برنامه ریزی و توسعه گردشگری

گردشگری فراتر از یک صنعت و به مثابه ی یک پدیده ی پویای اجتماعی و جهانی است و بی شک توسعه ی گردشگری، یک فرایند و فعالیت سیاسی نیز محسوب می شود. اگرچه ایران در نقشه ی گردشگری جهانی جایگاه بسیار مهمی دارد؛ اما سهم واقعی این کشور از میزان ورود گردشگران بین المللی و درآمدهای ناشی از آن بسیار ناچیز و حتی نسبت آن به کمتر از یک به پانصد می رسد. نتایج این تحقیق نشان می دهد که سیاست های گردشگری در ایران به ندرت برخاسته از الگوهای رایج آن بوده و بیشتر تحت تأثیر مؤلفه های سیاسی بوده است. سطح بندی اولویت های سیاست گذاری گردشگری ایران، از جمله اهداف اصلی مقاله ی حاضراست؛ لذا این تحقیق با تأکید بر برخی از متغیرهای سیاسی تأثیرگذار بر روند ورود گردشگران بین المللی و گنجاندن آن ها در ابزار تحقیق و پرسشنامه، اقدام به نظرخواهی از 150 نفر از متخصصین فعال در این حوزه نموده است. برپایه نتایج حاصل از این تحقیق و نیز نظریات کارشناسان، به ترتیب بهبود سیاست های بین المللی، مشارکت و فعالیت در سازمان های بین المللی، توسعه ی سیاسی، و بهبود نظام اداری را مهم ترین اولویت های سیاست گذاری برای توسعه ی گردشگری در ایران دانسته و پیشنهاد می نماید. تأثیرگسترده ی مؤلفه های سیاسی مسلط برگردشگری از یک سو و اقتصاد دولتی متکی بر نفت از سوی دیگر، موجب کم رنگ شدن و در نهایت به نادیده انگاشتن گردشگری به عنوان یک بخش مهم ا قتصادی شده است. در این شرایط گردشگری با حضوری بسیار کم رنگ، همواره در حاشیه ی سیاست ها و برنامه های کلان توسعه ی دولتی قرارگرفته است.

اثرات گردشگری بر روی جامعه ی میزبان به موازات توسعه ی گردشگری دارای ابعاد پیچیده ای است و هرروزه نیاز به تحلیل و تبیین این اثرات، بیش از پیش احساس می شود. پژوهش حاضر با هدف تبیین اثرات توسعه گردشگری بر شاخص های کالبدی و تحلیل تغییرات آن هاست. این پژوهش با روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و اکتشافی با پیمایش میدانی انجام شده است. ابتدا با استفاده از مشاهدات و مصاحبه های اولیه به شناسایی پنج شاخص«سبک معماری، تجهیزات رفاهی، خدمات زیربنایی، فضاهای معیشتی و تغییرات محیطی» پرداخته و سپس با استفاده از ابزار پرسشنامه ی محقق ساخته (که روایی و پایایی آن پیش تر به مرحله ی تأیید رسیده است) به گردآوری داده های میدانی در بین دو گروه مردم محلی (N=310) و متخصصان محلی(N=30) به روش تصادفی ساده اقدام گردید. یافته های به دست آمده با نرم افزار SPSS و آزمون های همبستگی پیرسون، آزمون تی تک نمونه ای و رگرسیون خطی مورد تحلیل قرار گرفت و در پایان این نتیجه حاصل شد که بین توسعه ی گردشگری و تغییر در بعد کالبدی دهستان کلاردشت شرقی رابطه ی بسیار معنادار، مستقیم و مثبتی وجود دارد و همچنین توسعه ی گردشگری موجب تغییرات مثبت و منفی متفاوتی در بعد کالبدی روستاهای مورد مطالعه شده است. در شناسایی اثرپذیرترین شاخص ها از توسعه ی گردشگری مشخص شد، از نظر گروه مردم محلی، شاخص سبک معماری و از نظر گروه متخصصان، شاخص تغییرات محیطی بیشترین مقدار تبیین را انجام می دهند.

