برنامه ریزی و توسعه گردشگری

دستیابی به نرخ رشد اقتصادی بالا و باثبات ازجمله مسائل مهم هر کشور است. از طرف دیگر تورم و آثار زیان بار آن (به ویژه بر رشد اقتصادی) نیز یکی از مشکلات اساسی کشورها به حساب می آید. امروزه توسعه ی گردشگری در تمامی عرصه ها، چه در سطح ملی و منطقه ای و چه در سطح بین المللی موردتوجه برنامه ریزان دولتی و شرکت های خصوصی قرار گرفته است. آگاهی جوامع از این که گردشگری منبع درآمدی ارزی بسیار مناسب و قابل ملاحظه ای در اختیار اقتصاد یک کشور قرار می دهد، باعث شده است که گردشگری مفهوم بسیار گسترده ای در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پیدا کرده و به عنوان یک صنعت تلقی شود. به این منظور، مقاله حاضر با استفاده از رویکرد غیرخطی مارکوف- سویچینگ به بررسی تأثیر درآمد های گردشگری و تورم بر رشد اقتصادی ایران به صورت فصلی و طی دوره ی زمانی 1391-1374 پرداخته است. نتایج حاکی از وجود رابطه مثبت و معنی دار درآمدهای حاصل از گردشگری بر رشد اقتصادی در هر سه رژیم صفر، یک و دو بوده است. به طوری که در رژیم صفر بیشترین تأثیر و در رژیم دو کم ترین تأثیر را بر رشد اقتصادی گذاشته است. هم چنین سرمایه گذاری و تورم به ترتیب تأثیر مثبت و منفی بر رشد اقتصادی گذاشته است.

در مقایسه ی موضوعات حقوقی و قوانین نقاط مختلف جهان همواره از روشی علمی بهره گرفته می شود، این روش شناسی همان علم حقوق تطبیقی است. حقوقدانان در بررسی های حقوق تطبیقی پس از توصیف دو یا چند نظام حقوقی مختلف به مقایسه و توصیف تحلیل آن ها می پردازند به طوری که در انتها بتوانند راه کاری جهت حل معضلات حقوقی ارائه دهند یا پیشنهادی جهت بهبود و توسعه ی موضوع مورد بررسی بیان کنند. مشکل عدم توسعه ی صنعت توریسم ایران، انگیزه ی اصلی طرح این فرضیه شد که «شاید با مقایسه ی قوانین گردشگری جمهوری اسلامی ایران با قوانین دیگر کشورهای توسعه یافته ی توریستی بتوان به تصحیح قوانین گردشگری ایران دست یافت و شاید بتوان راه حلی برای برون رفت از معظل توسعه نیافتگیِ توریسم ایران، یافت». به این منظور قوانین گردشگری جمهوری اسلامی ایران و دیگر کشورهای توسعه یافته ی توریستی به صورت جزء به جزء در حوزه های مرتبط همچون صدور ویزا، گمرک و قوانین حمل کالای مسافری، ترانزیت خودرو، بیمه ی توریستی و محاکم قضایی مقایسه شد. در انتها در پاسخ به این پرسش که «آیا مقایسه ی قوانین و مقررات گردشگری جمهوری اسلامی ایران با کشورهای توسعه یافته ی توریستی می تواند راه گشای توسعه نیافتگی صنعت توریسم ایران باشد؟» می توان گفت که: «مجموعه ی قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران در حوزه ی توریسم که زیر مجموعه ای از حقوق بین الملل خصوصی ایران است جامع و کامل است. لیکن اجرای دقیق مقررات به اضافه ی تغییر دیدگاه و تغییر تلقی قانون گذاران در بخش توریسم نسبت به مجموعه ی توسعه ی پایدار گردشگری– بامشاهده ی روند پویای تصویب و تکوین قوانین و مقررات گردشگری در جهان– نه تنها می تواند باعث تکامل قوانین حقوقی گردشگری در جمهوری اسلامی ایران شود بلکه می تواند باعث ارائه ی تکنیک ها و مدل های جدید در فرآیندِ توسعه ی پایدار توریسم ایران گردد.

