ها، با مقایسه کمّی، به لحاظ نموداری و آماری، مشخص گردید در میان این ساحت ها، ساحت اعتقادی، عبادی و اخلاقی، همچنین در این ساحت، دو مؤلفه دین داری و اخلاق، و مؤلفه اعتدال که مراد از آن میانه روی و تناسب و هماهنگی در صفات و افعال است، از بالاترین میانگین برخوردار است.

این پژوهش به دنبال ارائه الگویی جامع از شاخص های بهسازی منابع انسانی با دربرگیری فرهنگ دینی و مذهبی است. منابع مورد مطالعه شامل قرآن کریم و نهج البلاغه است. پژوهشگر با استفاده از روش تحلیل مضمون و پس از مطالعه مبانی نظری و پیشینه پژوهش، در دو مرتبه مجزا اقدام به کدگذاری منابع نمود. برای افزایش اعتبار، از روش دلفی استفاده شد و کدها جرح وتعدیل گردید. سپس با همکاری یک کدگذار دیگر، پایایی بررسی شد که ضریب پایایی برابر با ۹۳٪ بر اساس فرمول هولستی بود. در این پژوهش، ۱۷۵ مضمون بدون تکرار استخراج شد که بر اساس مشابهت، در ۲۲ مضمون سازمان دهنده و نهایتاً در ۷ مضمون فراگیر خوشه بندی شدند. مضامین فراگیر شامل حکمرانی (چهار بعد)، اجتماعی-فرهنگی (سه بعد)، خانواده (سه بعد)، فردی (چهار بعد)، علمی (سه بعد)، مدیریت عملکرد (سه بعد) و اقتصادی (دو بعد) هستند. این مدل جهان شمول بوده و در تمامی شئون زندگی انسان، جامعه و سازمان ها قابل استفاده است.

یکی از اسم های مشتق پرکاربرد در زبان عربی اسم تفضیل می باشد و ساختار کاربرد آن اهمیت ویژه ای در معنایش دارد. برای فعلی که اسم تفضیل از آن مشتق می شود، علمای صرف شروطی بیان می کنند که هرچند کاربرد برخی اسم تفضیل های مغایر با شروط مذکور، اجماع و اتفاق نظر پژوهندگان علم صرف را برهم زده است. برای تحلیل کارکرد اسم تفضیل، علاوه بر مدنظر قراردادن این نکته که اسم تفضیل مورد بحث از اسم تفضیل هایی است که خود از فعل مورد مفاضله بر وزن «أفعل» ساخته شده و یا اسلوب تفضیلی ترکیبی است که با به کارگیری یکی از الفاظ اشد، أکثر، أقل و..... به همراه مصدر فعل موردنظر در قالب تمییز آورده شده؛ باید به ساختار نحوی متفاوت هر کاربرد توجه داشت؛ نگاه ساختارگرایانه به کاربرد اسم تفضیل در هریک از وجوه فوق، یکی از مهم ترین راه ها برای کشف معنای موردنظر صاحب سخن است؛ که برای این منظور سه گام  و استخراج اجزا ی ساختار کلام، برقرار ساختن ارتباط موجود بین اجزا و نشان دادن دلالتی که در کلیت ساختار اثر است، برداشته می شود. این پژوهش بر آن است که ضمن استخراج اجزای کلام حاوی اسم تفضیل در نامه ها ی نهج البلاغه کاربرد اسم تفضیل در نامه های نهج البلاغه از نظر ساختار و معنا مورد تحلیل و بررسی قرار دهد و تأثیر این ساختار در کاربرد معنای حقیقی و غیرحقیقی در نامه های نهج البلاغه را بررسی نماید. در این پژوهش بازشناسی خوشنویسی نسخ موجود نهج االبلاغه نیز انجام می شود.اهداف پژوهش:استخراج اجزای کلام حاوی اسم تفضیل در نامه های امام علی (ع).بازشناسی خوشنویسی نسخ موجود نهج البلاغه.سؤالات پژوهش:تحلیل ساختاری و معنایی افعل تفضیل در نامه های نهج البلاغه چگونه نمود پیدا می کند؟نسخ موجود نهج البلاغه دارای چه نوع خوشنویسی است؟

