دین

با ظهور رسانه های جمعی، مصرف رسانه ها تغییر بسیاری کرده است. مخاطبان رسانه های جمعی، به ویژه تماشاگران تلویزیون، پیش از وب2 مخاطبان منفعل محسوب می شدند، اما با گسترش رسانه های اجتماعی، مخاطبان به کاربران رسانه تبدیل شدند که علاوه بر مصرف، محتواهایی را برای دیگر کاربران تولید و بارگذاری کردند. ارتباط نهاد دین و رسانه های اجتماعی، پیوند مهمی در عرصه ارتباطات دینی است. از طرفی، ارتباطات دینی در ایران، مانند دیگر انواع ارتباطات، با گسترش دسترسی به اینترنت، تلفن های هوشمند و رسانه های اجتماعی در دهه اخیر تغییر و توسعه یافته است. براین اساس گسترش دسترسی کاربران به شبکه های اجتماعی، دسترسی روحانیون شیعه به این رسانه ها را نیز افزایش داد. این روحانیون علاوه بر تولید محتوای دینی، موضوعات غیرمذهبی را نیز برای جذب دیگر کاربران یا دنبال کنندگان ارائه داده اند. براین اساس سؤالات این پژوهش عبارت اند از: 1. فراوانی صفحات روحانیون شیعه در اینستاگرام چقدر است؟ 2. مضامین اصلی فرسته های روحانیون مطالعه شده چیست؟ 3. نسبت نمونه های مورد مطالعه با فعالیت اینستاگرامی چیست؟ 4. بازنمود ظاهری روحانیون از خود در اینستاگرام چگونه است؟ در این پژوهش از مفاهیم «اقتصاد توجه» و «سلبریتی اینترنتی» نیز برای توصیف بازنمود روحانیون شیعه ایرانی در اینستاگرام استفاده شده است.روش این پژوهش، کمی است. به منظور درک فعالیت روحانیون شیعه ایرانی در اینستاگرام، فعالیت 112 روحانی در دو بازه مناسبتی و غیرمناسبتی با روش تحلیل کمی، مطالعه و تحلیل شد.یافته ها نشان می دهد روحانیون شیعه در دوره های زمانی مناسبتی، مطالب بیشتری از بازه زمانی غیرمناسبتی در اینستاگرام بارگذاری کرده اند. 82 روحانی در ایام مناسبتی و 69 روحانی در بازه غیرمناسبتی فعالیت اینستاگرامی داشتند. همچنین روحانیون مطالعه شده محتواهایی با مضمون دینی یا ترکیبی از مضمون دینی با مضامین سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و... داشته اند.روحانیون مطالعه شده سعی کرده اند مسائل دینی و غیرمذهبی یا تلفیقی از مسائل دینی را همسو با مضامین سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و... منتشر کنند. آن ها ساختار نمایشی اینستاگرام را برای بازنمود خود و فعالیت هایشان پذیرفته اند. از این رو سعی در برساخت هویتی فردگرا و برکنده از نهاد روحانیت شیعه ایران دارند که به تضعیف رفتارهای ساختارمند روحانیون منجر شده است

مردانگی حوزه مطالعات جنسیتی نوظهوری است که به بررسی میزان انطباق مرد بیولوژیک و مردانگی منتسب و مورد انتظار می پردازد. مردانگی که امروزه و در پی مطالعه جنسیتی مردان به مردانگی ها ارتقا پیدا کرده است، به مطالعه رفتارهای مردانه ای می پردازد که ادعا می شود ریشه در مردانگی طبیعی و اصیل دارد. جهت بررسی این ادعا متن حاضر به انتظارات اسلام از مرد مسلمان و رفتارهای عینی او در خانواده و در مواجهه با زن مسلمان پرداخته است. به نظر می رسد رفتار مرد مسلمان در برخی موارد با حوزه های مورد انتظار اسلام و اخلاق اسلامی تفاوت دارد. جهت اشاره به رفتارهای خارج از آموزه های اسلامی مرد مسلمان با زن مسلمان از ضرب المثل های فارسی و دلایل نمایش خشونت مردان مسلمان با زنان مسلمان در فرهنگ های دیگر استفاده شده است. این نوشتار با تمرکز بر فرایند شناختی که این تفاوت را ایجاد و مانا کرده است بر تک جنس محوری در فرهنگ مرد مسلمان، در پی خاموشی فرم های شناختی رقیب اشاره دارد. حل این دشواری با تقویت دیگر فرم های شناختی و رعایت آموزه ها و توصیه های اخلاق اسلامی ممکن و سبب رفع اتهام کهتر انگاری زنان در اسلام به جهت برخی رفتارهای مرد مسلمان خواهد شد.