توسعه ی پایدار روستایی، یکی از معیارهای اصلی توسعه یافتگی جوامع است که در سال های اخیر مورد توجه واقع شده است و به دنبال ارائه ی شیوه های مناسب زندگی در سطح روستاها از طریق حفظ و تقویت قابلیت های طبیعی و انسانی و همچنین کاهش محدودیت های آن ها است. بسیاری از برنامه ریزان و سیاستگذاران توسعه، گردشگری را روشی مطمئن و با چشم انداز روشن برای توسعه ی پایدار معرفی کرده اند. به نظر می رسد در کشور ما با توجه به پتانسیل های بسیار بالای گردشگری روستایی، سازوکار مدون در جهت توسعه گردشگری روستایی از سوی مراکز نهادهای مرتبط با روستا با جدیت دنبال نمی شود. موزه های روستایی- همچون«موزه در هوای آزاد» و «اکوموزه» - یکی از اقدامات در راه حفاظت از پدیده های مادی و معنوی گوناگون، منتج از سکونتگاه های سنتی شکل می گیرند، توسعه می یابند. روستای ابیانه در استان اصفهان با این نقش و تأثیر گذاری در توسعه پایدار روستایی می تواند یکی از این اکوموزه ها باشد. این مقاله با استفاده از منابع کتابخانه ای و با استفاده از مدل تحلیلی SWOT ، به بررسی شناخت نقاط قوت و ضعف این روستا در تحقق اهداف یک اکوموزه و آثار تقویت گردشگری روستایی بر شاخص های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، بوم شناختی و توسعه ی مکانی به عنوان ابعاد توسعه ی پایدار روستایی می پردازد. یافته ها نشان می دهد که توانمند سازی گروه های روستایی، افزایش آگاهی اجتماعی، گسترش مشارکت همراه با تدارک مدیریت راهبردی می تواند در ایجاد اکوموزه روستا و توسعه ی گردشگری در روستای ابیانه مؤثر باشد.

ژئومورفوسایت ها  لندفرم های ژئومورفولوژیکی هستند که از اهمیت قابل توجهی در توسعه ی گردشگری برخوردارند. ایران از جمله مناطقی است که به دلیل تنوع  لندفرم ها توانمندی قابل توجهی در جذب گردشگران دارد. در مسیر گردشگری نوستالژیک کرج – چالوس تا تونل کندوان شش  ژئومورفوسایت مشهور و برگزیده که گردشگران از تعداد  قابل توجهی از آن ها  بازدید می کنند،  برای ارزیابی توانمندی ژئومورفوتوریستی  به روش کومانسکو انتخاب شد. بر طبق این روش هر لندفرم دارای پنج ارزش (علمی، اقتصادی، زیبایی شناختی، مدیریت و کاربری و فرهنگی) است که هریک از این ارزش ها نیز بر اساس چند زیرمعیار محاسبه می شوند. اطلاعات مربوط به ارزش هر لندفرم از طریق مصاحبه و پرسش نامه بر اساس روش کومانسکو کسب و بر روی آن ها بررسی های آماری انجام گرفت. نتایج تحقیق بیانگر ارزش  بالای  ژئومورفوسایت  دره ی شهرستانک با 61/14 امتیاز و  همچنین امتیاز  پایین  ژئومورفوسایت آبشار پل آهنی با 23/11 نمره، در میان این لندفرم هاست. به نظر می رسد که امتیاز بالای دره ی شهرستانک در این امتیازبندی  بیشتر  به دلیل تنوع پدیده های ژئومورفیکی موجود و امتیاز پایین لندفرم آبشار پل آهنی به علت نمره ی کم ارزش فرهنگی آن باشد. نتایج این پژوهش می تواند به عنوان یک سند در برنامه ریزی و مدیریت محیطی جهت توسعه ی پایدار گردشگری در منطقه ی مورد مطالعه و نمونه ای برای انجام این گونه بررسی ها در مناطق گردشگری دیگر باشد.

امروزه گردشگری یکی از منابع مهم در آمد کشورها به شمار می رود. با وجود این به منظور پویایی این فعالیت، تدوین قوانین حمایتی برای روشن شدن وضعیت حقوقی گردشگرانبین المللیو گردشگران داخلی ضروری است. هر چند که حقوق گردشگری در ایران تحت عنوان قوانین و مقررات سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گرد آوری شده است، اما با توجه به تحقیقات انجام شده، ضوابط مذکور دارای کاستی هایی است که نیاز به بازنگری و اصلاح دارند. این ضعف ها و نارسایی ها تحت تأثیر عوامل متعددی به وجود آمده است و مقاله ی حاضر در پی کشف این عوامل و تعیین میزان اثر بخشی آن هاست. به منظور تعیین روابط و وابستگی های بین این معیارها از روش دیماتل استفاده شده است.بعد از به دست آوردن روابط و وابستگی میان معیارها نوبت به وزن دهی آن ها می رسد. این ارزش گذاری به صورت مقایسه ی زوجی انجام گرفته است. برای این کار تعداد 57 پرسشنامه از سوی کارشناسان پاسخ داده شده و جمع آوری گردید. نتایج پرسشنامه از طریق مدل کپ لند مورد محاسبه قرار گرفت.در ادامه سوپر ماتریس های مربوط به فرآیند تحلیل شبکه ای محاسبه و در نهایت وزن معیارها و زیرمعیارهای مورد نظر به دست آمد. نتایج تحقیق نشان می دهد که از میان سه معیار اصلی پژوهش عوامل ساختاری مدیریتی، بیش ترین تأثیر را بر نارسایی قوانین گردشگری ایران دارند و بعد از آن عوامل اجرایی و محتوای قوانین اثر بخش ترین عوامل هستند. همچنین از میان زیر معیارهای مورد بررسی، تعدد مراکز تصمیم گیری و تداخل وظایف سازمان های مرتبط بیشترین نقش را در نارسایی قوانین گردشگری دارد. واژگان کلیدی:حقوق گردشگری، ضعف و نارسایی، فرآیند تحلیل شبکه ای(ANP)

