ویژگی های گرایشی مدیران

مقدمه و اهداف: مدیریت و رهبری همواره به عنوان یکی از اصلی ترین عوامل موفقیت یا شکست سازمان ها و جوامع مطرح بوده اند. مدیران برای هدایت مؤثر سازمان ها باید از ویژگی ها و مهارت های خاصی بهره مند باشند. این ویژگی ها شامل بینش عمیق، انگیزه های مثبت، ارزش های قوی و رفتارهای مؤثری است که به تحقق اهداف سازمانی و پیشبرد اخلاق انسانی کمک می کنند. یک منبع مفید در این زمینه، نهج البلاغه است که حاوی آموزه های اخلاقی و مدیریتی است. با این حال، پیاده سازی این آموزه ها در عمل به دلیل نیاز به تفسیر دقیق و چارچوب های کاربردی، چالش هایی را به همراه دارد. مدیران اغلب به دلیل عدم توانایی در تفسیر آموزه های غنی و جامع نهج البلاغه نمی توانند آن ها را به خوبی در محیط های کاری به کار گیرند. با ارائه چارچوب های نظری و عملی برای تربیت مدیرانی که بتوانند ارزش های نهج البلاغه را در مدیریت به کار برند، این چالش ها می توانند برطرف شوند. پژوهش های کاربردی در این حوزه می توانند به ارتقای عملکرد مدیران با ارائه راهکارهای عملی کمک کنند. این پژوهش ها می بایست به ایجاد پلی میان علم مدیریت و آموزه های دینی بپردازند تا راهکارهای مؤثری بر اساس اصول نهج البلاغه برای مدیریت اسلامی ارائه دهند. نتایج چنین پژوهش هایی نه تنها به بهبود سیاست گذاری های مدیریتی کمک می کند، بلکه می تواند اعتماد عمومی به مدیران و سازمان ها را تقویت کرده و روابط کاری را بهبود بخشد. در نهایت، این تلاش ها می توانند به توسعه و تعمیق ارتباط بین تئوری و عمل در حوزه مدیریت اسلامی بینجامند. لذا این پژوهش به دنبال پاسخ به این سوال است که: بر اساس دیدگاه نهج البلاغه، ویژگی های بینشی، گرایشی و کنشی مدیران کدامند؟روش: پژوهش حاضر با رویکردی توسعه ای و بر اساس داده های کیفی که به صورت کتابخانه ای و از طریق مطالعات ثانویه و اسنادی گردآوری شده اند، انجام شده است. این پژوهش با هدف ارتقای کیفیت نتایج به استفاده از تحلیل اسنادی روی آورده است و از فراترکیب به عنوان روشی جامع برای استخراج یافته ها بهره گرفته است. جامعه آماری شامل ترجمه ها و تفاسیر خطبه ها، نامه ها و حکمت های نهج البلاغه بوده و نمونه ها به صورت هدفمند با جستجوی کلیدواژه هایی مانند “ویژگی های بینشی”، “گرایشی”، “کنشی”، “مدیریت اسلامی” و “مدیر اسلامی” انتخاب شده اند تا به اشباع اطلاعات و محتوا دست یابند. پس از جستجو و انتخاب متون اولیه، از فراترکیب برای کدگذاری، مشابهت یابی و تلخیص متون استفاده شده و سپس ارزیابی و اعتبارسنجی انجام شده است. تحلیل اطلاعات در سه مرحله صورت گرفته است: جمع آوری محتوای مرتبط، استخراج و دسته بندی نکات، و ترکیب و جمع بندی عناصر کلیدی. برای این فرآیند از روش هفت مرحله ای سندلوسکی و باروسو بهره برده شده است که شامل مراحل شکل 1 می باشد:شکل 1: مراحل روش فراترکیبروایی جستجوها و کلیدواژه ها از طریق روایی صوری و گروه کانونی با مشورت ۱۰ نفر از اساتید و متخصصان حوزه مدیریت و اسلام بررسی و تأیید شده است. برای سنجش پایایی مدل طراحی شده، شاخص کاپا با مقدار ۰.۷۶ به عنوان معیار توافق معتبر استفاده شده است. با توجه به نتایج فراترکیب، مشخص شد که به طور کلی، 78 مفهوم، 22 مقوله (دسته اصلی ویژگی های مدیران) مبتنی بر نهج البلاغه در 3 حوزه بینشی، گرایشی و کنشی به دست آمد.