درخت حوزه‌های تخصصی

منظر، شالوده ای است که به یکپارچگی هویت منطقه ای می انجامد و بخش مهمی از کیفیت زندگی مردم در سراسر دنیاست : در فضاهای شهری، حومه ها، روستاها، فضاهایی با کیفیت بالا و حتی فضاهای بی کیفیت... مولفه ای است محوری در توسعه فردی و اجتماعی... بنابراین محافظت، مدیریت و برنامه ریزی صحیح منظر مسوولیتی مهم برای تمام اقشار جامعه است.با این وجود پژوهش های سازمان یافته اندکی در رابطه با نقش منظر و ارتباط آن با پایداری محیطی وجود دارد. بسیاری از نظریه پردازان به ارتباط انسان و طبیعت و لزوم حفظ و بهره گیری از این تماس در محیط های ساخته شده اعتقاد دارند اما این نظریه ها در بیشتر موارد بر دیدگاهی هنجاری نسبت به زندگی انسان تاکید ورزیده و کمتر به عنوان یک پژوهش و یک ضرورت در قالب تحقیقات سازمان یافته پرداخته شده است. از این رو نقش منظر برای یافتن منطق سازنده ارتباط بین انسان و محیط طبیعی در تعیین خط مشی توسعه مساله اساسی است که در این پژوهش به آن پرداخته می شود.در چارچوب این مقاله یک روش شناختی برای شناسایی عوامل موثر در ارزیابی نقش منظر بر روند تعادل بخشی به محیط و پایداری توسعه رودخانه خشک شیراز به عنوان رودی فصلی به کار گرفته شده است. این روش بر مبنای سه مولفه رودخانه، شهر و مردم بنا می شود. هدف کلی قرار دادن این روش شناختی در یک نظام تصمیم گیری است تا ابعاد و مولفه های مختلف موثر در ارتقای نقش منظر در پایداری محیط رودخانه خشک را درک کرده و بر مبنای ارزش های مرجع عملکرد انها را مقایسه و اثرات آن را تحلیل کنیم.

تا پیش از آغاز قرن بیستم استفاده از دو مفهوم شهر و روستا و در معدودی موارد،کلان شهر می توانست برای تشریح اشکال توسعه فضایی و سکونتی موجود آن زمان کافی باشد.اما توسعه و گسترش شهر نشینی قرن بیستمی موجب شکل گیری پدیده های فضایی کلانی در گستره سرزمینی شد که پیشتر وجود نداشتند. از ابتدای قرن بیستم تاکنون تلاش های زیادی در زمینه مفهوم سازی های مرتبط با این پدیده های نوظهور شکل گرفته اند که در برخی مواقع در اثر تعدد و کثرت این مفاهیم نوعی اغتشاش در تعاریف و یافتن مصادیق آنها بین مخاطبان این مفاهیم به وجود می آید.مقاله حاضر بعد از بررسی دوازده مفهوم پر استفاده مرتبط با منطقه شهر بنیاد آنها را در سه دسته مفاهیم الف )مفاهیم ناظر بر ابر شهر مرکزی ساخته شده ،ب ) مفاهیم ناظر بر یک شهر منطقه منسجم و ج) مفاهیم ناظر بر چند شهر منطقه مستقل همجوار دسته بندی می کند که بر حسب معیار پیوستگی کالبدی و شدت همبستگی عملکردی و نیز مقیاس فضایی از همدیگر متمایز می شوند. در این مقاله تلاش شده است تا علاوه بر ارائه مشخصه های تمایز بخش مفاهیم مختلف مناطق شهر-بنیاد ، نوعی تبارشناسی از مفاهیم نیز ارائه گردد تا از این ره، درک جامع تری از موضوع به دست آید.

