۱.
کلید واژه ها:
خدا زبان دینی گزاره‌های الاهیاتی نظریه تمثیلی اشتراک معنوی معناداری تفسیرهای غیرشناختاری
این مقال بر آن است تا افق روشنی از بحث درباره زبان دینی را عرضه کند؛ از این رو، ابتدا به خاستگاه این بحث که گزاره‌های کلامی و الاهیاتی هستند، اشاره شده است؛ یعنی گزاره‌هایی که موضوع آنها خدا و محمول آنها یکی از صفات الاهی است. از آن‌جا که خدا، موجودی ماورای طبیعی به‌شمار می‌رود کاملاً از اشیای محسوس متمایز است و زبانی که ما با آن سروکار داریم، زبانی است که از محدودیت و امکان برخوردار است؛ بنابراین، این پرسش مطرح می‌شود که چگونه می‌توانیم دربارة خدا با همین زبان متعارف سخن بگوییم. برای حل این مشکل راه‌حل‌های گوناگونی مطرح شده است که عبارتند از: 1. نظریة تمثیلی؛ 2. نظریة اشتراک معنوی؛ 3. نظریه معناداری گزاره‌های دینی که شامل دو اصل تأییدپذیری و ابطال‌پذیری تجربی‌اند. پس از طرح چنین نظریه‌ای دربارة معناداری گزاره‌های دینی، عده‌ای از فلاسفه چنان تحت تأثیر مشکلات مربوط به تحقیق‌پذیری قرار گرفتند که گزاره‌های دینی را غیرواقع‌نما تلقی کرده، به‌سوی تفسیرهای غیرشناختاری از زبان دینی گرایش یافتند که عبارتند از: 1. نظریة ابراز احساسات؛ 2. نظریة نمادین بودن؛ 3. تفاسیر شعائری و آیینی؛ 4. نظریة اسطوره‌ای دانستن زبان دینی. در ادامه، این نظریات نقد و بررسی، و در پایان، دیدگاه قرآن در باب زبان دینی مطرح شده است.
۲.
کلید واژه ها:
معناداری گزاره‌های دینی اثبات‌پذیری پوزیتیویسم زبان دین
بحث از معناداری و اثبات‌پذیری گزاره‌های دینی، از جمله مسائلی است که در حوزة مباحث کلام جدید و فلسفة دین، اهمیت و اولویت خاصی دارد. در این مقاله می‌کوشیم تا با بررسی اجمالی برخی نظریات مطرح شده در این خصوص، به مبنای معناداری و اثبات‌پذیری گزاره‌های دینی توجه کنیم. با توجه به گستردگی این بحث و ارتباط آن با مباحث گوناگون در حوزة معرفت‌شناسی، فلسفة علم و فلسفة ذهن، صرفاً به ذکر آرا و اقوال و تحلیل کلی آنها در این زمینه بسنده شده است.
در این جهت دیدگاه‌های مطرح در مقاله در دو محور دیدگاه‌های پوزیتویستی (معیاری زبان علم) و دیدگاه‌های تحلیل کارکردی گزاره‌ها، ارائه، و ویژگی‌های اصلی نظریات پیشگفته، خلاصه شده است. نگارنده با تأکید بر این‌که تمام نظریات مطرح شده، به رغم تنو‌ع و تعدد، رویکرد پوزیتویستی را دنبال می‌کند، با اشاره به مسألة معرفت و تحلیل اجزای معرفت، مقولات و گزاره‌های دینی را به‌طور کامل، معنادار و اثبات‌پذیر می‌داند، و شواهد و براهینی بر این مطلب اقامه می‌کند. در مقاله، به ضرورت و لزوم تفکیک بین دو مقولة معناداری و اثبات‌پذیری که اهمیت خاصی دارد نیز اشاره شده است.
۳.
