همزیستی مسالمت آمیز

تاریخ نگاری اسلامی فراز و نشیب بسیاری داشته و از شرایط و ویژگی های اجتماعی و تاریخی بسیاری تاثیر پذیرفته است، تا آنجا که می توان از مولفه هایی یاد کرد که به مثابه مجموعه یک گفتمان تاریخی، تاریخ نگاری یک دوره را رقم می زند. آثار دکتر عبدالحسین زرین کوب درباره تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، طی نیم قرن گذشته در حوزه دانشگاهی از مقام و مرجعیت شایانی برخوردار بوده است. دو قرن سکوت، محصول دهه سی خورشیدی، اثری که بیش از آثار دیگر وی زبانزد عام و خاص است، روایتی متفاوت با روایت کارنامه اسلام، محصول دهه پنجاه خورشیدی، ارایه می دهد. در روایت نخست بر دستاورد تمدن اسلامی در قرون نخست می تازد و ورود اعراب مسلمان را منشا نگون بختی ایرانیان می نامد و در روایت دیگر به آن می بالد و این تلاقی را موجب باروری و شکوفایی دو تمدن می داند. مقاله پیش رو سعی دارد به مقایسه این دو روایت از تمدن اسلامی و واکاوی تناقض پیش آمده از منظر هرمنوتیک بپردازد

تساهل و مدارا به منزله یک فضیلت اخلاقی و شیوه رفتار و عمل در مجموعه اندیشه های اسلامی واجد جایگاه والایی است. در این مقاله با استناد به منابع اسلامی، مبانی، اصول نظری تساهل بررسی می شود. قرآن کریم به مساله تساهل و مدارا در رفتار با دیگران از جمله اقلیت های دینی و نژادی توجه داشته است و یکی از ماموریت های پیامبران الهی را نیز همین می داند. ما در این نوشتار گستره تساهل و مدارا را مطرح و در ادامه ارزیابی می کنیم.

بی گمان، همزیستی مسالمت آمیز که پیام مشترک همه ادیان است، هنگامی قابل دستیابی است که صاحبان ادیان به منظور تعمیق شناخت خود از یکدیگر به گفت وگو بنشینند. گفت وگو زمانی موثراست که از چارچوب اصول و ضوابط آن خارج نشود. علم گرایی، تعارف و تعامل، وحدت گوهری ادیان، آزاد اندیشی و اصل تکریم متقابل، از جمله اصول گفت وگوی پایدار و موثر است که این نوشتار به آن می پردازد. همچنین عدالت ورزی نسبت به اهل کتاب، احترام به پیمانها و قرار دادهای بین المللی، دلجویی و تالیف قلوب، معامله به مثل و عدم تجاوز نسبت به پیروان سایر ادیان، از جمله مولفه های مسالمت آمیز است که در قرآن به آنها تصریح و در این مقاله به آن اشاره شده است.

پیامبر گرامی اسلام(ص) به عنوان رئیس حکومت و همچنین نمایندگان و سفرای ایشان به عنوان کارگزاران حکومت در راه نیل به مقاصد و ادای وظایف سیاسی دولت اسلامی و تحقق بخشیدن به خط مشی های کلی اسلام در زمینه سیاست خارجی با اتخاذ راهبرد «دعوت و صلح»، ثابت نمودند که اسلام، دین عقل و منطق بوده و «جهاد» در راه خدا، تنها در به بن بست رسیدن راه حل های دیپلماتیک، کاربرد داشته و اصالت در دیپلماسی اسلام با صلح و دعوت می باشد. در پژوهش حاضر که در آن تلاش شده تا اهمیت و جایگاه بالای دیپلماسی در دوران حکومت پیامبر اسلام(ص) و آثار صلح آمیز آن در پیشبرد مبانی قرآن کریم از منظری نوین، مورد ارزیابی قرار گیرد این نتیجه حاصل شده که در حکومت حضرت رسول(ص)، دیپلماسی مبتنی بر صلح در تسهیل توسعه دین مبین اسلام، مؤثر بوده است. این نوشتار، نخست با بیان مفهوم دیپلماسی و صلح، به اصول دیپلماسی پیامبر اکرم می پردازد، سپس با بیان اهداف و اهمیت مناسبات و مؤلفه های آن، دیپلماسی صلح آمیز پیامبر اسلام را مورد تحلیل و تبیین قرار می دهد.