دین، مؤلفه ای مهم از فرهنگ هرتمدن و هر ملتی محسوب می شود. جامعه دین دار همیشه درپی تقویت مؤلفه ای است که به آن، شکل و شمایل مذهبی می دهد. امامزادگان زیادی در ایران هستند؛ اما برخی از آنها حالت و مرکز خاصی محسوب می شوند و می توان از وجود آنها در شکل گیری و تداوم برخی نظریه های جامعه شناسی بهره برد و بعضی از آنها مانند شاه چراغ، شاه عبدالعظیم حسنی و امامزاده صالح، نقش بسیار مؤثری در زندگی جمعی مردم و هویت اجتماعی آنان داشته است. در این پژوهش کیفیت و نقش دوامامزاده شاه عبدالعظیم شهر ری و امامزاده صالح تجریش بررسی و تحلیل می شود.

باورهای دینی در همه ابعاد زندگی انسان، تأثیرات بسزایی دارد و تقویت این باورها باعث افزایش سلامت روان افراد می شود. هدف این پژوهش بررسی تأثیر باورهای دینی بر کاهش پرخاشگری دانش آموزان بود. پژوهش حاضر، از نوع تحقیق نیمه تجربی با پیش و پس آزمون با گروه کنترل است. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دانش آموزان دخترانه دین و دانش گندمکار بود 30 دانش آموز دختر مقطع متوسطه بر اساس معیارهای ورود انتخاب شدند. آن ها در دو گروه آزمایشی و کنترل تخصیص تصادفی شدند. با استفاده از پرسشنامه پرخاشگری (AGQ) مورد ارزیابی قرار گرفتند، سپس افراد در گروه آزمایش به مدت 4 هفته طی 8 جلسه 45 دقیقه ای تحت آموزش باورهای دینی با رویکردشناختی-رفتاری با قرار گرفتند. یافته ها در نرم افزار SPSS-22 ثبت و با استفاده از آزمون تحلیل کوواریانس مورد تحلیل واقع شد، نتایج حاصل از تحقیق نشان داد باورهای دینی بر کاهش پرخاشگری دانش آموزان اثرگذار است.

  قالیچه های تصویری کلیمی با وجه دینی و نمادین، یکی از ساحت های قابل مطالعه در بستر مطالعات نظری از جمله نظریه و رویکرد آیکونولوژی (شمایل شناسی) است؛ که به جهت تحلیل و تفسیر متون تصویری و دست یابی به معنای عمیق یک تصویر از طریق مضمون های روایی، کلامی و نمادین مرتبط با آن با در نظر گرفتن بسیاری از ویژگی های ساختاری و محتوایی اثر، می تواند قابل مطالعه و بررسی باشد. قالیچه تصویری با عنوان قادر مطلق و موضوع محوری قربانی کردن ابراهیم نبی، از مهم ترین قالیچه های رایج در سنت قالی بافی کلیمیان است؛ که در این پژوهش، به شیوه آیکونولوژی مورد مطالعه قرارخواهد گرفت. پرسش مطروحه در باب موضوع این است که: مضامین کلامی، روایی و تصویری نهفته در روایت قربانی کردن اسماعیل (اسحاق) کدام است و این عناصر در پی بیان چه مفاهیم یا پیامی هستند؟ پی جویی در آشکار کردن، فهم و درک معناها و لایه های زیرین داستان از طریق شناخت ابعاد صوری (عناصر و نقش مایه ها) و محتوایی و روابط بین آن ها، هدف این پژوهش است. یافته های این پژوهش در یک سطح، شامل یادآوری آموزه های بنیادین و اخلاقی دین موسوی و هویت کلیمی است که در قالب نظام های کلامی و تصویری نمادین، نقش پردازی شده است؛ و در سطحی دیگر، که پیام و هدف اصلی را در بر می گیرد، ابلاغ، تاکید و نشان دادن آموزه دینی، اخلاقی و حکمی «اطاعت و تسلیم بودن» در برابر معبود از طریق آیین «قربانی» کردن و گذشتن از ممتازترین داشته ها و خواست ها می باشد. این پژوهش از نوع کیفی و بنیادین، روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و شیوه گردآوری داده ها، کتابخانه ای است. 

