برنامه ریزی و توسعه گردشگری

انسان برای سهولت مطالعه ی جهان به طبقه بندی دانش پرداخته و این طبقه بندی امکان انباشت و بازیابی دانش را برای وی فراهم می کند. قرارگیری انواع دانش در مرزهای مشخص به تدریج رشته های دانشگاهی را برای مطالعه ی نظام مند پدیده های جهان به وجود آورده است. گردشگری، به عنوان یکی از پدیده های دنیای معاصر، موضوعی پیچیده و چندوجهی است که بررسی آن عبور از مرزهای رشته های رایج دانشگاهی و اتخاذ رویکرد تلفیقی را می طلبد. در این مقاله، جایگاه مطالعات گردشگری در میان رشته های دانشگاهی و رویکردهای مطالعاتی آن بررسی شده است. بررسی ها نشان می دهد که ماهیت پدیده ی گردشگری به گونه ای است که شناخت آن نیازمند مطالعات میان رشته ای و چندرشته ای است و تلاش برای ارتقای جایگاه آن از یک حوزه ی مطالعاتی به یک رشته شاید ناشی از فقدان اعتماد به نفس آکادمیک و غلبه ی دیدگاه وحدت علوم باشد. در نهایت، موضوع رشته بودن گردشگری با توجه به معیار الگوهای هرست، کوهن و برنشتاین نیز مورد بررسی قرار گرفت. سرانجام، پس از بررسی جایگاه رشته ای مطالعات گردشگری با اتخاذ این الگوها، گذر از محدودیت های پارادایم های رشته ای و اتخاذ و تلفیق روش شناسی رشته های مختلف برای انجام پژوهش های تلفیقی به عنوان راهکارهای توسعه و تقویت مطالعات گردشگری پیشنهاد شده است.

پژوهش حاضر درصدد است تا قابلیت ها و مزایای مدل استراتژیک متاسوات را در قالب نرم افزار مربوطه در برنامه ریزی گردشگری روستایی معرفی نماید. متاسوات بر مبنای تئوری مبتنی بر منابع (RBV) می باشد. این تئوری بر این باور است که منابع و قابلیت های منحصربه فرد، عامل اصلی مزیت رقابتی مستمر و پایدار را شکل می دهند. بر این اساس، مناطق روستایی می توانند با برنامه ریزی اصولی و شناخت منابع و قابلیت های باارزش، تقلیدناپذیر، کمیاب و غیرقابل جایگزین RIO)  (Vنسبت به رقبا، مزیت های رقابتی پایدار خود را شناسایی نمایند. روش پژوهش حاضر، توصیفی- تحلیلی و هدف آن کاربردی است. گردآوری داده ها با استفاده از نظرات10 کارشناس در چند نوبت انجام شده است. به طوری که به استثنای اهداف تحقیق، تمامی مراحل تحقیق با کمک کارشناسان شناسایی و اولویت بندی شد. یافته های پژوهش نشان می دهد متا سوات با اجتناب  از تصمیم گیری های ذهنی و بهره گیری از یک تکنیک سیستماتیک و با دقت بالا می تواند بسیاری از کاستی ها و نارسایی های SWOT را برطرف نماید. از طرف دیگر این مدل سعی دارد با رد دیدگاه توسعه ی برون زا این نکته راآشکار سازد که توسعه و رقابت پایدار زمانی می تواند عملیاتی گردد که مناطق گردشگری از منابع و قابلیت های داخلی به بهترین نحوه استفاده نمایند. متا سوات می تواند با شناسایی جایگاه روستای موردمطالعه در مقایسه با رقبا در ابعاد رقابتی مختلف، مشخص نمودن میزان ارزشمندی، کمیابی، تقلیدناپذیری، غیرقابل جایگزینی منابع و قابلیت ها، بررسی میزان تأثیر عوامل داخلی بر کنترل تهدیدات یا استفاده بهینه از فرصت های بیرونی، بررسی میزان تناسب بین اهداف و منابع و قابلیت ها نقش سازنده ای در استفاده بهینه از مزیت های رقابتی گردشگری پایدار در مناطق روستایی ایفا نماید.