یک سند مهم و جالب از فرایند تغییر، نسخه های نهج البلاغه ای است که خاندان ابوالمکارم در ثلث آخر قرن هفتم و دهه آغازین قرن هجری نوشته اند. دو نسخه به خط محمد بن ابوالمکارم مورخ 678 ((کتابخانه فاتح استانبول، ش 4140) و 680 ق (کتابخانه آیت الله مرعشی قم، ش 8665) و یک نسخه به خط فرزندش حسن (کتابخانه آیت الله مرعشی قم، ش 3670). مهم ترین وجه اهمیت نسخه های کتابت شده توسط محمد بن ابوالمکارم و فرزندش حسن همین مسئله است و در این مقاله هم بیشترین تأکید بر همین بخش است. اما چون جنبه های دیگر هر نسخه نیز تاکنون مغفول مانده، در این نوشتار به سرنوشت، بخش بندی و افزوده های آنها پرداخته شده است.

یکی از موضوعاتی که از ابتدای تاریخ اسلام، توجه افراد را به خود جلب کرده است مسئله فتنه است. فتنه، حرکتی پیچیده، پنهان و خشن علیه ارزش ها و سنت های صالح جامعه اسلامی است که موجب تخریب بافت اخلاقی و شبهه آفرینی در جامعه شده و بر سیر تاریخی جامعه اثر منفی گذاشته و جامعه را به سوی ضلالت و گمراهی می کشاند. قرآن با نکوهش بسیار فتنه، آن را شدیدتر و بزرگتر از قتل (سوره بقره، آیات 191 و 217) معرفی می کند. شدت و بزرگی فتنه در قرآن، موجب طرح این پرسش می شود که فتنه چیست و در جامعه چه اثری می گذارد؟. ازآنجاکه مسئله فتنه، در زمره مسائل پیچیده به شمار می رود، بیداری و بصیرت هنگام فتنه از اهمیت به سزایی برخوردار است. یکی از بارزترین ویژگی های فتنه که انسان ها را سخت در ابهام فرو می برد این است که در فتنه، حق و باطل با یکدیگر مخلوط می شوند و درنتیجه تشخیص حق از باطل با سختی روبه رو شده و این موضوع فرونشاندن آتش فتنه را دشوار کرده و می تواند افرادی را گمراه نماید. نگاه به فتنه های گذشته و عبرت گیری از آنها راه حل خوبی برای گرفتار نشدن در دام فتنه های پیشه رو است. در این مقاله تلاش شده است از دیدگاه امیرمؤمنان علی(ع) موضوع فتنه مورد بررسی قرار گرفته و نیز از دیدگاه آن حضرت راهکارهایی جهت برون رفت از آن مطرح شود. در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و کتابخانه ای ضمن بیان معنای لغوی و اصطلاحی فتنه، مصادیقی از فتنه بیان شده و به وظایف در شرایط فتنه اشاره شده است.

هیچ جامعه ای بدون وجود حاکم به عنوان ناظم و مجری قانون نمی تواند به اهدافش برسد. قدرت بلامنازع حاکم اگر محدود به قوانین کنترل کننده نشود، می تواند موجبات بحران و ناامنی و نارضایتی را ایجاد کند و به اقشار مختلف جامعه آسیب های جدی وارد کند. امام علی ع گرچه یک نظریه پرداز سیاسی به معنای مدرن نبوده است؛ اما شخصیت و شیوه حکومتی وی از دو جهت در این زمینه قابل ملاحظه است. نخست اینکه، دوره پنج ساله حکومت وی، یکی از درخشان ترین ادوار سیاست گذاری و مدیریت در تاریخ بشری است و دوم اینکه، مجموعه ای گران سنگ از گفتارها و نوشتار ایشان به جای مانده که دلالت های سیاسی و مدیریتی و اجتماعی روشنی دارد. اگر بتوان زبان حکومتی امام علی ع را در شرایط مختلف بررسی و ویژگی های هر کلام را براساس دلایل و زمینه های ظهور آن مشخص کرد، می توان الگویی کلی برای حکومت داری در شرایط و موقعیت های مختلف را به دست آورد. روش مورد استفاده در این مقاله،روش تحلیل تماتیک می باشد؛ به گونه ای که این شیوه ی تحلیل مبتنی بر استقراء تحلیلی است و از طریق طبقه بندی داده ها و الگویابی درون داده ای و برون داده ای به یک سنخ شناسی تحلیلی دست می یابد. 