مفهوم هویت دینی مفهومی است که امروز در اندیشه اجتماعی و سیاسی جوامع لیبرال مورد استفاده قرار می گیرد. بر این اساس سؤال اصلی پژوهش این است که نگاه اندیشمندان پسامدرن به هویت دینی چگونه است؟ در پاسخ، به تطور تفکر در برداشت از دین و هویت و ایجاد مفهوم هویت دینی در ارتباط تنگاتنگ با «من کیستم و به چه چیزی باور دارم» اشاره شده است. اندیشمندان، عینیت و ذهنیت را در ابعاد فرهنگی و اجتماعی هویت دینی مورد نظر قرار داده و  شاخص های عاطفه، آگاهی، و تعهد را در نظر گرفته اند. به دلیل انتظام هم راه با انسجام خاص هویت دینی، فرآیندی دیدن، بقا، تداوم، و تقدم هویت دینی در کنار دیگر هویت های اجتماعی در نظر گرفته شده و آن چه نقطه مرکزی «سیاست هویت» است بروز گسترده اجتماعی هویت دینی است که می توان آن را دغدغه اصلی سیاست هویت دینی در میان اندیشمندان دانست. در نقد رویکرد اندیشمندان پسامدرن به نقص دیدگاه های کارکردگرایانه، نگاه پسینی و سطحی به هویت دینی و فقدان بررسی ماهیت ارزش های اجتماعی ادیان در پژوهش پرداخته شده است. 

آیا هیوم می کوشید بشریت را به تمامه از یوغ دین و گرایشات دینی رها سازد؟ اغلب چنین می انگارند. مقاله حاضر ضمن بیان مناقشه-برانگیز بودن فرض رایج، می خواهد نشان دهد رویکرد هیوم نسبت به حضور دین در زندگی آدمی، لااقل در شکل حداقلی و ناگزیر آن، یک رویکرد خوش بینانه است. زیرا این فیلسوف، در درجه نخست، بلند پروازی برای تنزیه به تمامه بشریت از تمام اشکال دین را، به عنوان مثالی ناگوار از خیره سری فلسفی، رها کرده است. ثانیاً، به رغم ملاحظات طبیعت گرایانه هیوم درخصوص منشاء و ریشه های دین تنها راه ما در برابر منشاء، علل و محرِّک دین نوعی سکوت و یا پذیرش منفعلانه آن نیست. دو فقره متأخر چیزی است که ما از آن با عنوان خوش بینی معتدل هیوم نسبت به حضور دین در زندگی آدمی یاد کرده ایم. *این مقاله از طرح پسادکتری دانشگاه تبریز با شماره قرارداد 940 به تاریخ  14/ 12/ 1400 و مصوبه هیأت رئیسه به شماره 43 و تاریخ 16/12/1400 استخراج گردیده است. مایل هستیم از دانشگاه تبریز به دلیل حمایت سازمانی آن در راه اندازی دوره پسادکتری تشکر بکنیم.

به طور سنتی اعتقاد بر این بود که اخلاق بر دین مبتنی است و بدون دین، اخلاق وجود ندارد. با گسترش انتقادات بر ضد دین در عصر جدید و ظهور نظریه های مختلف پیرامون منشاء دین که به دنبال خاستگاه انسانی برای دین بودند تلاش برای یافتن اخلاق بدون دین نیز رشد یافته است. مدافعان نظریه استقلال اخلاق از دین انتقادات قابل تاملی را مطرح می سازند به نحوی که نظریه ابتناء اخلاق بر دین را به چالش می کشاند. هدف پژوهش حاضر پرداختن به مساله نسبت میان اخلاق و دین است. مساله ای که در این رابطه در پژوهش حاضر مورد بررسی قرار می گیرد این است که اخلاق چه نوع استقلالی می تواند نسبت به دین داشته باشد. نویسنده ضمن قابل قبول دانستن مهمترین چالشی که پیروان نظریه استقلال اخلاق از دین مطرح می نمایند با تمسک به نظریه اخلاق دو قطبی نسبت میان اخلاق و دین را تبیین می کند. بر اساس این نظریه دو جنبه معرفت شناختی و روان شناختی را باید در مورد اخلاق تمایز نهاد. در حالی که جنبه معرفت شناختی اخلاق از دین استقلال دارد جنبه روان شناختی بر دین مبتنی است. با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی و مفروض گرفتن عینیت ارزش های اخلاقی مقاله پیش رو به این نتیجه خواهد رسید که ارزش های اخلاقی در حالی که از دین استقلال دارند ؛ اما از جهتی متفاوت بر دین مبتنی هستند.