تحقیقات «میان رشته ای» نیازمند مدل هایی است که اطلاعات منتج از تخصص های مرتبط را در قالبی یکپارچه و در راستای پاسخ پرسش اینگونه تحقیقات، ساماندهی کند. در نوشتار پیش رو، نمونه ای از کاربرد روش «مدلسازی» در یک پژوهش، دامنه جستجو دو عرصه «آموزش معماری» و «اندیشه اسلامی» می باشد؛ مدل ساختار دهنده پژوهش، «مداسفا»، برگرفته از دانش مدیریت و برنامه ریزی راهبردی است که محتوای آن طی فرآیند «اجتهاد»، که یکی از روش های پژوهش اسلامی شیعی است، تکمیل می شود تا ما را در راستای پاسخ به پرسش که در جستجوی «چگونگی تأثیر اسلام بر آموزش معماری» است رهنمون گردد. این روش، پس از استحصال نتایج از دو حوزه مذکور، مقدمه طراحی « برنامه راهبردی آموزش معماری، مبتنی بر اندیشه اسلامی » فراهم می شود.

نوشته حاضر به مشکلات موجود در روش ها و سیستم های صنعتی ساختمان سازی در پاسخ به نیازهای جمعیت در حال رشد، کیفیت نسبتا پایین محصول نهایی، تقاضا برای ساخت با کیفیت بالاتر، بالا بودن میزان مصرف انرژی و مواد اولیه در ساختمان سازی و تأثیرات منفی محیطی ناشی از تولید انبوه زباله و نخاله های ساختمانی می پردازد. علاوه بر لزوم ساخت ساختمان های جدید، کیفیت ضعیف فرآیند ساخت، باعث تسریع استهلاک ساختمان های موجود شده و در نهایت، تقاضا برای ساختمان های جدید را افزایش می دهد. علاوه بر موارد فوق، دوره های زمانی طولانی بازیافت مصالح از نخاله های ساختمانی، آلودگی محیط زیست در فرآیند بازیافت مصالح، بالا بودن هزینه مصالح و ماشین آلات ساختمانی، تأثیر تغییرات (عملکردی، تکنولوژیک، اقتصادی، فرهنگی و اکولوژیک) مداوم بر ساختمان ها در دوره عمر آن ها، نیاز متغیر و روزافزون به بناها و گسترش پذیری و انعطاف پذیری نامناسب و اندک بناهای موجود نیز جزو مهمترین مسایل سیستم های صنعتی ساختمان سازی هستند که دوره عمر مورد انتظار ساختمان های موجود را به شدت کاهش داده و باعث ایجاد تغییرات کلی و اساسی ساختاری در دوره های زمانی کوتاه مدت می شوند. مهمترین اهداف این مقاله عبارت است از تبیین اهمیت ساختار و اجزای سیستم های صنعتی ساختمان سازی و ارزیابی امکان، روش ها و مزایای سازگاری و بروزآوری آنها بعد از دوره عمر مفید است. علاوه بر این، روش های عملی و تکنیکی دستیابی به سیستم های صنعتی ساختمان سازی با قابلیت بروزآوری، سازگاری و استفاده مجدد مورد بررسی قرار گرفته و روش های سازگارسازی سیستم های صنعتی ساختمان سازی در برابر تغییرات مؤثر ارائه شده است؛ به نحوی که: الف) این سیستم های ساختمانی، پاسخی درخور در برابر نیاز به ساختمان جدید داشته باشند ب) با دارا بودن امکان استفاده مجدد از اجزای ساختاری در برابر تغییرات مؤثر در طول دوره عمر ساختمان، بتواندد پاسخی مناسب بر اساس طرح، بنا، شرایط و نیاز جدید را ارائه دهند.

ایران، جایگاه خاص در معماری جهان دارد. به طوری که پاره ای از شاخه های معماری بی همتای ایران سبب ایجاد شیوه های ریشه ای در معماری جهان شده است. بدون شک معماری، با هویت ایرانی – اسلامی در معماری سایر ملل به ویژه کشورهای – اسلامی تاثیری فراوان برجای گذشته است، تا جایی که در بسیاری موارد طرح آثار و به ویژه اجرای اصولی در مرز و بوم پر هنر که چون گوهری تابناک در فرهنگ و علوم معماری جهان اسلام می تابد، سهم به سزایی داشته، اساس، قانون و ضابطه شده است.