هدف این پژوهش بررسی تأثیرآموزش محتوای درس تفسیر موضوعی نهج البلاغه بر هوش اخلاقی دانشجویان دختر دانشگاه ولی عصر(عج) رفسنجان بود.روش تحقیق شبه آزمایشی بود که جهت دسترسی به اهداف،از طرح پیش آزمون-پس آزمون با یک گروه استفاده شد.جامعه آماری ،شامل دانشجویان دختر مقطع کارشناسی دانشگاه ولی-عصر(عج)در نیمسال اول 1402-1401 بودند.شیوه نمونه گیری هدفمند ودر دسترس بوده است.دانشجویانی که در کلاس درس تفسیر موضوعی نهج البلاغه شرکت داشتند به پرسشنامه هوش اخلاقی پاسخ دادند. بعد از 16جلسه آموزش؛ مجدداً به پرسشنامه پاسخ دادند.تجزیه و تحلیل داده هادر سطح توصیفی واستنباطی انجام گرفت.یافته ها: بین نتایج پیش آزمون و پس آزمون به لحاظ میانگین نمرات خرده مقیاس هوش اخلاقی و در نهایت شاخصِ هوش اخلاقی؛ قبل و بعد از آموزش تفاوت معناداری وجود نداشت.نتیجه گیری: محتوای مناسب و آموزش صحیح از عوامل مهم تاثیر گذار بر تغییرنگرش ها و دیدگاههای افراد می باشد.اصول اخلاقی اکتسابی هستند و افراد یاد می-گیرند که چگونه خوب باشند .نتایج تحقیق نشان دادکه محتوای انتخاب شده برای تدریس درس تفسیر موضوعی نهج البلاغه، از عوامل مؤثر بر تقویت هوش اخلاقی نبود و نتوانست تغییر معناداری را در خرده مقیاسهای آن ایجاد نماید. لذا توصیه می شود نسبت به بازبینی محتوا،تغییرشیوه آموزش و انجام پژوهش در سایر دانشگاهها اقدام شود.

مقاله حاضر با روش توصیفی - تحلیلی به بررسی رهاوردهای غائی صلح در سیره امام علی(ع) می پردازد و در رویکردهای معرفتی، هدایتی، اجتماعی و نظامی به آثار این مهم اشاره می نماید. تعمّق در سیره حکومتی امام علی(ع) این مهم را مشهود می سازد که امام(ع) در برخورد با مخالفان، گذشت و مدارا را بر جنگ و سرکوب ترجیح می دادند و از راه های مختلف تلاش می نمودند تا جنگی اتفاق نیفتد. از منظر امام علی (ع) صلحی که رضایت خداوند در آن باشد امنیّت و آرامش اجتماعی را فراهم می کند و مانع از تفرقه و از هم گسیختی در جامعه می گردد و در شرایطی می تواند موجب هدایت افرادی گردد که ممکن است در شرایط گمراهی در جنگ کشته شوند. تبیین آموزه های علوی پیرامون صلح و رهاوردهای آن در عصر حاضر حائز اهمیّت است؛ اول این که در عرصه بین الملل به معرفی صحیح اسلام حقیقی به دور از جریان های افراطی و تفریطی کمک می نماید و مانع مهمّی در مقابل شبهات اسلام هراسی می گردد. دوم آن که گفتمان صلح و توجه راهبردی و راهکاری به آن در جوامع اسلامی عامل مهمّی در وحدت بیش از پیش در پرتو اشتراکات و تقلیل اختلافات و جنگ می شود، همچنان که می تواند به شکل گیری گفتمان صلح اسلامی در سطح جهانی کمک نماید.