نتایج: بعد از تصدیق اعتبار و کیفیت یافته ها با مشورت خبرگان و بهبود دسته بندی عوامل  به کمک تجربه نویسندگان و خبرگان، اطلاعات به دست آمده و نحوه قرارگیری مؤلفه های هر بعد نیز تحت روش تحلیل زمینه به منظور شناسایی مولفه های هم ارز و قرارگیری در بُعد مربوط به خود، مطابق روش کلارک و براون (2006) مورد مقایسه و تصدیق قرار گرفت و در نهایت برای دستیابی به مدل تحقیق، 22 دسته ویژگی های مدیران مبتنی بر خطبه، حکمت و نامه های نهج البلاغه در سه حوزه بینشی، گرایشی و کنشی، حاصل از فراترکیب مطالعات صورت گرفته، عبارتند از: ویژگی های بینشی شامل قدرت دیدن و تبیین واقعیت ها از منظر دینی و فلسفی است که به مدیران کمک می کند تا مسائل را با دید استراتژیک و کل نگرانه بررسی کنند. ویژگی های گرایشی شامل تمایلات درونی و باورهایی است که رفتار مدیران را هدایت می کند، و ویژگی های کنشی به اعمال و رفتارهایی اشاره دارد که بر اساس ارزش های دینی تعریف شده اند. فرآیند اعتبار سنجی یافته ها از طریق جلسات گروه کانونی با خبرگان انجام شده است و نتیجه این مشورت ها، تصدیق مدل نهایی بدون تغییرات جدید در مؤلفه ها بود. برای سنجش پایایی مدل طراحی شده، از شاخص کاپا استفاده شد که مقدار آن 0.74 به دست آمد و در سطح توافق معتبر قرار گرفت. این مدل به عنوان پایه ای برای بررسی عمیق تر ویژگی های مدیریتی در نهج البلاغه ارائه و ارزیابی شده است. در شکل (2)، نتایج نهایی روش فراترکیب به صورت مدل زیر ارائه شده است.شکل 2: ویژگی های بینشی، گرایشی و کنشی مدیران مبتنی بر نهج البلاغهبحث و نتیجه گیری: پژوهش حاضر به بررسی ویژگی های بینشی، گرایشی و کنشی مدیران بر اساس بیانات نهج البلاغه پرداخته است. هدف آن شناسایی ویژگی هایی است که امام علیj برای مدیران در سطوح مختلف تعیین کرده و ارائه این ویژگی ها به عنوان اصول راهنما برای بهبود مدیریت. ویژگی های بینشی شامل دانش، عقلانیت، توکل و نوآوری است، در حالی که ویژگی های گرایشی شامل تقوا، عدالت طلبی و مسئولیت پذیری هستند. ویژگی های کنشی شامل رهبری، مهارت های ارتباطی و عدالت عملی می باشد. مدل پژوهش بر اساس روابط میان این ابعاد طراحی و در مقایسه با یافته های پژوهش های پیشین، متمایز از سایر مطالعات است. پژوهش حاضر، به دلیل بررسی جامع ویژگی های مدیریتی بر مبنای نهج البلاغه، جایگاه خاصی دارد. یافته ها نشان می دهند که ویژگی های بینشی، گرایشی و کنشی می توانند به طور مستقیم و غیرمستقیم بر اثربخشی مدیریت تأثیرگذار باشند. برای مثال، توکل و ایمان به مدیران کمک می کند تا با آرامش و اطمینان بیشتری تصمیم گیری کنند. همچنین، تقوا و مسئولیت پذیری مدیران را در مسیر درست هدایت کرده و عدالت عملی موجب افزایش اعتماد و رضایت کارکنان می شود. این یافته ها بر ضرورت درک و پذیرش این ویژگی ها در مدیریت تأکید دارد. براساس نتایج بدست آمده، مواردی از قبیل ایجاد فرهنگ سازمانی مبتنی بر ارزش های اخلاقی و دینی، طراحی و پیاده سازی سیستم های ارزیابی عملکرد و بازخورد به عنوان پیشنهادات کاربردی اشاره شده است؛ همچنین پیشنهادهایی که جهت توسعه این حوزه برای پژوهش های آتی می توان ارائه نمود، عبارتند از: بررسی تطبیقی نتایج این پژوهش با سایر متون اسلامی و مدیریتی، بررسی موردی این ویژگی ها در سازمان ها و تحلیل نتایج حاصل از آن است. از محدودیت های این پژوهش می توان به وجود دیدگاه ها و تفاسیر متفاوت در نهج البلاغه و دشواری شناسایی دقیق ترین تفاسیر؛ همچنین محدودیت خبرگان این حوزه و دشواری شناسایی و هماهنگی با آن ها اشاره کرد.