کلید واژه ها:
تفسیر قرآن زبان دینی تفسیرهای غیرشناختاری واقع نمایی گزاره‌های قرآنی
مقالة ذیل، درصدد ارائة تبیینی مختصر از پاره‌ای رویکردهای غیرشناختاری در فهم زبان دین، به ویژه زبان قرآن است. نظریات غیرشناختاری در دین، گزاره‌های دینی را غیرواقع نما و بدون پشتوانة واقعی می‌دانند. آنها اغلب به دین ابزارانگارانه می‌نگرند و به واقعیت داشتن یا نداشتن مدالیل گزاره‌های دینی کاری ندارند. شناخت و بررسی رویکردی غیرشناختاری به زبان دین، اهمیت ویژه‌ای دارد؛ به این دلیل که از طرفی به میانتهی بودن گزاره‌های دینی می‌انجامد و از طرف دیگر، طیف گسترده‌ای از دیدگاه‌های امروزین حاکم در حوزة زبان دین را دربرمی‌گیرد. در این مقاله، ابتدا مقصود از غیرشناختاری در دین تبیین؛ سپس پاره‌ای از نظریات عمدة دین‌شناسان غربی مانند جرج سانتایانا، ریچارد ام. هیر، ریچارد بریثویث، و فیلیپس، در این زمینه ارائه خواهد شد.
بحث پایانی به بررسی مختصر این دیدگاه‌ها و امکان تطبیق آنها بر زبان قرآن اختصاص خواهد یافت. در این بخش، ادلة درون‌دینی و برون‌دینی بر واقع‌نمایی گزاره‌های قرآنی ارائه خواهد شد.
۴.
کلید واژه ها:
ساختارگرایی هرمنوتیک تفسیر و تأویل زبانشناسی تحلیل متون
این مقاله، کوششی برای ارتباط میان تعابیر و تفاسیر متفاوتی است که در اثر نهضت‌های معاصر ساختارگرایی و پساساختارگرایی با دانش نشانه‌شناسی و هرمنوتیک دربارة مقولة زبانشناسی پدید آمده تا توجه دقیق‌تری بر مسأله زبان و تفسیر معنا، در جهت تأکید بر دیالکتیکی از فرضیات و انتظارات مثبت و منفی، به‌عمل آید. همچنین سعی شده که سنت‌های جدید زبان‌شناسانه و تحلیل انتقادی حرکت‌های پیشتازانة گوناگونی را که در تاریخ تفسیر ادبی ارائه شده، بازنماید؛ کوششی که بر بخش گسترده‌ای از این نوشته، جنبة کلامی می‌دهد.
۵.
کلید واژه ها:
تفسیر ظواهر قرآن هرمنوتیک زبان دین زبان عرفی عقلایی بودن زبان دین
فهم احکام الاهی از قرآن و سنت به‌صورت شریعت اسلامی، یکی از حساس‌ترین موضوعات تاریخ اسلام از آغاز تاکنون بوده، و هیچ امری نتوانسته است از اهمیت آن بکاهد. با فاصله افتادن بین زمان شارع و زمان مخاطبان، حجیت ظواهر یا اعتبار فهم فقهی کتاب و احادیث نیز به موضوع مهم و اساسی دیگری تبدیل شد. شناخت ظواهر و حجیت ظهور، بر پیش‌فرض‌هایی مبتنی است که اگر در هر یک از آنها خدشه وارد شود، حجیت ظهور تزلزل می‌یابد و به‌دنبال آن، مقبولیت فهم فقهی و روش استنباط فقیهان و اصولیان از کتاب و سنت نیز دستخوش تردید خواهد شد. هرمنوتیک مدرن، در برخی از این پیش‌فرض‌های مسلم دانشمندان فقه، اصول و کلام خدشه کرده است.
یکی از این پیش‌فرض‌های اساسی، به کیفیت زبان دین در حوزة تشریع و تقنین مربوط است. اگر فقیهان پس از قبول حجیت ظواهر، به‌دنبال کشف ظهورات کلمات شارع برآمده و مباحث بسیار گسترده و دقیق معناشناسی و گاهی هرمنوتیک را در دانش اصول فقه برای روشمند کردن فهم ظواهر، مطرح، و تاکنون مورد اجتهاد و نظریه‌پردازی قرار داده‌اند، بر این مبتنی بوده که زبان دین برای بیان احکام شرعی و قوانین مورد نیاز زندگی بشر همان زبان عرفی و عقلایی عموم مردم است که از یک سلسله قواعد و قوانین مشترک بین تمام زبان‌ها پیروی می‌کند. در این مقاله، به تبیین و اثبات این پیش‌فرض پرداخته شده است.
۶.