پیشرفت از اصلی ترین دغدغه های اجتماعی بشر می باشد به گونه ای که هر جامعه ای با ترسیم ضوابط، تعیین معیارها، به کارگیری عوامل کارآمد، فراهم سازی شرایط مساعد و شناسایی موانع در صدد پیشرفت اجتماع خویش است، اسلام دینی وحیانی مشتمل بر آموزه های قرآن و احادیث معصومین (ع) می باشد که راهنمای انسان برای کسب سعادت دنیوی و اخروی و از جمله پیشرفت می باشند، پژوهش پیش رو از یک سو با تحلیل نهج البلاغه به عنوان مهمترین منبع شناخت اسلام بعد از قرآن و احادیث نبوی، موانع پیشرفت یک جامعه را بررسی کرده و نشان داده مهمترین موانع کنشی (رفتاری) پیشرفت اجتماعی از منظر نهج البلاغه را برشمرده است: بی عدالتی، عدم الگو دهی مناسب در اجتماع، بی نظمی اجتماعی، ترک امر به معروف و نهی از منکر، ترک رعایت حقوق متقابل، بزرگ نمایی و بیان رفتار های نا مطلوب اجتماعی، ترک تشویق رفتار های مطلوب اجتماعی، سستی و بی تفاوتی جامعه، شیوع فسق و گناه در جامعه، فشارها و ظلم های اجتماعی، تحقیر، نقص سنت های اجتماعی پسندیده.

رنج، مفهومی است که به ادراک و احساس درونی انسان ها هنگام ناخشنودی و نارضایتی مربوط می شود. بررسی درد و رنج های انسان، منشأ آن، شیوه مواجه و راه درمان آن از موضوعات اساسی مطالعات بشر در هر دوره ای بوده است. یکی از نظریه پردازان درباره رنج آلودی جهان و راه رهایی از آن «بودا» است. در نهج البلاغه نیز دنیا خانه رنج و بلا دانسته شده و از رنج حقیقی انسان دردمند که ناشی از جداافتادگی او از خالق خویش می باشد، سخن گفته شده است. این نوشتار دیدگاه بودا درباره رنج را با استفاده از معارف بلند امام علی علیه السلام در نهج البلاغه بررسی و نقد کرده و همسویی ها و ناهمسویی های این دو دیدگاه را به تصویر می کشد. اگرچه دیدگاه بودا در اصل پذیرش رنج و منشأ آن، در نهج البلاغه پذیرفته شده ولی در نوع نگاه به رنج های دنیوی، شناخت انسان، هدف انسان و راه رهایی از رنج کاملا متفاوت است. تنها راه رهایی از رنج دنیوی از منظر امام علی علیه السلام تقوای الهی همراه با شکیبایی است.

هدف: یکی از موارد مهمی که در آموزه های دینی بر آن تأکید شده، خودشناسی است. از نگاه معرفتی، انسان با قابلیتهای متعددی که خداوند به او عطا کرده، بر بسیاری از موجودات برتری دارد. در آموزه های امام علی(ع) به شناخت انسان از ابعاد مختلف هستی شناختی، معرفت شناختی، عمل شناختی و زبان شناختی توجه شده است. امام علی(ع) به عنوان عالم ربّانی، آگاه به ابعاد وجودی انسان بوده و درباره این آفرینش الهی، مطالب مهمی را مطرح کرده است که توجه به آنها، به خودشناسی و خودسازی کمک می کند. روش: پژوهشِ حاضر با روش توصیفی- تحلیلی، رهاوردهای خودشناسی در خودسازی را از منظر امام علی(ع)، تحلیل و بررسی کرده و رویکرد امام علی(ع) به اهمیت خودشناسی در زندگی را تبیین کرده است. یافته ها و نتیجه گیری: از منظر امام علی(ع)، خودشناسی به شکل صحیح، نقش مؤثری در خودسازی و رهنمون سازی انسان به سعادت و کمال دارد. افزایش معرفت به خداوند تبارک و تعالی، تحقق بندگی انسان برای خداوند، آخرت محوری و رهایی از دنیامحوری، شکوفایی عقل، رشد فضایل اخلاقی و ترک رذایل اخلاقی، از مهم ترین نتایج خودشناسی صحیح اند.