توسعه ی گردشگری روستایی از مسیر کسب و کارهای کوچک که غالباً به سرمایه های اندک نیازمند هستند، می تواند نقش مهمی در متنوع سازی اقتصاد روستاها ایفا کند. از این رو مطالعه ی حاضر با هدف شناسایی بسترهای موجود برای ایجاد و گسترش بنگاه های گردشگری از دیدگاه ساکنین نواحی روستایی بخش کن، صورت پذیرفت. جامعه ی آماری تحقیق را 2767 نفر از ساکنین نواحی روستایی بخش کن تشکیل داده اند که با استفاده از جدول مورگان و تاکمن، 300 نفر از آنان از طریق نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند. ابزار کار پرسشنامه بود و جهت تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار SPSS استفاده شد. نتایج نشان داد که ایجاد بنگاه های گردشگری که ضمن ارائه ی خدمات بهتر برای گردشگران، رفاه بیشتری برای ساکنان منطقه فراهم آورد، از اولویت بالاتری برخوردار بود. پاسخگویان جوان تر و فعالان بخش گردشگری با سطح درآمد پایین تر، تمایل بیشتری نسبت به امکان ایجاد و توسعه کسب و کار گردشگری در منطقه داشتند.

هدف اصلی این مقاله بررسی پیامدهای محیط زیستی گردشگران بر نواحی ساحلی دریای مازندران است. جامعه ی آماری این پژوهش شامل تمامی گردشگران سواحل دریای مازندران است. از طریق فرمول کوکران 270 نفر از این گردشگران به عنوان نمونه ی آماری تعیین گردید و به وسیله ی نمونه گیری تصادفی نیز انتخاب شدند. داده های مورد نیاز از طریق پرسشنامه از دیدگاه خانوارهای ساکن در سواحل و مسئولان مرتبط گردآوری شد، که روایی ظاهری و محتوایی پرسشنامه آن بر اساس نظر اساتید مرتبط و پایایی آن بر اساس آلفای کرونباخ (81/0 – 92/0) تأییدگردید. برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار آماریSPSS استفاده گردیده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که پیامدهای مثبت محیط زیستی گردشگران ساحلی نسبت به پیامدهای منفی آن کثرت بیشتری دارد و اکثر افراد از ویژگی های طبیعی سواحل رضایت دارند؛ ولی از امکانات و تسهیلات رفاهی و بهداشتی رضایت چندانی ندارند. 76 درصد سواحل را از لحاظ مطلوبیت، متوسط و خوب می دانندو حدود 23 درصد افرادسواحل را از لحاظ مطلوبیت مناسب نمی دانند. همچنین اکثر گردشگران معتقدند هتل ها، رستوران ها و مراکز تفریحی در ایجاد پیامدهای محیط زیستی منفی در سواحل نقش مهم و تأثیرگذاری دارند.

هدف تحقیق حاضر، بررسی تأثیر تبلیغات شفاهی بر قصد سفر گردشگران خارجی به مقصد گردشگری شیراز است. جامعه ی آماری این تحقیق شامل گردشگران خارجی ای است که در ماه های آبان و آذر سال 1390 به شهر شیراز سفر کرده اند. حجم نمونه ی آماری 100 نفر محاسبه گردید و برای انجام نمونه گیری از روش تصادفی خوشه ای دو مرحله ای با حجم نابرابر خوشه ها استفاده شده است. برای جمع آوری داده های تحقیق از پرسش نامه استفاده شده است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی و آمار استنباطی و آزمون های آماری تی تک نمونه ای و تحلیل واریانس (آنوا) در نرم افزارSPSS  استفاده شده است. نتایج این تحقیق حاضر نشان می دهد تبلیغات شفاهی بر جذب گردشگران خارجی سفر کرده به شهر شیراز مؤثر بوده و در تصمیم گیری گردشگران برای انتخاب این شهر به عنوان مقصد گردشگری تأثیر داشته است. همچنین افراد برای متخصّص بودن منبع اطلاعاتی و مشابهت خود با منبع اطلاعاتی اهمیت قائل بوده اند. از سوی دیگر تجزیه و تحلیل رابطه ی متغیّرهای جمعیت شناختی و استفاده از تبلیغات شفاهی نشان می دهد بین تحصیلات گردشگران و میزان استفاده ی آن ها از تبلیغات شفاهی، رابطه ی معکوس وجود دارد، به این صورت که افراد با تحصیلات کمتر بیشتر از این نوع تبلیغات استفاده کرده اند. همچنین نتایج نشان می دهد گردشگران زن بیشتر از گردشگران مرد از این نوع تبلیغات استفاده کرده اند؛ لذا می توان گفت فراهم کردن تجربه ی خوب سفر به شهر اصفهان برای گردشگران خارجی می تواند آن ها را به منابع بالقوه ای برای تبلیغ این شهر نزد سایر گردشگران بالقوه تبدیل نماید.