بررسی سیر تحول آثار معماری و بناهای برجسته در هزاره گذشته در نقاط گوناگون جهان اسلام بیانگر توان توسعه فراوان و امیدوارکننده معماری اسلامی در دنیاست. در مقاله حاضر، نخست برج قابوس بن وشمگیر (قرن 10 م.) واقع در گنبد کاووس استان گلستان، منار جام (1194 م.) در ولایت غور افغانستان و آرامگاه علی آباد در نزدیکی شهر کاشمر استان خراسان رضوی (قرن 13 م.) مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. نگارندگان در این مقاله با بهره گیری از روش توصیفی، تحلیلی، مقایسه ای و تطبیقی و با استفاده از شواهدی که از نتیجه بررسی سیر تحول بناهای مذکور به دست آمد، به این نتیجه رسیدند که: معماری برج های دوقلوی مالزی نخست از منار قطب در طراحی بدنه سود جسته است. همچنین، در طراحی بدنه منار قطب از منار جام، برج قابوس بن وشمگیر و آرامگاه علی آباد اقتباس شده است. شکل کلی پلان و نحوه طراحی بدنه برج های مذکور تأثیر این سیر تحول را در شکل و فرم بدنه برج های دوقلو به خوبی نشان می دهد. به طور کلی این مقاله نشان می دهد که طراحی نمای برج های دوقلوی مالزی قبلاً در ایران و سپس در هندوستان انجام شده است.

در بحران هایی که منجر به بیخانمان شدن افراد می گردند، ضربتی بودن اقدامات و تفکرات مردسالارانه در پروژه های اسکان، باعث نادیده انگاشتن نیازها و خواسته ها و اولویت های زنان و در نتیجه افزایش آسیب پذیری آنان می گردد. در این مقاله سعی شده است تا با بهره گیری از مطالعات میدانی، موضوع اسکان انتقالی (موقت) با رویکرد جنسیتی مورد مطالعه قرار گیرد. روند کار شامل بررسی تئوری ها و ویژگی های حداقلّی اسکان موقت، شناسایی آسیب پذیری های زنان، و مفهوم سازی و استخراج ابعاد و شاخص ها و متغیرهای تأثیر گذار در مطلوبیت و نیز انتخاب گونه های اسکان انتقالی است. داده های مورد نیاز بر پایه 380 پرسشنامه در منطقه 9 شهرداری تهران گرد آوری شده اند. محدوده مطالعاتی جزو مناطق آسیب پذیر شهر در برابر زمین لرزه است که پتانسیل تعریف گونه های اسکان انتقالی را در خود دارد. هدف اصلی مقاله، شناسایی اولویت های زنان برای سکونت در گونه های اسکان انتقالی، از نظر ابعاد اجتماعی و ادراک محیطی در قالب شاخص های پایه و کارا و در نهایت شاخص ترکیبی است. در نتیجه نهایی مطالعه، مشخص شده است که در میان 4 گزینه اصلی اسکان انتقالی، اولویتِ نخستِ زنان همانا سکونت در منازل اقوام و آشنایان است، با امتیاز 89/73؛ و اولویت آخر آنان، اسکان در اردوگاه های برنامه ریزی و تجهیز شده، با امتیاز 32 (از 100 امتیاز).    

خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی دانشمند و سیاستمدار برجسته ایرانی قرن هفتم هجری در شمال شهر تبریز، شهرکی با جنبه علمی و آموزشی به نام ربع رشیدی بنیان گذاشت. هدف وی از تأسیس ربع رشیدی ایجاد مکانی بود که در آن جمعی از علما و دانشمندان را مستقر کند. وی شهری آرمانی را طرح و در عمل اجرا کرد. شهر آرمانی طی تاریخ به اشکال گوناگون مطرح بوده و به گونه ای تبلور ارزش-ها و آرمان های هر نسل در تحقیق جامعه مطلوبشان بوده است. هر چند از کالبد ربع رشیدی چیزی به جا نمانده است، اما جزئیات و تأسیسات ربع رشیدی در وقفنامه آن بسیار دقیق بیان شده تا جایی که امروزه میتوان از روی همان توضیحات نقشه آن مکان را پیاده کرد. از آنجا که بسیاری ازآرمان های وی در این شهرک متجلی گردیده است، لذا به عنوان مصداقی از شیوه آذری و با روش تحلیل محتوای متن با استفاده از وقفنامه مذکور تلاش گردید تا فضاهای شهری آن به تصویر و تحلیل در آید. بطور خلاصه این مجتمع را میتوان به سه قسمت اساسی تقسیم کرد: ربع رشیدی، شهرستان رشیدی، ربض رشیدی. در این مقاله به بررسی عرصه های شهری این شهرک به عنوان شهری آرمانی از دیدگاه خواجه رشیدالدین پرداخته شده است.