پیش بینی جریان آینده ی گردشگری ورودی برای تعیین مخارج سرمایه گذاری در صنعت گردشگری، هم برای بخش دولتی و هم برای بخش خصوصی، ضروری است. برای بخش دولتی و عمومی تخمین تقاضای گردشگری به منظور استفاده ی کارا از صنعت حمل ونقل و برنامه ریزی در نحوه ی تخصیص منابع حیاتی است. همچنین پیش بینی صحیح می تواند برای بخش خصوصی مانند شرکت های حمل ونقل هوایی در برنامه ریزی و طرح ریزی خطوط هوایی، تجهیزات، امکانات رفاهی و برنامه ریزی برای منابع انسانی مفید باشد. علی رغم اهمیت این موضوع در حوزه ی گردشگری، مطالعات انجام شده ی کشور ما در این حوزه بسیار محدود است. از سوی دیگر، ازآنجایی که اثبات شده است مدل تک متغیره روش بسیار موفقیت آمیزی برای پیش بینی سری زمانی گردشگری است، در این مطالعه با استفاده از داده های ماهانه ی گمرک جمهوری اسلامی ایران در فاصله ی فروردین 1378 تا اسفند 1390، مدل های تک متغیره ی ARFIMA، روش هوشمند ANN و مدل ARFIMA-ANN را که آلاداگو همکاران در سال 2012 پیشنهاد کرده اند، برای سری زمانی گردشگری کشور برآورد کردیم و نتایج حاصل از پیش بینی آن ها را با یکدیگر مقایسه نموده ایم. استفاده از معیارهای RMSE,MAPE,MAE برای ارزیابی صحت پیش بینی افق های زمانی متفاوت در میان مدل های مذکور نشان می دهد که مدل       ARFIMA-ANN در افق های زمانی 6،12، 18 و 24 ماه پیش رو توان بالاتری در پیش بینی نسبت به مدل های رقیب دارد و می تواند به عنوان مدلی مناسب برای برآورد و پیش بینی سری زمانی گردشگری کشور مورد استفاده قرار گیرد.

تصویر مقصد از جمله عوامل مهم مؤثر بر رفتار گردشگر و انتخاب مقصد است. پژوهش حاضر با هدف شناسایی عوامل مؤثر بر تصویر ذهنی گردشگران خارجی از ایران با استفاده از تکنیک  دلفی فازی انجام شده است. برای دستیابی به این هدف، با مطالعه ی ادبیات موضوع همچنین انجام مطالعه ی توصیفی، عوامل مؤثر بر تصویر مقصد شناسایی گردید و با پرسش از خبرگان میزان تاثیر این عوامل بر تصویر ذهنی گردشگران خارجی از ایران بررسی شد. سپس میانگین نظرات خبرگان در مورد هر عامل محاسبه و در قالب اعداد فازی بیان گردید. در نهایت با استفاده از تکنیک دلفی فازی، اتفاق نظر خبرگان در مورد اهمیت هر عامل محاسبه گردید. در این پژوهش پانل دلفی مشتمل بر 12 عضو است که از استادان دانشگاه و متخصصان فعال در حوزه ی گردشگری، تشکیل شده است. نتایج تجزیه و تحلیل ها نشان می دهد که فاصله ی روانی استنباط شده،گستردگی فعالیت های بازاریابی مقصد، انگیزه ی سفر، آشنایی با مقصد، تصویر کلان کشور، ریسک ادراک شده و تصویر خاورمیانه  عوامل مؤثر بر تصویر ذهنی از ایران هستند.