آنچه در این نوشتار مطرح می شود، تبیین و تثبیت سه مدعا در باب دین شناسی فیلسوفان مسلمان است: اول. فیلسوفان مسلمان متاثر از افلاطون و ارسطو انسان را موجودی اجتماعی دانسته اند. بدین معنا که انسان در قالب حضور در مدینه به حیات و بقای خود ادامه می دهد و تشکیل و بقای مدینه نیازمند قانون است. اما قانونی که برای اداره مدینه یا جامعه شهری معرفی می کنند، قانون بشری نیست بلکه قانون الهی است و آن قانونی، چیزی جز دین الهی نیست. بنابراین ازنگاه فیلسوفان مسلمان، ماهیت دین همان قانون است. دوم. از آنجا که فیلسوفان مسلمان به دین به عنوان قانون نظر کرده اند، هرگز از نحوة هستی این قانون پرسش نکرده اند؛ یعنی نپرسیده اند که دین به مثابة قانون از چه نحوة وجودی در جهان خارج برخوردار است. سوم. هرچند فیلسوفان مسلمان ذیل مفهوم دین به مثابه کلام و کتاب و مانندآن، نکاتی هستی شناختی بیان کرده اند، اما ایشان اصالت هستی شناختی برای دین قائل نیستند. نه تنها از نحوة وجود دین به مثابة قانون بحث و پرسش نکرده اند، بلکه اساسا هرگز از منظر هستی شناسی بحث منسجم، مدون و مستقلی در باب دین نداشته اند. پرسش اساسی در باب دین که تاکنون در تفکر و فرهنگ اسلامی از ان غفلت شده این است: نحوة هستی و وجود دین به مثابة یک موجود چگونه است؟ تفاوت رویکرد دربارة نحوة هستی دین موجب تفاوت نحوة مواجهه با دین و نسبت برقرار کردن با دین خواهد بود. از اینرو هستی شناسی دین صرفا یک بحث نظری نیست و آثار عملی متعددی بر آن مترتب است.

یکی از مشخصه های عمده در شعر شاعران عصر مشروطه، نگاه نو و متجددانه آنان نسبت به موضوعات و مقولات مختلف اجتماعی است. این موضوع، به ویژه در سال های مقارن انقلاب مشروطه و پس از آن، بیش از پیش در اشعار شاعران این عصر دیده می شود. یکی از مهم ترین شاعران متجدد ایرانی در این دوره، ملک-الشعرا بهار است. در این پژوهش به مقایسه تجدد در اشعار بهار و حاجی قادر کویی، شاعر کُرد و متجدد عراقی پرداخته شده است. چنان که از اشعار ایشان برمی آید، هر دو شاعر در زمینه های متعدد و مختلف، نگاهی نو و تجددخواه دارند و در این مقاله سعی شده است نگاه و اندیشه آن ها درباره زن، دین و علم بررسی و کاویده شود. علم گرایی، خرافه ستیزی و نگاه نو به زن و مسایل مربوط به او، فصل مشترک هر دو شاعر است، هرچند حاجی قادر بیش از بهار به جهل و خرافه ستیزی پرداخته و بهار هم بیش از وی به زن و حقوق او توجه کرده است.

بی تردید نخستین نویسنده از میان متفکران مسلمان که به مباحث تجربۀ دینی در غرب توّجه کرده اقبال لاهوری است. این مقاله روش توصیفی تحلیلی در صدد واکاوی نظر اقبال لاهوری درباره تجربه دینی است. اقبال لاهوری با توّجه به دیدگاه هاکینگ، رویکردی پراگماتیستی نسبت به دین را پذیرفت که در آن تجربۀ دینی و عقل و شهود جایگاه خاصِ خود را دارند. او از این راه دیدگاه جیمز را نقد کرد و تبیین جدیدی را از مفاهیم کلیدی اسلام پیش کشید. از منظر اقبال دین، نوعی «خودآگاهی بالقوّه» است که در کنار «خودآگاهی عادی» قرار می گیرد که امکاناتی برای تجربه و تحصیل معرفت فراهم می آورد. اقبال گوهر دین را ایمان می داند و در عین حال عقل را محدودکننده یا مخالف ایمان نمی داند. اقبال همچون هاکینگ بر این نکته تأکید دارد که دین با احساس آغاز می شود، ولی به آن محدود نمی شود و به مابعدالطبیعه نیز گسترش می یابد. دین خود را در طول تاریخش هرگز به عنوان یک موضوع احساس مطرح نکرده، بلکه پیوسته سعی مدام در کشف مابعدالطبیعه داشته است. اقبال با پذیرش سخن هاکینگ دو نتیجه را به دست می آورد: 1) رّد نگاه متصوفه به عقل، 2) حل مشکل وحی زبانی.