فضای سیاسی و اقتصادی و حتی مسائل اجتماعی و فرهنگی هر کشور تا حد زیادی متأثر از ایدئولوژی سیاسی حاکم بر آن کشور است. گردشگری به عنوان پدیده ای اجتماعی اقتصادی متأثر از عوامل گوناگونی است که در این میان، ایدئولوژی سیاسی تأثیر بسزایی دارد. رکود یا رونق این صنعت در هر کشور تا حدود زیادی به ایدئولوژی سیاسی بستگی دارد. مسئله تحقیق این است که ایدئولوژی سیاسی ایران چه تأثیری بر صنعت گردشگری در ایران داشته است و چرا ایران به عنوان کشوری با جاذبه های متعدد طبیعی و      تاریخی فرهنگی سهم قابل توجهی در جذب گردشگر بین المللی ندارد. روش انجام تحقیق به صورت توصیفی تحلیلی و تحلیل محتوا (برنامه های پنج ساله توسعه، سند چشم انداز ایران در افق 1404) بوده است. داده های مورد نیاز تحقیق از نهادهای مرتبط ملی (مرکز آمار ایران، مجلس شورای اسلامی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی) و نهادهای بین المللی (سازمان گردشگری جهانی، شورای جهانی گردشگری و سفر، موسسه هنلی و همکاران) اخذ شده است و با رقبای منطقه ای و قطبهای گردشگری پیرامون ایران (ترکیه، دبی و مصر) مقایسه شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که ایدئولوژی سیاسی حاکم بر ایران، بازار جذب گردشگر را به گردشگری زیارتی و تا حدودی به گردشگری تاریخی محدود کرده است و مانع توسعه گردشگری ساحلی و اکوتوریسم به عنوان پیشروترین بخش گردشگری در جهان شده است. همچنین نگاه ایدئولوژیکی و امنیت محور حکومت ایران به صنعت گردشگری باعث شده است که این صنعت بیشتر جنبه داخلی و مصرف داخلی پیدا کند و ایران را از منافع ارزی و بین المللی این صنعت کمتر منتفع کند.

دنیای ارتباطی جدید نه تنها ما را به هم مرتبط می کند، بلکه همسو و هم مقصد می کند. در واقع این رسانه ها و پیام های ارتباطی شبکه ای هستند که مقاصد گردشگری را به ما پیشنهاد می کنند. فعالیت های رایج مانند اشتراک گذاری عکس ها و تجربه های سفر، پسندیدن و کامنت گذاری، کاربران را به شبکه های پیوندی متصل     می کند که گاه با یکدیگر به سفر می روند و به مقاصد گردشگری جهت می دهند. مقاله حاضر به بررسی رابطه ی بین مشارکت و فعالیت در شبکه های مجازی گردشگری ایران با وضعیت سرمایه ی اجتماعی کاربران شبکه های مجازی گردشگری می پردازد. بر این اساس پرسش اصلی مقاله حاضر عبارت است از اینکه: اشتراک گذاری تجربه های سفر، پسندیدن، کامنت گذاری و دیگر فعالیت های شبکه های اجتماعی مجازی گردشگری چه تاثیری بر سرمایه ی اجتماعی مجازی در این شبکه ها دارند؟ روش گردآوری داده ها مبتنی بر مطالعه پیمایشی و پرسشنامه اینترنتی است که به روش نمونه گیری غیر تصادفی گلوله برفی، 338 نفر از کاربران عضو شبکه های مجازی گردشگری مورد پرسش قرار گرفتند. یافته ها نشان داد که میزان سرمایه ی اجتماعی مجازی کاربران در شبکه های گردشگری ایرانی در حد متوسط رو به بالا است. در این راستا متغیرهای مدت زمان فعالیت کاربران، میزان مشارکت و تعداد پیشنهادهای سفر کاربران و در نهایت تعداد سفرهای کاربران رابطه ی معناداری با میزان سرمایه ی اجتماعی مجازی داشتند. اما متغیر گردشگری کاوشگرانه برنامه ای رابطه ی معناداری با سرمایه ی اجتماعی مجازی نداشت. تحلیل یافته ها نشان می دهد که شبکه های پیوندی، حمایت افراد از همدیگر و اعتماد کاربران در این شبکه ها رو به افزایش است. تجمع سرمایه ی اجتماعی در فضای مجازی، نقش و تاثیر شبکه های مجازی گردشگری را نیز افزایش می دهد.