یک انسان رشد یافته، همان انسانی ست، که با حرکت بر محور انسانیت و اصول فطرت خدادادی، حرکت می کند و از سه منبع عقل، وحی و تجربه، راه تعمیق و بسط اصول انسانی را، در عرصه های حیات مزرعه دنیا برای خود باز می کند. ولی گاهی این منابع خدادادی در او بنا به دلایلی ناپدید می شود و تبدیل به یک انسان بزهکار می گردد، تفکیک بزهکاران یقه آبی از یقه سفید برجای مانده از ادوین ساترلند است.  از این رو پژوهش حاضر به شیوه ی توصیفی-تحلیلی و با روش کتابخانه ا ی به بررسی این موضوع می پردازد و هدف از آن این است که واکنش نظام عدالت کیفری علیه بزهکاران یقه آبی بر پایه مفهوم دادرسی منصفانه و نیز نامه 53 نهج البلاغه چگونه است؟ بزهکاران یقه آبی به انسان هایی در دهک های پایین جامعه گفته می شود که مرتکب توده جرام یا جرایم متعارف می شوند. مبانی گوناگون عملیاتی و جرم شناختی برای شناسایی این بزهکاران وجود دارد. دادرسی عادلانه نیز مفهومی مهم در روزگار ما است که از چشم انداز بزهکاران یقه آبی، الزماتی را همانند کیفی سازی قوانین کیفری و نیز بهبود وضعیت فرایند کیفری به همراه می آورد. واکنش علیه بزهکاران یقه آبی در نامه 53 نهج البلاغه، امام علی علیه السلام در چهره هایی چون لزوم افتراقی نگری در انسان ها، لزوم شناخت کامل قاضی از مرتکبان، مشروعیت بخشیدن به عدالت کیفری، مبارزه با فساد و ... متبلور شده است. و به این نتیجه رسیده است که در بررس نگرش های موجود در قلمرو دادرسی عادلانه و نیز نامه 53 نهج البلاغه اشتراکاتی چون تطابق با اصول بنیادین حقوق کیفری مدرن و توانمندسازی رفتاری و مالی نیروی انسانی نظام عدالت کیفری میان آن دو وجود دارد.

متون ادبی و تاریخی، آینه تمام نمای یک عصر و فرهنگ اند. نهج البلاغه، به عنوان گنجینه ای از حکمت و بلاغت، تصویری روشن از فرهنگ و جامعه عرب پیش از اسلام، یعنی عصر جاهلی، در اختیار ما می گذارد. این پژوهش با هدف بررسی بازتاب های فرهنگ جاهلی در سخنان امیرالمؤمنین علی(ع) انجام شده است.با کاوش در نهج البلاغه، می توان به آداب و رسوم، اشعار، ضرب المثل ها و باورهای رایج در دوران جاهلیت پی برد. اهمیت این پژوهش در این است که با بررسی نهج البلاغه، می توانیم برخی از زوایای پنهان تاریخ عرب پیش از اسلام را روشن کنیم. شناخت زمینه های تاریخی و فرهنگی، به ما کمک می کند تا اندیشه های امام علی (ع) را در بافت تاریخی و اجتماعی آن دوره بهتر درک کنیم. در این پژوهش، با روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر متون معتبر، به واکاوی بازتاب آداب و رسوم جاهلی، اشعار جاهلی، بررسی معانی و کاربرد ضرب المثل ها و حکمت های جاهلی در جامعه و تحلیل تشبیهات به کار رفته در نهج البلاغه و ارتباط آن ها با فرهنگ جاهلی پرداخته شده است،  با تاکید بر نکته که تصویری جامع از بازتاب  اندیشه و فرهنگ جاهلی در ادبیات و شیوه بیانی حضرت علی (ع) انتقال مفاهیم ارزنده شان در این جستار بیان گردیده است. رهیافت پژوهش نشان می دهد که نهج البلاغه، صرفاً یک مجموعه خطبه و نامه نیست، بلکه گنجینه ای از دانش و حکمت است که ریشه در فرهنگ و تاریخ عرب دارد. با مطالعه این اثر ارزشمند، می توان به درک عمیق تری از فرهنگ جاهلی و همچنین اندیشه های بلند امام علی (ع) دست یافت.  نهج البلاغه آینه ای از فرهنگ جاهلی است که امام علی(ع) که با نگاهی اسلامی و دینی و با  بهره گیری از ادبیات فولکلوریک و به کارگیری تشبیهات به ویژه شتر، مفاهیم عمیق دینی و اخلاقی را به شیوه ای جذاب و گیرا بیان کرده اند.