این روزها معماران و مدرسه های معماری ایران در معرض بازخواست مدیران، رسانه ها و و دلسوزانی هستند که معماری با هویت ایرانی و اسلامی را از آنان طلب میکنند. این مطالبه که گاه به صدور حکم و دستورالعمل برای تولید معماری مورد نظر نیز میانجامد، هرگز پاسخ روشنی از سوی معماران نداشته است. آنچه بسیاری از مخاطبان، معماری ایرانی و اسلامیاش میخوانند، نزد معماران چیزی نیست مگر تقلیدی سطحی از شکل و ظاهر گذشتهی معماری ایران. مقاله ابتدا نگاهی دارد به تقش مخاطبان در شکل گیری معماری معاصر ایران، از شاه قاجار که هوس بناهای فرنگی در سر داشت تا مخاطب امروزی که بنایی متفاوت و شگفت آور را طلب میکند. مقاله در میانه راه به کمک پژوهشی که در شناخت مخاطبان معماری در ایران انجام شده، میزان درک و آشنایی آنان را با مفهوم معماری و معماری فرهنگی مورد کنکاش قرار میدهد و درمییابد که این آشنایی بسیار اندک و ناچیز است. نتیجه و نظریه حاصل از مقاله آن است که معماری فرهنگی حاصل نمیگردد مگر در جامعه ای فرهنگی که تشنه هنر و معماری ناب باشد. ایجاد این تشنگی بر عهده رسانه ها و متولیان آموزش عمومی و سیراب کردن جامعه به گردن معماران و مدرسه های معماری است.

شکل گیری اکثر تمدن های بشری در کنار رودخانه هایی با کاربری های متفاوت و گسترده شامل تامین آب آشامیدنی، مصارف کشاورزی، صید آبزیان و ماهیگیری، تامین انرژی در گذشته و همچنین به کارگیری از پتانسیل های گسترده رودخانه ها در بهبود سیما و منظر شهری و ایجاد تنفس گاه های عمده شهری و خلق کمربندهای سبز طبیعی در حاشیه رودخانه ها در زمان حال، نشانگر اهمیت بسیار این منبع حیاتی و طبیعی است.متأسفانه در عصر حاضر و شهرهای کنونی سرزمینمان، ایران، آن طور که شایسته است به این عامل حیات بخش توجه کافی نمی شود و کناره رودخانه ها با پتانسیل بسیار بالا برای زیباسازی و بهبود سیما و منظر شهری، بی استفاده مانده و نه تنها حاشیه ای نازیبا از خود به نمایش گذاشته است، بلکه در بعضی از شهرهای کهن از جمله شوشتر و دزفول، تاسیسات آبی همچون آسیاب های آبی و پل های باستانی آن مناطق که به دوره ساسانی بر می گردد، نیز در حال تخریب است.بی شک راه نجات از این وضعیت کنونی، توجه به اصول معماری پایدار و دخالت دادن آن در طراحی های محوطه و کناره رودخانه ها است. در این تحقیق که جزو تحقیقات توسعه ای محسوب می شود سعی خواهد شد تا پس از ارایه تعاریفی مرتبط با موضوع به اصل طراحی پایدار و مؤلفه های آن بر روی جداره رودخانه ها پرداخته و در نهایت با تبیین این مولفه ها در برخورد با رودخانه، راهکارهایی برای رسیدن به طرحی جامع برای ایجاد کمربند سبز مناسب در حاشیه رودخانه ها و تبدیل آنها به مراکز پویا و زنده شهری ارایه شود.