در متن هر سیستمی، سلامت نیروی انسانی کارآمد، اصلی ترین عامل محسوب می شود. توجه به سلامت اجتماعی نیروی انسانی، به عنوان یک سرمایه ارزشمند مهم ترین عامل شکوفایی استعداد و خلاقیت و جلوگیری از فرسایش شغلی است. هدف پژوهش حاضر مطالعه ی رابطه ی سلامت اجتماعی با فرسایش شغلی در بین کارکنان هتل های 3 الی 5  ستاره در کلانشهر مشهد است. این تحقیق از روش پیمایش کاربردی و همبستگی پیرسون بهره برده است. چارچوب نظری تحقیق رهیافت ترکیبی در حوزه ی جامعه شناختی و روانشناسی اجتماعی (نظریه سلامت اجتماعی کییز و فرسایش شغلی ماسلاچ و جکسون) است. جامعه ی آماری شامل کلیه کارکنان هتل های 3 تا 5 ستاره ی موجود در کلانشهر مشهد در سال 1393 است، که حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران (کمی) برابر با 650 نفر بدست آمده است، و پاسخگویان به صورت شیوه نمونه گیری، تصادفی طبقه بندی شده انتخاب شده اند. نتایج نشان می دهد که کارکنان هتل های 3 الی 5 ستاره ی مشهد از شاخص سلامت اجتماعی در حد متوسط (1/41 درصد) برخوردارند. همچنین میزان درجه فرسایش شغلی کارکنان در سطح بالا (4/42 درصد) مشاهده شده است. نتایج حاکی از رابطه ی معنادار و معکوس بین سلامت اجتماعی و ابعاد آن و سازه ی فرسایش شغلی است. همچنین یافته ها، تأثیر معنادار سلامت اجتماعی بر ابعاد فرسایش شغلی( خستگی عاطفی(206/0- ) مسخ شخصیت (228/0-) و عدم موفقیت فردی (113/0-) را تأیید می کند . نتایج رگرسیونی حاکی از آن است که از میان ابعاد سلامت اجتماعی، بعد سهم داشت اجتماعی با مقدار بتای (48/0-) بیشترین تأثیر را بر فرسایش شغلی کارکنان به صورت مستقیم داشته است. همچنین معادله پیش بینی میزان فرسایش شغلی می تواند 3/55 درصد از واریانس متغیر وابسته را تبیین کند.

هدف از انجام پژوهش حاضر، بررسی رفتار شکایتی مشتریان در هتل ها است. جامعه ی آماری پژوهش حاضر شامل مشتریان هتل های سه ستاره و بالاتر در شهرستان ساری است که از بین آن ها تعداد 384 نفر با استفاده از روش نمونه گیری اتفاقی انتخاب شدند. در این تحقیق برای سنجش متغیرها از پرسشنامه استفاده شده است. به منظور سنجش روایی پرسشنامه از تحلیل عاملی تاییدی استفاده شد. پایایی پرسشنامه به روش آلفای کرونباخ که با استفاده از نرم افزار اس پی اس اس محاسبه گردیده، 916/0 بوده است. جهت آزمون فرضیه های پژوهش از تکنیک معادلات ساختاری با استفاده از نرم افزار آموس استفاده شد. یافته های پژوهش حاکی از این است که مقابله های مساله مدار و اجتنابی تاثیر منفی و مقابله ی هیجان مدار تاثیر مثبت بر اقدام به شکایت مشتریان دارد. هوش هیجانی تاثیر مثبت و معنی دار روی مقابله های مساله مدار و هیجان مدار و تاثیر منفی روی مقابله ی اجتنابی دارد. همچنین اثر هر دو متغیر خودکارآمدی و تحمل ابهام بر روی مقابله ی مساله مدار مثبت و بر روی مقابله های هیجان مدار و اجتنابی منفی بوده است. از سوی دیگر نتایج این پژوهش نشان دهنده تغییرات در جنبه های روانی و اجتماعی است.