مشارکت تورگردان ها و عرضه کنندگان محلی آموزش دیده و مجرب در زمینه جذب گردشگر و توسعه زیرساخت ها، در افزایش میزان درآمد و ثروت نسل ها و درنتیجه پایداری و توسعه سکونتگاه های مسیر و مقصد گردشگری مؤثر است. با این وجود، به دلایل مختلفی اهمیت و جایگاه مشارکت آنان تشخیص داده نشده است. بدین ترتیب، در سیاست گذاری های کلان اقتصادی و گردشگری آن چنان که باید مورد توجه قرار نگرفته است. مقاله حاضر مشکلات زیرساختی و موانع در زمینه ارتقای توانمندی تورگردان ها و عرضه کنندگان محلی را در منطقه ی تهران و البرز آشکار می سازد. بنابراین، این تحقیق به شیوه توصیفی تحلیلی از طریق 128 نمونه تصادفی تورگردان و عرضه کنندگان محلی و 100 نمونه تصادفی سکونتگاه مسیر و مقصد به مطالعه نقش تورگردان ها در پایداری و توسعه سکونتگاه ها از هر دو دیدگاه تورگردان ها و ساکنان محلی پرداخته است. برای سنجش متغیرها سطح توسعه یافتگی سکونتگاه ها تعداد 65 شاخص در چارچوب 4 معیار نظام محیطی، نظام اجتماعی اقتصادی و کالبدی سنجیده شده است. در ارتباط با مؤلفه اثرگذار توان مندی و مشارکت تورگردان ها تعداد 36 شاخص در قالب 6 معیار اجتماعی و فرهنگی، فن آوری اطلاعات، آموزش و اطلاع رسانی، اقتصادی، کالبدی و سیاست گذاری سنجیده شده است. نتایج نشان می دهد که ظرفیت های تورگردان ها و عرضه کنندگان محلی در توسعه عملکرد گردشگری پاک و ارتقای سطح توسعه یافتگی سکونتگاه ها مؤثر است. بنابراین، توجه به ارتقای شاخص های ظرفیت مندی و توانا سازی تورگردان ها در قالب تشکل های تورگردانی، و سیاست گذاری برای دخالت آنان در گسترش زیرساخت های اقامتی و پذیرایی و زیرساخت های رفاهی و پشتیبان گردشگری پیشنهاد می گردد.

جهانی شدن کسب و کار و بین المللی شدن ارتباطات، منجر به ایجاد بحران های رو به رشدی در عصر حاضر شده است و گردشگری، صنعتی است که نسبت به بحران هایی مانند بحران های طبیعی، اپیدمی ها، حملات تروریستی و ... بسیار آسیب پذیر است. ماهیت بحران گردشگری می تواند به صورت هرگونه رخدادی که عملکرد طبیعی مقصد گردشگری را تهدید کرده و انجام امور مرتبط با گردشگری را مختل نماید یا تهدیدی برای امنیت گردشگران باشد، تعریف گردد. فضاهای گردشگری شهری نیز به عنوان زیر مجموعه ای از فضاهای شهری و مرتبط با گردشگران در برابر بحران های انسانی و طبیعی بسیار آسیب پذیر هستند که توجه به میزان آسیب پذیری این فضاها در برابر خطرات انسانی و طبیعی، یکی از راهکارهای بسیار مهمی است که می تواند در مدیریت بحران گردشگری مؤثر باشد. بر این مبنا این مقاله بر آن است تا ضمن شناخت و تبیین انواع بحران های مرتبط با صنعت گردشگری، مؤلفه های اساسی مدیریت بحران گردشگری، یعنی امنیت، رضایتمندی و ساماندهی فضایی در فضاهای گردشگری شهر یزد و رابطه ی آنها را مورد بررسی قرار دهد. بدین منظور با بهره گیری از گویه های تبیین کننده ی مدیریت بحران گردشگری و با استفاده از توزیع پرسشنامه در میان 382 نفر از گردشگران در سطح فضاهای گردشگری شهر یزد این نتیجه حاصل شده که تمامی این گویه ها در میان فضاهای مختلف نسبت به سطح متوسط گویه ها در سطح بالاتری بوده اند. همچنین با استفاده از آزمون خی دو استقلال رابطه ی بین ابعاد مدیریت بحران با ساماندهی فضایی و ارتقای امنیت تأیید می شود و بر اساس آزمون تحلیل مسیر نقش هر یک از عوامل در مدیریت بحران مشخص می گردد. جهت تحلیل نتایج و ارائه ی راهکار، با بهره گیری از مدل سوات و با توجه به نظر کارشناسان و تکنیک دلفی، راهبردها و راهکارهای اجرایی با تاکید بر راهبردهای تهاجمی مشخص گردیده است. در این راستا انجام تبلیغات مناسب در سطح جهانی، تهیه ی طرح های جامع بحران گردشگری، فرهنگ سازی در جامعه ی بومی شهر یزد، ساماندهی فضاهای شاخص گردشگری و ... با بهره گیری از پتانسیل های بافت قدیم شهر یزد، می تواند راهکار مناسبی جهت برطرف نمودن بسیاری از نقصان های کنونی در پاسخگویی به نیازهای گردشگران باشد.

