فاطمه علمی راد

رنج، مفهومی است که به ادراک و احساس درونی انسان ها هنگام ناخشنودی و نارضایتی مربوط می شود. بررسی درد و رنج های انسان، منشأ آن، شیوه مواجه و راه درمان آن از موضوعات اساسی مطالعات بشر در هر دوره ای بوده است. یکی از نظریه پردازان درباره رنج آلودی جهان و راه رهایی از آن «بودا» است. در نهج البلاغه نیز دنیا خانه رنج و بلا دانسته شده و از رنج حقیقی انسان دردمند که ناشی از جداافتادگی او از خالق خویش می باشد، سخن گفته شده است. این نوشتار دیدگاه بودا درباره رنج را با استفاده از معارف بلند امام علی علیه السلام در نهج البلاغه بررسی و نقد کرده و همسویی ها و ناهمسویی های این دو دیدگاه را به تصویر می کشد. اگرچه دیدگاه بودا در اصل پذیرش رنج و منشأ آن، در نهج البلاغه پذیرفته شده ولی در نوع نگاه به رنج های دنیوی، شناخت انسان، هدف انسان و راه رهایی از رنج کاملا متفاوت است. تنها راه رهایی از رنج دنیوی از منظر امام علی علیه السلام تقوای الهی همراه با شکیبایی است.

به رغم اهمیت و نقش بی بدیل نیّت و انگیزه در صحّت عبادات ، درباره نقش و جایگاه نیّت در ارزش اخلاقی عمل ، پژوهش کافی و جامعی صورت نگرفته است. اینکه معیار اخلاقی بودن فعل از دیدگاه اسلام و به  ویژه روایات ، مربوط به خود فعل یا انگیزه آن یا هردو است ، مسئله ای درخور توجه و نیازمند پژوهشی جدّی و جامع است و البته ، میزان و وجه اهمیت هر یک از نیّت و فعل در اخلاقی بودن فعل نیز مهم و درخور پژوهش است. در این پژوهش ، پس از تبیین مفهوم و ماهیت نیّت ، با بهره گیری از کتب و منابع کتابخانه ای ، به روش توصیفی ۔ تحلیلی ، نقش و تأثیر اخلاقی نیّت در فعل در متون روایی و حدیثی واکاوی شده است. نیّت و قصد فاعل ، از جهتی ، مسبوق به بینش و از جهتی محصول گرایش های فاعل است. از منظر روایات ، عملی اخلاقی است که هم ازحُسن فعلی برخوردار باشد و هم از حُسن فاعلی. قرآن کریم ، نیز بهترین انگیزه برای فعل را رضایت الهی می داند. در برخی روایات و احادیث ، افزون بر تشکیکی بودن نیّت بر برتری نیّت بر عمل نیز تأکید و تصریح شده است و البته ، برخی روایات نیز بر اصالت نیّت دلالت دارند.

مسئله خلافت و جانشینی پیامبر ص  و حد اختیارات و وظایف وی از مسائل مهم و مبنایی میان اندیشمندان اسلامی است. عبدالرزاق معتقد است نه دلیل نقلی بر وجوب نصب امام و خلیفه پس از پیامبر ص وجود دارد و نه دلیل عقلی و نه اجماع. به اعتقاد وی حکومت پیامبر ص نیز صبغه الهی نداشته است! آیت الله جوادی آملی خلافت دینی را همان مقام خلیفه اللهی می داند که خداوند متعال بر اساس آیه سی ام سوره بقره، به نوع انسان با محوریت علم اسمای الهی عطا کرده است. ایشان مقام خلافت را از کرامت انسان و موجب کمال وی دانسته است. از دیدگاه ایشان، خلافت کمال حقیقی و مشکک است و هرگز قابل عزل و نصب نیست و کسی شایسته خلافت الهی و رهبری دیگر انسان هاست که دارای مراتب عالی علم اسمای الهی باشد و این مقام به انبیا و اولیای الهی : اختصاص دارد. این مقاله پس از تبیین دیدگاه علی عبدالرزاق و آیت الله جوادی آملی درباره مسئله خلافت، با روش توصیفی، تحلیلی آرای عبدالرزاق را با استفاده از معتقدات آیت الله جوادی نقد می کند. دستاورد این پژوهش نشان خواهد داد که دیدگاه عبدالرزاق درباره خلافت، اصل دین اسلام را تحت الشعاع قرار داده است.