یکی از مقوله های بنیادین در دین اسلام اصل عدالت است که رمز تراز و تعادل در عالم تکوین و تشریع قلمداد می شود. به باور دانشمندان این اصل نباید تحت عناوین دیگر مانند اصل مصلحت خدشه دار شود. در زمینۀ مصلحت نظریات و تعاریف مختلفی طرح شده است که غالب آن ها بر لحاظ خیر و نفع کلی تمرکز یافته است. اما دربارۀ نوع ارتباط مصلحت با عدالت کمتر سخن به میان آمده است که در آن ها نیز بحث عدول از عدالت در هنگامۀ مصلحت یا چربش مصلحت بر عدالت تحت عناوین ثانوی پررنگ شده است. اما در این مقاله حسب ترسیم و تقریری که از سازکار عدالت با مصلحت آمده است ایدۀ عدالت اقتضایی مطرح شده که در آن مصلحت از مقولۀ عدالت، البته از نوع عدالت اقتضایی، است و در آن نیاز نیست عدالت فدای مصلحت یا مصلحت فدای عدالت شود. در واقع، با توجه به اصل ربح معقول و روح معنایی مفهوم عدالت، احکام و دستورها، در صورت وحدتِ اصل موضوع، تابع شرایط موضوع است تا وضع حکم در موضع مقتضی آن صورت گیرد و مناسب ترین اقدام حسب شرایط رقم خورد. در واقع امور ثانوی و حکم تابع آن در گسترۀ اصل عدالت اقتضایی و تناظر عدالت و مصلحت است. در این گفتمان، عبور از مصلحت نه تنها عادلانه نیست بلکه فرد یا امر را وارد مقولۀ ظلم خواهد کرد.

هدف این مقاله بررسی دین اسلام و نقش آن در تعلیم و تربیت اسلامی می باشد از آن جا که موضوع تعلیم و تربیت و روشهای آن، مطلبی است که از دیرباز و زمانهای بسیار دور توجه بشر را به خود معطوف ساخته و در تمام عصرهای گوناگون زندگانی انسان از اهمیت والایی برخوردار بوده است که علاوه بر پیامبران الهی که رسالت و مسئولیت تعلیم و تربیت جوامع بشری را به عهده گرفته بودند، دانشمندان و اندیشمندان هر جامعه و ملتی همگام با آنان در این رهگذر می کوشیدند. در هر مکتب تربیتی دین به عنوان راهنمای اصلی تعلیم و تربیت نقشه راه اندیشمندان و مربیان تربیتی بوده که مبانی، اصول و روشهای تربیتی از آن استخراج می گردد؛ لذا در این مقاله به روش مطالعات کتابخانه ای دین اسلام و نقش آن در تعلیم و تربیت مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت و این نتایج به دست آمد که: نقش دین در تربیت از اهمیت بسیاری برخوردار است و می توان از آن به عنوان طبیب واقعی همه انسان ها یاد کرد، زیرا دین برنامه ای جامع است که توسط خداوند برای انسان ها فرستاده شده است، این در حالی است که خداوند از همه ابعاد انسان آگاه بوده و دین را برای بندگان خود مهم شمرده تا آنان را به راه راست هدایت کند.

