منابع سنّت

در این نوشتار مفهوم مقدّس بودن کالبد از حیث ادراکی و انتساب آن به مکان یا فضا از دید اسلام با رجوع به منابع اصلی سنّت بازنگری شده است و تقدّس به عنوان مفهومی عارض بر فضا (که مبنای الیاده در تعبیر مکان یا عنصر مقدس در مقابل عنصر عادی (نامقدس) و یکی از مؤثرترین تعابیر شکل دهنده به نظریه های معرفت گرا در تحلیل معماری اسلامی بوده است)، با استفاده از ایده اولیه ارایه شده از سوی سامرعکاش، مورد نقد قرار گرفته است و به صورت رهیافتی جدید، توسعه داده شده است. به این منظور پس از بحثی در مفاهیم مختلف عنصر مقدس، دیدگاه «تکلیف گرا» در مقابل «معرفت گرا» در حوزه اسلامی طرح و بحث می شود و بر مبنای دیدگاه نخست، تبیین جدیدی از مفهوم تقدّس برای فضا مکان ارائه می شود که مشتمل است بر دو گونه بنیادی ایجاد و ادراک قدسیت: یکی فراگیر و متعلّق به کلّ فضا و دیگری خاص فضا و قابل اکتساب؛ و هر دو از لحاظ ادراکی ماهیتی «بازشناسانه» دارد. سپس این تبیین برای دو عنصر کانونی محیط کالبدی در متون اسلامی «مسجد» و«بیت» به صورت موردی اعمال می شود و در نتیجه الگویی فراگیر از مفهوم تقدس در محیط کالبدی اسلامی ارائه می گردد.