با افزایش روز افزون جمعیت و نیاز بشر به گردش و تفریح، توسعه مناطق گردشگری جز ملزومات جوامع کنونی بشمار می رود، توسعه این مناطق و حضور انسان در بستر طبیعت آثاری نیز به همراه خواهد داشت. برای سیر در راستای توسعه پایدار گردشگری، ارزیابی آثار زیست محیطی این گونه فعالیت ها قبل از اجرا و ارائه راهکارهایی جهت کاهش آثار مضر آن ها، امری اجتناب ناپذیر است. به دلیل ارتباط مستقیم انسان و طبیعت در مناطق گردشگری، آثار ناشی ازاین گونه فعالیت ها، از پیچیدگی و پیوستگی خاصی برخوردارند، ازاین رو، استفاده از روش های سنتی ارزیابی آثار زیست محیطی کارایی لازم را دارا نمی باشد. در تحقیق حاضر، با استفاده از فرآیند تحلیل شبکه ای فازی (FANP)، روش ارزیابی آثار زیست محیطی ماتریس سریع (RIAM)، مورد اصلاح قرار گرفت و با استفاده از روش اصلاح شده حاصل، به ارزیابی آثار زیست محیطی توسعه ی منطقه گردشگری اوان پرداخته شد. نتایج حاکی از آن است که، در روش RIAM معمولی مجموع دامنه عددی امتیازات در گزینه ی اجرا مثبت و در گزینه ی عدم اجرا منفی است و در روش RIAM اصلاح شده، هر دو عدد منفی هستند، ولی مانند روش اول گزینه ی اجرا ارجح بر گزینه ی عدم اجراست، زیرا میزان آثار منفی آن کمتر برآورد شده است. در روش اصلاح شده آثار توسعه ی بهتر و واقع گرایانه تر مورد ارزیابی قرارگرفته است.

امروزه زباله پراکنی به عنوان یکی از مهم ترین مسائل زیست محیطی، اجتماعی و زیباشناسی در سراسر جهان مطرح است. زباله پراکنی مصداقی است از بی نظمی اجتماعیشهروندان، در حوزه ی شهروندی محیط زیست که موجب تشدید مسائل مربوط به زباله در فضاهای شهری و عمومی شده است. به همین خاطر، هدف تحقیق حاضر بررسی جامعه شناختی زباله پراکنی در بین گردشگران استان مازندران و عوامل مؤثر بر آن، با رویکردی تلفیقی است. روش تحقیق از نوع پیمایشی و ابزار سنجش آن پرسشنامه ی محقق ساخته است. جامعه ی آماری شامل کلیه ی گردشگرانی داخلی است که در تابستان 1393 وارد استان مازندران شده اند. حجم نمونه ی آماری بر اساس فرمول کوکران تعداد 385 نفر برآورد شده است. اطلاعات با استفاده از پرسشنامه، به طور تصادفی (نمونه ی در دسترس) در بین گردشگران کنار ساحل، پارک های جنگلی استان مازندران جمع آوری گردید. در این تحقیق نظریه ی تلفیقی تری اندیس در مورد رفتار (TIB) به عنوان چارچوب نظری است. نتایج تحقیق نشان داد که رفتار زباله پراکنی با متغیرهایی چون نگرش زیست محیطی، ضعف هنجاری، عدم احساس مسئولیت، احساس منفی نسبت به زباله، زباله پراکنی از دیگران، عادت، گمنامی، فقدان خدمات رابطه ی معناداری دارد. نتیجه آزمون مدل ساختاری نشان می دهد که متغیر های فوق توانستند 37 درصد از تغییرات رفتار زباله پراکنی را تبیین کنند.