هدف پژوهش حاضر که از نوع کیفی و روش جمع آوری اطلاعات و داده های آن، اسنادی و کتابخانه ای است، طراحی الگوی روش نظارت و کنترل در مدیریت اسلامی مبتنی بر کتاب ارزشمند نهج البلاغه است. در این پژوهش به روش تحلیل مضمون با رویکرد استقرایی و تکنیک فیش برداری، به تشریح اهمیت کنترل و نظارت و طراحی مدل روش های نظارت و کنترل در سازمان پرداخته شده است. بدین منظور، با بررسی و مطالعه خطبه ها و نامه ها، 115 مضمون از کتاب نهج البلاغه استخراج، پایش، خلاصه و در قالب 14 مضمون سازمان دهنده (عدالت محوری، مداراکردن، تصویب قوانین مناسب، گزینش اصلح، موعظه، ابشار و انذار، هدایتگری، شیوه پرهیزکاری، جلوگیری از اقدامات خودسرانه، استیضاح و فرصت-دهی، برخورد مصلحانه، رسیدگی به علت خطا، پاسخ نیکی در برابر بدی و برخورد اقتضائی) طبقه بندی گردیده است. درنهایت به 4 مضمون فراگیر: "پیشگیری از ارتکاب کجروی، روش تقوا و خودکنترلی، سیستم پاداش و مجازات مستحقان و روش اقتضایی" دست یافته و مدل پژوهش ارائه شده است. بنابراین، مدیران سازمان های جوامع اسلامی می-توانند با استفاده از الگوی روش نظارت و کنترل در سازمان، هماهنگ با مبانی و ارزش های اسلامی از انحراف کارکنان سازمان جلوگیری نمایند.

حکومت امام علی(ع) از نظر اقتصادی دوره عدالت ورزی بود. پس از 25 سال از رحلت پیامبر(ص) دریچه ای جدید در حکومت اسلامی و تلاشی سترگ در مبازره با تبعیض ها و بازگشت به دوره رسول خدا گشوده شد. برخی دیدگاه های اقتصادی امام در نهج البلاغه بیان شده است. ایشان در مورد توسعه اقتصادی و ایجاد رفاه در جامعه، سیاست های مختلفی در پیش گرفتند. مهم ترین اقدام اقتصادی ایشان، چگونگی پرداخت عطاهای مسلمین بود. سیاست ایشان در دادن عطا بر توزیع بدون تبعیض، منجر به گسترش عدالت اقتصادی در جامعه و کاهش فاصله طبقاتی می شد. پژوهش حاضر که با روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر منابع دست اول و تحقیقات تاریخی و با تأکید بر نهج البلاغه نوشته شده، درصدد بررسی سیاست های اقتصادی امام علی(ع) از نظر درآمد و هزینه است. یافته های این مقاله نشان می دهد که سیاست های اقتصادی امیرالمؤمنین علی(ع) بر پایه عدالت محوری و در امتداد سیاست های اقتصادی پیامبر(ص) و در جهت افزایش رفاه عمومی و کاهش شکاف اقتصادی بوده است.

در دانش سیاستگذاری مسأله عبارت است از یک موضوع مشکوک یا دشوار که فهم یا انجام یا مقابله با آن دشوار است و نیاز به راه حل دارد و حل مسأله به معنای توانایی تجزیه و تحلیل منطقی و عقلانی مسأله، شناسایی چالش ها و ارائه راه حل های موثر است؛ راه حل هایی که به سیاستگذار کمک می کند تا از پیچیدگی های فرایند سیاست گذاری و تصمیم سازی عبور نموده و تصمیمات آگاهانه بگیرد و نیز بتواند به طور فعال مسائل و مشکلات احتمالی آینده را پیش بینی و برای پیشگیری یا کاهش اثرات آن اقدام نماید. هدف پژوهش حاضر تبیین اصول حاکم بر فهم و حل مسأله در سیاستگذاری عمومی با تأکید بر منظومه فکری و اندیشه ای امیرالمؤمنین علی(ع) در نهج البلاغه است. روش پژوهش توصیفی تحلیلی بوده و نتایج نشان می دهد که با توجه به اصول و آموزه های مستخرج از کتاب شریف نهج البلاغه، فهم و حل مسأله در فرایند سیاستگذاری عمومی بیش از هر چیزی نیازمند توجه به اصولی همچون اصل پرهیز از ساده نگری، پرهیز از نگاه صفر و یکی؛ پیچیده بودن مسائل اجتماعی؛تدریج؛ اقناع افکار عمومی، پرهیز از آمریت؛ پیگیری آرمانها در عین دیدن واقعیت ها، روشن شدن تمام زوایای مسأله، غلبه بر هیجانات و پرهیز از لجاجت می باشد.