باسمه ت عالی تح لی ل و ارزیاب ی ک اربست های ق رآنی ج هاد ابت دای ی از دیدگ اه دو ت فسی ر «الم ن ار» و «المی زان» دک تر ف تح الله نجّ ارزادگ ان عبد الم ح مّد ج ع فری چ کیده ج نگ آغازگران ه، موضوعی است ک ه ج هت گی ری اسلام در آن، از دو ج نبه حائ ز اهمیت است؛ از یک سو، دست آوی زی ب رای گروه های اف راطی شده است ت ا با ترویج خ شونت، وج هه ی اسلام را مشوّه سازن د و از سوی دیگر، شب هاتی را به وی ژه از سوی مستشرق ان نسبت به اسلام موج ب شده است ک ه ح قانیت و موف قیت دی ن اسلام را زی ر سؤال ب رود. ب ررسی ای ن موضوع از دیدگ اه مفسّران مت أخّ ر ف ریقی ن، می توان د راه گشای بازخ وانی ای ن موضوع باشد. از آن ج ا ک ه مقایسه ی دو ت فسی ر مطرح از ای ن دو ج ریان، یعنی «المی زان و الم ن ار» در ای ن موضوع، پ ژوهش نشده ب ود، ای ن مقاله به ب ررسی و ن قد ای ن دو دیدگ اه پ رداخ ت ه است. هرچ ن د هر دو ت فسی ر، به نح وی ق ائ ل به پدیده ی ج نگ آغازگران ه در اسلام هست ن د، ولی در عی ن ح ال، در پاسخ به شب هات، شروطی ب رای مصداق یاف تن آن یاد کرده ان د ک ه ماهیت آن را به دف اعی ب ودن ب رگردان د. در ن قد ای ن دو روی کرد، با ت تبّع ک اربست واژه های ج هاد و ق ت ال و مان ن د آن ها در ق رآن کریم، روشن می گردد ک ه هر چ ن د اصل، با ج نگ آغازگران ه نب وده و در تبلیغ دی ن و گسترش ح کومت ت وح یدی، اصل در مسالمت و پذی رش مردم است، ولی از آن ج ا ک ه مشروعیت حکومت از دیدگ اه ق رآن کریم، ت نها از خ داوند است و ت ن ها حکم ح ق باید ح اکم باشد، در صورت قدرت داشتن جامع ه ی ت وح یدی و ج ب هه گی ری سران ک فر و طاغوت در ب راب ر گسترش دی ن و تح قّق حکومت ت وح یدی ج هانی، ج هاد ابت دای ی نی ز در ان دیشه ی اسلامی، پ یش ب ینی شده است. واژه های کلیدی: ج هاد، ج هاد ابت دای ی، الم ن ار، المی زان، دی ن، دی ن ح قّ. باسمه ت عالی تح لی ل و ارزیاب ی ک اربست های ق رآنی ج هاد ابت دای ی از دیدگ اه دو ت فسی ر «الم ن ار» و «المی زان» دک تر ف ت ح الله نجّ ارزادگ ان عبد الم ح مّد ج ع فری چ کیده موضوع ج نگ آغ ازگ ران ه در اسلام، از دو ج نبه ح ائ ز اهمیت است؛ از یک سو، دست آوی زی ب رای گ روه های اف راطی شده است ت ا با ت رویج خ شونت، وج هه ی اسلام را مشوّه سازن د و از سوی دیگ ر، شب هاتی را به وی ژه از سوی مستشرق ان نسبت به اسلام موج ب شده است ت ا ح ق انیت و موف قیت دی ن اسلام را با چ الش مواج ه می ک ن ن د. ای ن مقاله به ب ررسی دو ت فسی ر مت أخّ ر و اثرگ ذار، یعنی «الم ی زان و الم ن ار» در ای ن باره پ رداخ ت ه و به ای ن ن تیج ه رسیده است ک ه هر دو ت فسی ر، به نح وی ق ائ ل به پدیده ی ج نگ آغ ازگ ران ه در اسلام هست ن د، ولی در عی ن ح ال، در پاسخ به شب هات، شروطی ب رای مصداق یاف تن آن یاد ک رده ان د ک ه ماهیت آن را به دف اعی ب ودن ب رگ ردان ن د. در ن قد ای ن دو روی ک رد، با ت تبّع ک اربست واژه های ج هاد و ق ت ال و مان ن د آن ها در ق رآن کریم، روشن می گ ردد ک ه هر چ ن د اصل، با ج نگ آغ ازگران ه نب وده و در تبلیغ دی ن و گسترش ح کومت ت وح یدی، اصل در مسالمت و پذی رش مردم است، ولی از آن ج ا ک ه مشروعیت ح کومت از دیدگ اه ق رآن کریم، ت نها از خ داون د است و ت ن ها ح کم ح ق باید ح اکم باشد، در صورت ق درت داشتن ج ام ع ه ی ت وح یدی و ج ب هه گی ری سران ک ف ر و ط اغوت در ب راب ر گسترش دی ن و تح قّق حکومت ت وح یدی ج هانی، ج هاد ابت دای ی نی ز در ان دیشه ی اسلامی، پ یش ب ینی شده و چ ه بسا ب ت وان ماهیت آن را از دیدگ اه انسانی، به ج هاد دف اعی ب رگ ردان د. واژه های کلیدی: ج هاد، ج هاد ابت دای ی، الم ن ار، المی زان، دی ن، دی ن ح قّ.

گرچه شبیه خوانی در میان آگاهان جهان به عنوان تنها نمایش جهان اسلام یا منسجم ترین و مهم ترین نمایش شیعیان ایران زبان زد شده است، روایت هایش به روی دادهای اسلامی محدود نماند. شبیه خوانی ایران به ویژه در زمان بالندگی و پویایی دوره ی ناصری آرام آرام از ماجرای شهادت حضرت علی و عاشورای سال 61 هجری فراتر رفت و شهادت و زندگی دیگر امامان و جنگ های پیامبر و زندگی یارانش را در بر گرفت. سپس شرایطی تازه، ضرورت شکل گیری شبیه نامه هایی با روایت های نوین را پدید آورد و شبیه نویسی را به دوره ای تازه کشاند. وام گیری روایت هایی از کتاب های مقدس و زندگی مردمان دیگر دین ها و شکل دهی آن ها در فرم شبیه خوانی در این دوره روی داد و چنان گسترش یافت که دامنه ی روایت به شخصیت های هم دوره ی شبیه سازان نیز رسید. پدیدآوران شبیه، ایرانی مسلمان بودند ولی نیم نگاهی به ادیان و تمدن های دیگر نیز داشتند و می کوشیدند توجه تماشاگران غیرمسلمان را همانند هم کیشان خویش به اجرای شان بکشانند؛ گویی شبیه سرایان در پی ارتباطی گسترده تر بودند. آن ها می توانستند هر روایت دیگر را (حتا در زمان دیگر و جایی دیگر) با شگرد گریز به ماجرای کربلا پیوند بزنند تا تماشاگران دریابند که «کل یوم عاشورا و کل عرض کرب بلا». شخصیت های یهودی و مسیحی و هندو و نیز دین های مانوی و زردشتی حضوری پررنگ تر نسبت به دیگر ادیان در شبیه خوانی دارند. بنا بر این شبیه خوانی ایرانی-اسلامی در دوره ی گسترش برخلاف نمایش های مذهبی اروپا به پی روان دین اجراگران محدود نبود بل که همانند نهادی تئاتری و نه صرفاً ایدئولوژیک یا آیینی به ارتباطی گسترده با تماشاگران گوناگون می پرداخت.