کلید واژه ها:
اشتراک معنوی معناداری گزاره‌های دینی صور ذهنی تشکیک در وجود اسما و صفات الاهی تشکیک اوصاف خداوند تأویل و تفسیر
مقاله حاضر، تبیین و گزارشی دربارة مسائلی است که در زبان دین بر اساس حکمت متعالیه در عصر جدید مطرح شده و مد‌عایش این است که این مسائل، در میان متفکران اسلامی به شکلی مطرح بوده و پاسخ‌هایی به آن داده شده که از میان آنها راه‌حل ملا صدرا که بر اساس مبانی حکمت متعالیه داده شده، مقبول‌تر به نظر می‌رسد و این نوشتار نیز بر همین اساس بر دیدگاه ملا صدرا ناظر است و در حقیقت، گزارشی از راه حل مشکلات زبان دین از دیدگاه او و حکمت متعالیه است.
۷.
کلید واژه ها:
ملاصدرا زبان دینی مشترک معنوی تشکیکی بودن زبان دینی زبان نمادین قرآن دین
این مقال بر آن است که زبان دینی را از دیدگاه ملاصدرا مورد بحث و بررسی قرار دهد. ملاصدرا اعتقاد دارد که زبان قرآن، زبان رمز و اشاره است. اما رمز و اشاره‌ای که با ظاهر قرآن، منافات ندارد. آنچه از ظاهر عبارات قرآن کریم فهمیده می‌شود، تمام معانی حقایق قرآن نیست بلکه این ظاهر، نماد برای حقایقی است که آنها را جز به زبان نمادین نمی‌توان بیان کرد.
علت نمادین بودن حکمات قرآن ببه سبب این ویژگی است که آنها از عالم جبروت و ملکوت به عالم ناسوت نازل شده‌اند. این نزول وجودی قرآن، توأم با حفظ همه حقایق والا و عظیم آن، جز به طریق نمادین بودن زبان قرآن امکانپذیر نیست.
مولف در ادامه نمادین بودن زبان قرآن را از لحاظ وجود شناختی، معرفت‌شناختی و در آخر نظریه اشتراک معنوی در عین تشکیکی بودن زبان دینی را مورد بحث قرار می‌دهد.
۸.
کلید واژه ها:
خدا زبان دین صفات خدا ابن‌میمون علامه طباطبایی حکمت متعالیه
مقالة حاضر بر آن است تا در حوزة معناشناختی صفات خداوند که از مهم‌ترین موضوعات معاصر در عرصة زبان دین به شمار می‌رود، به دو مسألة مهم، یکی مقیاس شناخت صفات خدا و دیگری تحلیل ماهیت صفات خدا از دیدگاه دو فیلسوف برجسته (یکی از قرون وسطا یعنی موسی ابن‌میمون و دیگری از قرن معاصر یعنی علامة طباطبایی) بپردازد. در این نوشتار کوشش شده است با تحلیل آرای این دو اندیشه‌ور و در ضمن مقایسه بین آنها مشخص می‌شود که مبانی حکمت متعالیه که حاصل تلاش فیلسوفان مسلمان و برگرفته از آموزه‌های دینی اسلام است، معقول‌تر و موجه‌تر به این مهم پاسخ داده است.
۹.
کلید واژه ها:
کارکردگرایی تمثیل سخن گفتن از خدا مجاز رفتارگرایی اوصاف انسان کاربرد حقیقی زبان نمادین
ویلیام آلستون اعتقاد دارد: پرسش اصلی بحث «سخن گفتن از خدا» این است که «آیا ما می‌توانیم از طریق زبان طبیعی به طور حقیقی، معنادار و صادق دربارة خداوند و اوصاف و افعال او سخن بگوییم».
آنچه سبب دشواری این شیوة خاص سخن گفتن شده است، از یک‌سو به محدودیت‌های زبان طبیعی و قالب‌ها و مدل‌های آن و از سوی دیگر، به نحوة وجود منحصر به فرد خداوند و تعالی و به کلی دیگر بودن او مربوط می‌شود.