قرن بیست و یکم سده بهره گیری از فرصت های تجاری ارزشمند در بخش خدماتی به ویژه گردشگری است. چیزی که امروزه در این صنعت رقابتی اهمیت پیدا کرده بحث کارآفرینی گرایی و نوآوری گرایی بازیگران این صنعت در ارائه تجربیاتی جدید و منحصربه فرد به مشتریان این صنعت دارای رشد سریع میباشد. اگرچه تحقیقات زیادی در حوزه مشتری گرایی و کارآفرینی و نوآوری در سازمان های مختلف انجام شده است اما تحقیقات کمی درباره ی این موضوعات در صنعت گردشگری انجام شده است. هدف این تحقیق بررسی تأثیرات مستقیم و غیر مستقیم این متغییرها بر یکدیگر و بر عملکرد می باشد. داده ها مورد نیاز با استفاده از پرسشنامه از 278 نفر از مدیران و کارکنان دفاتر خدمات مسافرتی و جهانگردی دارای مجوز بند "ب" استان مازندران برای بررسی تأثیر متغییرها بر یکدیگر جمع آوری شد. تحلیل داده ها از طریق معادلات ساختاری و روش حداقل مربعات جزیی به کمک نرم افزار SMART-PLS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که کارآفرینی گرایی و نوآوری گرایی بطور مستقیم بر عملکرد کسب و کار دفاتر خدمات مسافرتی و جهانگردی تأثیر دارند. همچنین مشتری گرایی و کارآفرینی گرایی بطور غیر مستقیم و از طریق متغیر میانجی نوآوری گرایی بر عملکرد کسب وکار دفاتر تأثیر می گذارند.

هدف این مطالعه بررسی عوامل مؤثر بر وفاداری گردشگران به شهر بندر انزلی و نواحی تفرجگاهی آن است. این مقاله به نقش دلبستگی به مکان، به عنوان میانجی رابطه ی میان ارزیابی مثبت گردشگران از تجربه ی شهر (رضایتمندی) و وفاداری شان به آن، می پردازد. دو مکان برای مطالعه انتخاب شد: خیابان پاسداران، بلوار انزلی. چرا که طبق مشاهدات، این مکان ها مورد استقبال بالا ترین تمرکز گردشگران قرار دارند. بنابراین، چارچوب نمونه گیری بر مبنای نمونه گیری خوشه ای طراحی و تعیین شد. بدین صورت که این دو خیابان به عنوان دو خوشه ی جغرافیایی انتخاب شده و در این دو خوشه از نوع نمونه گیری در دسترس نمونه ها انتخاب و اطلاعات مورد نیاز از آنها جمع آوری شد. بر مبنای داده های گردآوری شده از 386 گردشگر (از طریق پرسش نامه) و با استفاده از مدل معادله ی ساختاری، روشن شد که گردشگرانِ رضایتمند سطحی از دلبستگی عاطفی را به شهر میزبان شکل می دهند و سرانجام به آن وفادار می شوند. اگرچه، تمام ابعاد دلبستگی به مکان به لحاظ آماری معنی دار نشدند و نیز ابعاد دلبستگی به مکان و رضایتمندی از قدرت پیش بینی برابری در خصوص ابعاد وفاداری به شهر میزبان برخوردار نبودند. بر مبنای این یافته ها، مفاهیمِ در نظر و عملِ این تحقیق به بحث گذاشته می شوند.