نسبت دین و تمدن و نقش دین در پویایی و ایستایی تمدن، مسئله ای است که بسیاری از اندیشمندان و تمدن شناسان را به ارزیابی آن واداشته است. بررسی دیدگاه خاورشناسان به دلیل گستردگی دامنه تأثیرگذاری دیدگاه آنان بر دیگر اندیشمندان و مراکز علمی درخور توجه است. این پژوهش با رویکرد توصیفی تحلیلی و با روش مقایسه تطبیقی و از راه مطالعات کتابخانه ای به ارزیابی و مقایسه دیدگاه ویل دورانت به عنوان نماینده واگرایان با برخی خاورشناسان تمدن پژوهی چون فون گرونباوم، هنری لوکاس، آنتونی حورانی در آثارشان پرداخته و دیدگاه دوگانه آنان درباره نسبت دین و تمدن را بررسی نموده است. دست آورد پژوهش نشان می دهد برخی خاورشناسان به نسبت هم گرایانه دین و تمدن باور داشته و دین را جوهر تمدن می دانند که به دلیل روزآمدی، فرهنگ سازی و برقراری پیوند بین زیست مادی و معنوی به بالندگی تمدن کمک می کند. در نظرگاهی دیگر ترس پنهان در دین، همسانی با جادوگری، داشتن خاستگاه بشری، ناسازگاری با دانش و آزادی، زمینه پسرفت و ایستایی تمدنی را فراهم کرده و نگرش ابزاری به دین را در باور واگرایان تقویت کرده است.

«الهیات رخ داد» نگرشی نو به الهیات است که در فلسفه های پسامدرن ریشه دارد. مفهومی که جان دی کپوتو فیلسوف دین آمریکایی به تبع اندیشه های استادش ژاک دریدا برای نفی نظام های الهیاتی مبتنی بر فلسفه سنتی غرب وضع کرده و در پی دینِ منهای متافیزیک است. الهیات رخ داد حکایت از نوعی عدم ثبات در معنا دارد، و وضعیتی آستانه ای و نامتعین در مفاهیم الهیاتی را به تصویر می کشد. این نگرش اجازه هرگونه مطلق انگاری و نظام سازی و در یک کلمه، متافیزیک محوری در مفاهیم الهیاتی را از اندیشه انسان سلب می کند. الهیات رخ داد از مفاهیمی پیوسته در حال تحقق، آینده ای باز، غیرقابل پیش بینی، و غیرقابل مهار سخن گفته و به جای سویه های معرفت شناختی، بر ویژگی های پراگماتیک و اگزیستانسیال دین تاکید دارد. در الهیات رخ داد به جای پرداختن به معرفت دینی، که لاجرم امری متافیزیکی است، به مناسک دینی همچون نوع دوستی، کارهای خیر، عدالت طلبی و اخلاق توجه جدی می شود. اما از منظری انتقادی باید پرسید که آیا الهیات منهایِ متافیزیک اصولا قابل تصور است؟ به تعبیر دیگر، آیا می توان بدون تفسیر و صورت بندی فلسفی به میدان الهیات گام نهاد؟ این مقاله پاسخی به این سوال اساسی در برابر مفهوم الهیات رخ داد است.