دریاچه ها یکی از جاذبه های با ارزش گردشگری به شمار می روند که می توانند زمینه ی توسعه ی اقتصادی- اجتماعی مناطق روستایی  هم جوار خود را فراهم نمایند. لذا هدف تحقیق حاضر، ارزیابی آثار اقتصادی- اجتماعی گردشگری دریاچه ای بر سکونتگاه های روستایی پیرامون دریاچه ها در استان فارس است. این تحقیق به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است. جامعه ی آماری تحقیق، شامل تمامی روستاهای همجوار دریاچه های استان فارس تا شعاع 2 کیلومتر است، بر این اساس در این پژوهش 46 روستا با 9492 خانوار مورد بررسی قرار گرفته است که با استفاده از فرمول کوکران با سطح اطمینان 95 درصد، تعداد 368 خانوار به عنوان خانوارهای نمونه تعیین گردید. برای تحقق اهداف مورد نظر، ضمن مطالعات اسنادی، طیف گسترده ای از شاخص ها با ابعاد اقتصادی، اجتماعی تعیین و در چارچوب مطالعات میدانی (تکمیل پرسش نامه ها و فرم های مشاهدات میدانی) مورد بررسی قرار گرفت. همچنین برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش آماری کندال (Kendall's) در نرم افزار SPSS استفاده شده است. یافته های پژوهش مؤید آن است که بین بعد اقتصادی- اجتماعی و طبقات فاصله روستاها از دریاچه های مورد مطالعه با توجه به مقدار ضریب همبستگی کندال (410/0-) و سطح خطای کمتر از 01/0 درصد، رابطه منفی معناداری وجود دارد.

گردشگری روستایی از راهبردهای مؤثر در توسعه ی روستا و پایداری معیشت مناطق روستایی است که از لحاظ پایداری ابعاد مختلف اقتصادی و اجتماعی و زیست محیطی دارد. روستای نوره، واقع در شهرستان سنندج استان کردستان، با داشتن توان بالای اکولوژیکی از ظرفیت و موقعیت مناسبی در جذب گردشگر برخوردار است. این تحقیق با هدف تحلیل آثار اجتماعی، اقتصادی و محیطی گردشگری این روستا به صورت پیمایشی انجام شده است. جامعه ی آماری 330 نفر سرپرست خانوار در روستای مذکور را تشکیل داده که با استفاده از فرمول کوکران و به صورت تصادفی120 نفر به عنوان نمونه انتخاب گردیدند. علاوه بر مطالعات کتابخانه ای، ابزار مورد استفاده برای جمع آوری داده ها پرسشنامه بود که روایی صوری آن به وسیله اساتید و متخصصین موضوعی تایید و پایایی  آن با ضریب آلفای کرونباخ (85/0= α) تعیین گردید. جهت انجام آزمون های آماری از نرم افزار  SPSS 18 استفاده شد. به منظور بررسی برازش مدل اندازه گیری مربوط به سازه ی آثار گردشگری، داده ها با نرم افزار LISREL 8.8   و با روش تحلیل عاملی تأییدی مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفتند. نتایج تحلیل عاملی آثار اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی گردشگری نشان داد که از میان این سه عامل، «عامل اجتماعی» با ضریب تأثیر 55/0 بیش ترین میزان واریانس(با تبیین حدود30/0درصد از کل واریانس) به خود اختصاص داده و سهم قابل توجهی از آثار گردشگری روستایی را تبیین نمود. همچنین شاخص های نیکویی برازش مطلق (91/0 AGFI= و 92/0 GFI=)، تطبیقی(91/0NNFI= ، 90/0CFI= ) و مقتصد (075/0 = RMSEA و 818/1 = ) برازش عالی و مناسب مدل اندازه گیری آثار گردشگری روستای نوره با داده های مشاهده شده تأیید نمودند.