سرعت تغییرات در بافت قدیم شهرها، ما را در رویارویی با نحوه نگرش و چگونگی برخورد با آن قرار میدهد. صرف نظر از برشمردن جنبه های مثبت یا منفی تحولات کالبدی که به دیدگاه های برنامه ریزان و سیاست های اتخاذ شده آن وابسته است، لزوم ثبت و ضبط الگوهای معماری پیشین مسجّل میباشد. چالش اساسی در این رویارویی این است که آیا بناهای بافت قدیم شهر رشت قابلیت دسته بندی و گونه شناسی را داراست؛ و نیز چند گونه اصلی را برای شناسایی بناهای این بافت می توان برشمرد. در این نوشتار، بر اساس اطلاعات و اسناد تاریخی، به مطالعه محدوده شهر در ادوار گذشته اقدام گردید و ویژگیهای بافت تاریخی آن بیان شد. شرح خصوصیات معماری و سیمای کالبدی این شهر از نگاه سیاحان و مورخین، بخش دیگری است که در مقاله به آن پرداخته شد. در ادامهی این تحقیق توصیفی ابتدا به شرح کلی شمای معماری پرداخته و عرصه بندی در معماری مسکونی بافت قدیم، جهت گیری عمومی بناهای مسکونی، عناصر کالبدی و اجزای آن به تفکیک نام و کاربرد آنها در مساکن قدیمی مورد بررسی قرار گرفت. ماحصل بحث که تحقیقی توصیفی و تجربی بوده، به گونه شناسی و تفکیک انواع عمده الگوهای معماری مسکونی در بافت قدیم انجامید و در پایان، دسته بندی انواع خانه های محدوده تاریخی شهر رشت مورد توجه واقع شد.

در شهرهای قدیمی ایران می توان کمال هماهنگی و آمیختگی و یکپارچگی اجزایی مانند مسجد، مدرسه، بازار و میدان را در هیات یک کل دید. اجزایی که در کل محو شده اند. به عبارت دیگر این اجزا نیستند، که بافت شهر را تشکیل می دهند بلکه بافت شهر شامل اجزایی مثل مسجد، مدرسه و خانه است. ورای عناصر و اجزای اصلی که کنار هم قرار می گیرند، چیز دیگری وجود دارد و آن ارتباط است. ... حقیقت آن است که آثار تاریخی، به خصوص بناهای مذهبی در غوغای تهران بزرگ گم شده اند و امروز تهران شهری بی هویت و بدون ریشه جلوه می کند. مساجد و مدارس بیشتر در دوران پایتختی تهران ساخته شده اند و به همین خاطر چهره ای متعلق به دوران متاخر معماری ما دارند. ظهور و رواج ترکیب مسجد- مدرسه به شکل های گوناگون به همین سبب است. این ترکیب را می توان در بناهایی مانند مسجد- مدرسه سپهسالار به وضوح شاهد بود

هدف از این مقاله بیان عملکرد اقلیمی نورگیرهای داخلی ساختمان های اداری تهران است. برای درک رفتار اقلیمی نورگیرهای داخلی از مطالعات میدانی برای اندازه گیری شاخص های محیطی استفاده شد. ساختمان های اداری انتخاب شده با ویژگی های متفاوت مورد بررسی و مقایسه تحلیلی با توجه به محدوده آسایش انسانی قرار گرفتند. برای این کار از نرم افزار کام سافت استفاده شده است. ترتیب و توزیع حرارتی در طبقات نورگیرها نشان داد که نورگیرها از تغییرات دمای بیرون، تنها در طبقات بالا تأثیر پذیرفته و طبقات میانی و تحتانی با تغییر میانگین دمای بیرون همبستگی دارد. مساحت سطوح شفاف در تبادل و جذب حرارتی نقش مهمی داشته و بر جابه جایی لایه های هوای گرم درون نورگیر تأثیر دارد. وضعیت رطوبت نسبی در نورگیرها با افت شدید مواجه بوده که در زمستان تشدید می شود. در این فضاها جریان هوای رو به بالا وجود نداشته و ماندگاری هوا با انباشت حرارت در طبقات بالا همراه است. این در حالی است که نورگیرها در طبقات بالا و میانی از سامانه تهویه مطبوع تأثیری نمی گیرند. دمای سطوح در نزدیکی دمای هوا قرار داشته و نشان دهنده ظرفیت کم عناصر سازه ای درون نورگیر و تشدید حرارت به واسطه وجود حرارت داخلی است. به طور کلی، نورگیرهایی که دارای سطوح شیشه ای و حجم زیاد باشند، قابلیت نگهداری حرارت در زمستان و کاهش دمای داخلی در تابستان را به شکل کارآمدتری دارند و با این حال نیازمند رطوبت زنی و تهویه مطبوع در تمامی ماه های سال به ویزه در زمستان هستند.