این مقاله سعی دارد مساله تجربه دینی و نقش و جایگاه آن را از لحاظ فلسفی در فلسفه تعلیم و تربیت تحلیل نماید. مساله تجربه دینی یکی از مسائل مهم در فرایند تربیت در نظام آموزشی یک کشور است. لاجرم برای فهم این موضوع، یکی از روش ها یا تحلیل های فلسفی برای بررسی این امر روش پدیدارشناختی است. تجربه دینی در ساحت تعلیم و تربیت امری مهم و اساسی در فرایند آموزش است و اما روش پدیدارشناختی به توصیف تجربه زیسته از منظر اول شخص می پردازد و از این رو می توان تجربه دینی افراد را در امر آموزش و تعلیم و تربیت با این رویکرد توصیف و تحلیل نمود. اساساً یادگیری به عنوان هسته اصلی تعلیم و تربیت، خود یک تجربه است و پدیدارشناسی به عنوان علم تحلیل و توصیف تجربه، کاملاً با این امر ارتباط تنگاتنگی دارد. برای این منظور لازم است بعد از طرح مساله جایگاه تجربه دینی در تعلیم و تربیت، به اوصاف روش یا رویکرد پدیدارشناختی و نیز انواع تجربه دینی و نقش آن در فلسفه تعلیم و تربیت به طور کلی اشاره شده است. سوال اصلی این مقاله این است که چگونه این روش می تواند ما را به فهم بهتر تجربه دینی فرد در فرایند آموزش هدایت کند.

هدف این پژوهش ارائه تصویری جدید از نقش و ماهیت مبانی دینی در مطالعات برنامه درسی از طریق بازاندیشی در مناسبات میان دین و فلسفه است. یافته ها با استفاده از روش پژوهش تحلیل نظرورزانه نشان داد اغلب رویکردهای موجود در مناسبات دین و فلسفه نواقص و محدودیت هایی نسبت به ماهیت مبانی دینی برنامه درسی دارند. در رویکرد تقدم فلسفه بر دین، مبانی فلسفی به مثابه شالوده برنامه درسی بوده و تمام مسائل و ابعاد برنامه درسی بر اساس مفروضات فلسفی صورت بندی می شود و مبانی دینی در ذیل مبانی فلسفی مطرح است. در رویکرد عقل گرایی افراطی مبانی فلسفی، نقش بنیادین در برنامه درسی دارند و مبانی دینی به عنوان مبنایی مستقل جایگاهی در برنامه درسی ندارند بلکه در ذیل مبانی جامعه شناسی یا تاریخی طرح می شوند. این پژوهش برای عبور از چنین محدودیت هایی و تعریف نقشی فعال و بنیادین برای مبانی دینی در دانش مطالعات برنامه درسی، نگاهی بازاندیشانه بر اساس دیدگاه صدرایی به مناسبات دین و فلسفه، به عنوان دو منظومه معرفتی دارد. بدین منظور دیدگاه ملاصدرا در زمینه مناسبات دین و فلسفه تحلیل و بر اساس هشت ویژگی کلیدی این دیدگاه، دلالت های آن در قلمرو مبانی دینی برنامه درسی مشخص شد. بر اساس این منظر پیشنهادی، ماهیت و نقش مبانی دینی در مطالعات برنامه درسی دچار دگرگونی می شود. دین به عنوان یک منظومه معرفتی و به تبع آن، مبانی دینی به مثابه یک نظام معرفتی و شبکه معنایی منسجم (نظریه) شناخته شده و نقش مبانی دینی به عنوان بنیادی برای دانش برنامه درسی تغییر می کند. در این معنا دین و مبانی دینی در تمامی ابعاد معرفتی، سطوح و مراتب مختلف دانش برنامه درسی حضور داشته و مؤثر خواهد بود. 

سعادت، به عنوان غایت، از محوری ترین مفاهیم اندیشه سیاسی اسلام است و بدان حد اهمیت دارد که به اعتقاد بسیاری از متفکران، کلید فهم متدولوژیک اندیشه سیاسی در اسلام به شمار می آید. این پژوهش با توجه به ارتباط تنگاتنگ سعادت با سیاست در اندیشه امام خمینی)ره(، به دنبال پاسخ به این پرسش است که سعادت در اندیشه امام چه رابطه ای با سیاست دارد. در این پژوهش که بر مبنای هرمنوتیک متن محور به بررسی آثار امام خمینی)ره( در زمینه سعادت و سیاست پرداخته شده، ابتدا مفاهیم سعادت و سیاست در نحله های مختلف فکری بررسی و دسته بند یهایی از سیاست و سعادت ارائه و سپس امکان پیوند و نحوه ارتباط میان این دو مفهوم با مکاتب مختلف فکری و سیاسی بررسی و در پایان الگوی مفهومی جدیدی میان سعادت و سیاست بر مبنای اندیشه امام خمینی)ره( ارائه شده که سیاست را به مثابه ابزاری برای نیل انسان به سعادت حقیقی دانسته است. هدف این است که نخست فهم عمیق تر و دقیق تری از این دو مفهوم در اندیشه امام به دست آید. دیگر اینکه تمایز و برجستگی اندیشه امام در پیوند میان سعادت و سیاست در مقایسه با سایر اندیشه ها مشخص شود.