گردشگری امروزه در بسیاری از مناطق توانسته است تحولات زیادی در بنیان های اجتماعی و اقتصادی جوامع شهری پدید آورد و در این میان نقش پروژه های بزرگ گردشگری درخور توجه است. در این مقاله تلاش شد تا تأثیر شرکت گردشگری پدیده بر روند توسعه ی شهر شاندیز از دیدگاه کارشناسان مورد بررسی قرار گیرد. روش تحقیق در این مطالعه، از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش،  توصیفی- تحلیلی است که بخش عمده ای از داده های آن بر اساس مطالعات میدانی و از طریق مصاحبه و تنظیم پرسش نامه از 18 نفر از کارشناسان فعال در سطح منطقه جمع آوری شده است. یافته های مطالعه بر اساس نتایج به دست آمده از روش تحلیل سلسله مراتبی نشان می دهد در بین متغیرهای آثار حضور شرکت گردشگری پدیده، بیشترین ضریب اهمیت به آثار اقتصادی با 5/45 درصد و کمترین ضریب اهمیت به آثار زیست محیطی حضور این شرکت در شهر شاندیز با 2/8 درصد بوده است. بر اساس آزمون تی دونمونه ای بر مبنای تحلیل واریانس ها، مشاهده شد که از بین شاخص های 15 گانه و متغیرهای چهارگانه فقط در دو شاخص توسعه ی حمل ونقل شهری و عدم بهره برداری اصولی از زمین فرض عدم برابری واریانس ها تأیید شده است. بنابراین در اکثر قریب به اتفاق شاخص ها و تمام متغیرها اختلاف معناداری بین نظرات دو گروه کارشناسان وجود ندارد. با توجه به یافته ها، راهکارهایی شامل توجه به تربیت و جذب نیروی کار بومی، توجه به برند شهر آرامش در شاندیز، فراهم نمودن زیرساخت های شهری متناسب با فعالیت شرکت پدیده، کاهش آثار زیست محیطی فعالیت های گردشگری در سطح منطقه  و غیره پیشنهاد شده است.

امروزه، صنعت گردشگری به یکی از صنایع بزرگ دنیا تبدیل شده است. رشد فناوری های اطلاعاتی و ارتباطاتی، طی چند دهه گذشته در رشد این صنعت بی تاثیر نبوده است و موجبات رشد گردشگری در بستر الکترونیکی را فراهم نموده است.  باتوجه به این  جایگاه، ضروری است تا حوزه گردشگری الکترونیکی به صورت یک صورت مسئله در کشور تبیین و راه کارها و مکانیزم های ارتقاء و توانمندسازی این صنعت از طریق رویکرد گردشگری الکترونیکی تقویت گردد. لذا در این مقاله، مدلی مفهومی در زمینه شناسایی عوامل موثر بر ارتقاء گردشگری الکترونیکی ارایه شده است. در ادامه تحلیل عاملی تاییدی با استفاده از داده های جمع آوری شده از جامعه آماری تحقیق که عبارت از مدیران عامل و یا مدیران فنی دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری (خصوصی/ دولتی) فعال در تهران بودند، انجام شده است. براساس نتایج تحلیل عاملی تاییدی، عوامل موثر بر ارتقای گردشگری الکترونیکی در کشور به ترتیب اولویت عبارتند از: سیاست های دولتی و مدیریتی، نرم افزارها و برنامه های کاربردی، سخت افزار و زیرساخت، عوامل فرهنگی و اجتماعی و در نهایت عامل سیستم های اطلاعاتی پشتیبان. در انتها به منظور استفاده از نتایج تحقیق، توصیه های سیاستی، مدیریتی و اجرایی در جهت ارتقاء گردشگری الکترونیکی در کشور ارایه شده است.