زبان عادی و رایج ما متناسب با همین عالم امکانی و جسمانی و محدود است. مفاهیم رایج در این زبان در خور این عالم و متناسب با آن هستند. چگونه می‌توان از طریق همین مفاهیم و مدل‌ها دربارة امری متعالی سخن گفت که با این عالم و حوادث رایج در آن هیچ شباهتی ندارد؟
مفاهیم امکانی، جسمانی و محدود چگونه می‌توانند از موجود و واجب‌الوجود به بسیط، مجرد، نامتناهی حکایت کنند؟ آلستون در پاسخ به این پرسش معتقد است: ما می‌توانیم با استفادة از همین زبان عادی و مفاهیم رایج در آن، زبان دیگری بسازیم که هم قابل اطلاق بر خداوند و هم قابل اطلاق بر انسان باشد.
او معتقد است که برای رسیدن به این مطلوب باید ویژگی‌های امکانی، جسمانی و زمانی و مکانی این مفاهیم را کنار نهاده، هستة اصلی معنا را که امری مشترک بین خدا و انسان است، به خدا نسبت دهیم از دیدگاه آلستون، ما ممکن است بتوانیم مفاهیمی از قبیل عشق، علم و قدرت را پالایش کنیم؛ یعنی آنها را از تمام ویژگی‌های مخلوقانه‌ای که متناسب با زمانمندی، جسمانیت و غیره است، بپراییم و هسته‌ای از معنا را باقی نگه داریم که قابل اطلاق بر خداوند باشد. چنین واژه‌های پیراسته‌ای را می‌توان به نحو حقیقی بر خداوند اطلاق کرد و با استفادة از آنها می‌توان گزاره‌های صادقی دربارة خدا سامان داد.
آلستون در راه رسیدن به این مطلوب، به نظریة «کارکردگرایی» متوسل می‌شود. در نظر وی، کلید اصلی داشتن زبان حقیقی مشترک میان خالق و مخلوقات در این نکته نهفته است که ما بتوانیم مفهوم واحد و مشترکی را از اوصاف خدا و انسان به‌دست آوریم. او مد‌عی است که به رغم تفاوت آشکاری که میان خدا و انسان وجود دارد می‌توان به این مفاهیم مشترک دست یافت و خاستگاه انتزاع این مفاهیم مشترک کارکرد و عمل مشترک این اوصاف، در خدا و انسان است. واقعیت علم خدا و علم انسان فی حد ذاته مفهوم مشترکی با هم ندارند و ما می‌توانیم با توجه به کارکرد مشترک و واحد علم در خدا و انسان، به مفهوم کارکردی واحد و مشترکی دست یابیم که هم قابل اطلاق بر خداوند و هم قابل اطلاق بر انسان باشد.
۱۱.
کلید واژه ها:
ترجمه نقد اخلاق کانت فلسفة اخلاق مصطفی ملکیان علیرضا آل بویه
این مقال بر آن است تا ترجمة یکی از کتاب‌های مهم در حوزة فلسفه اخلاق، یعنی نظریه اخلاقی کانت را نقد و بررسی کند.
این کتاب را بروس اونی. استاد دانشگاه ماسوچوست به انگلیسی نگاشته است که دو تن از مترجمان یعنی آقایان علیرضا آل‌بویه، و مصطفی ملکیان آن را از انگلیسی به فارسی ترجمه کرده‌اند. ناقد ترجمة این کتاب، چند صفحه از متن انگلیسی را به اجمال بررسی، و خطاهای فاحشی را در آن مشاهده کرده است. امید است که این نقد، تذکاری برای دقت هر چه بیش‌تر مترجمان و اصلاح چاپ‌های بعدی این کتاب باشد.
۱۲.
بررسی‌های زبانشناسی، از نخستین روز پیدایش به پدیدة لهجه و اشتباهات گفتاری نزد توده‌های مردم و متخصصان پرداخته و از آنها برای بررسی جنبه‌های مثبت و منفی این پدیده‌ها بهره برده است. به‌همین‌گونه، بررسی‌های زبانشناسی در عربی، به روشن ساختن تفاوت‌ها میان واژه‌های مفرد و ترکیب‌ها پرداخته تا از اشتباه و آمیزش دلالت‌های آنها جلوگیری کند تا جایی که لهجه‌ها و زبان‌های گوناگون را مطالعه می‌کند و فصیح را از غیرفصیح بازمی‌شناسد، و نیز لهجه‌های فصیح را با لهجه‌های عامیانه مقایسه می‌کند و ابزار شناخت در همة این‌ها، اندازة آمیزش با غیرعرب‌ها بوده، و همة این کارها برای خدمت به قرآن کریم و حدیث شریف انجام گرفته است.