طی سال های اخیر، جنبه های آموزشی تجربه ی سفرهای زیست بوم گردی (اکوتوریسم) و تأثیرگذاری آن بر رفتار و اخلاق گردشگران مورد توجه محققان قرار گرفته است. در عین حال، مطالعات انجام شده در باب آثار آموزشی زیست بوم گردی بیشتر به اخلاق زیست محیطی و کمتر به دیگر جنبه های آن پرداخته اند. در این مقاله، جنبه های زیست محیطی، اجتماعی و فردیِ یادگیری تجربی و تغییر رفتار با شرکت در فعالیت های زیست بوم گردی در ایران مورد تحلیل قرار می گیرد. پژوهش میدانی با بهره گیری از روش کیفی اکتشافی مبتنی بر مصاحبه های عمیق انجام شده است. نمونه گیری به شکل هدفمند صورت گرفته و در مجموع با 24 گردشگر، شامل 6 زن و 18 مردِ انتخاب شده از میان شرکت کنندگان در تورهای زیست بوم گردی سه بنگاه معتبر گردشگری ایران (یا آشنایان زیست بوم گرد آنان)، مصاحبه ی عمیق به عمل آمده است. مصاحبه ها با رویکرد اکتشافی، سوالات باز و بهره گیری از گفته های پاسخ گویان برای طرح پرسش های بیش تر درباره ی یادگیری تجربی و تغییر رفتار زیست محیطی، اجتماعی و فردی زیست بوم گردان از دید خود آنان انجام شده اند. یافته ها حاکی از اَشکال مختلف یادگیری تجربی و تغییر رفتار در میان شرکت کنندگان در فعالیت های زیست بوم گردی است. ابعاد زیست محیطی یادگیری و تغییر رفتار در میان زیست بوم گردان مصاحبه شده شامل لذت از فهم محیط طبیعی، احترام به محیط زیست و قدردانی از آن، تمایل به شناخت محیط زیست، مسئولیت پذیری نسبت به محیط زیست و فعالیت جهت حفاظت از محیط زیست می گردد. هم چنین، ابعاد اجتماعی و فردی یادگیری تجربی و تغییر رفتار نزد مصاحبه شدگان مشتمل بر احترام به هم سفران و تعامل مثبت با آنان، مسئولیت پذیری نسبت به دیگران، پیروی از نظرات جمع، تمایل به کار تیمی، احترام به جامعه ی محلی و حس مسئولیت در قبال آن، مسئولیت پذیری و احترام نسبت به خود،  تاب آوری هیجانی، چالش پذیری و توانایی عبور از چالش، و نیز هویت یابی و کسب نوعی معنویت است.

ژئومورفوسایت ها از مفاهیم کلیدی برای توسعه ی ژئوتوریسم هستند که ارزیابی دقیقی از توزیع فضایی ویژگی ها و ارزش های علمی، فرهنگی، تاریخی، اجتماعی و اقتصادی را فراهم می کنند و بنیانی برای طراحی و مدیریت مناسب ژئوپارک ها هستند. در این پژوهش، با استفاده از از روش ارزیابی ژئوسایت (GAM) و بررسی های میدانی به ارزیابی پتانسیل ژئومورفوسایت های اصلی شهرستان تفت پرداخته شد. مدل ارزیابی ژئوسایت گرافی شامل 9 فیلد است، در منطقه 6 ژئومورفوسایت مناسب برای توسعه ی ژئوتوریسم بر اساس ارزش های اصلی آنها (علمی/آموزشی، زیبایی و ارزش حمایتی به عنوان تقاضای بازار و حفاظت) و ارزش های اضافی (کاربردی و گردشگری به عنوان وضعیت فعلی توسعه) در فیلد Z 22 قرار گرفتند، که بیانگر سطح متوسطی از دو گروه ارزش های اصلی و اضافی در آنهاست. نتایج بیانگر بالاترین امتیاز از مجموع ارزش های اصلی به سایت برفخانه طزرجان (75/7) و بالاترین امتیاز از مجموع ارزش های اضافی به کوه عقاب (75/8) است. به طور کلی ژئوسایت عقاب کوه دارای بالاترین امتیاز 25/14 و ژئوسایت چشمه تامهر با اختلاف جزئی با امتیاز 14 در اولویت بعدی برای برنامه ریزی در جهت توسعه ی پایدار و برنامه های حفاظتی باید در مدیریت میراث طبیعی و فرهنگی مورد توجه مدیران قرار گیرند. <br clear="all" /> [1] Geosite Assessment Model