امروزه ما با دو تفسیر اصلی از اسلام مواجه هستیم که در یک سر طیف تفسیری کاملاً مسالمت آمیز و صلح جویانه از اسلام، و در سر دیگر طیف چهره و تفسیری خشونت آمیز از اسلام ارایه می شود و بر اساس همین تفسیر، گروه هایی دست به انفجار، کشتار و ترور می زنند یا خشونت را تجویز می کنند. با توجه به پیامدهای عمیق و گسترده هر کدام از تفاسیر، مسآله این است که کدامیک از آنها درست است. مباحثی باتحلیل آیات قرآن و با استناد به سنت نبوی، مسالمت آمیز بودن اسلام را نشان می دهند که موضوع این مقاله نیست و مفروض گرفته شده است، پرسش مقاله این است که اگراسلام دین مسالمت است و قرآن اجاز آغاز هیچ گونه جنگ و خشونتی را نمی دهد و جنگ های پیامبر اسلام6 صرفاً دفاع بوده، پس چرا تفسیرهای غیر مسالمت آمیز یا خشونت آمیز از اسلام ارایه می شود، و علل و ریشه های این گونه تفسیرها کجاست. دیدگاه نگارنده _که بعدا به صورت نظریه نیز ارائه خواهد شد _این است که ریشه تفسیرهای غیر مسالمت آمیز یا خشونت آمیز در اسلام به جاهلیت عربی قبل از اسلام باز می گردد که پس از رحلت پیامبر بزرگوار اسلام دوباره به جامعه برگشت و بعدها در قالب قدرت طلبی ها و برتری جوییهای امویان و عباسیان، در فرهنگ و تمدن اسلامی نهادینه شد.

همزیستی مسالمت آمیز انسان ها روشی است که صرف نظر از حق بودن مکتب ها و منش ها، یا سعادت و شقاوت افراد، به زندگی مسالمت آمیز انسان ها و به رسمیت شناختن حقوق اجتماعی آنان می پردازد. مقصود از همزیستی مسالمت آمیز انسان ها، فراتر از جنگ یا صلح در برابر جنگ، و مشتمل بر روشی است که تعاون و احسان به دیگران را نیز فراگیرد. پژوهش های پیشین دربارة این موضوع، غالباً به دیدگاه قرآن دربارة همزیستی مسالمت آمیز با پیروان ادیان آسمانی (اهل کتاب) پرداخته اند و «انسان» صرف نظر از اندیشه و عقیده ای که دارد، کمتر در این پژوهش قرآنی بررسی شده است. این پژوهش بر آن است تا ضمن جبران این کاستی به مقدار بضاعت، میان آموزه های قرآنی و یافته های بشری در قالب نظام بین المللی حقوق بشر، مقایسه ای اجمالی دهد. فرضیة پژوهش، این است که همزیستی مسالمت آمیز دربارة همة انسان ها به عنوان روایتی عمل گرایانه، سفارش قرآن است. تنها استثنای آن، افرادی اند که با مسلمانان در حال جنگ اند و محارب به شمار آیند یا انسان های ناتوان را تحت ستم شدید قرار داده، آزادی و حقوق بنیادین آنان را از ایشان ستانده باشند.

در طول تاریخ زندگی بشر، ادیان فراوانی ظهور کرده و هر یک از آنها پیروانی داشته اند. از سویی تاریخ، نزاع های فراوانی را بین پیروان ادیان گزارش کرده است. قرآن، کتاب الهی جهان شمول و جاودانه، اصول و مبانی و راه کارهایی را ارائه می دهد که با عمل به آنها می توان به زندگی مسالمت آمیز و در نتیجه به صلح و امنیت دست یافت. آن اصول و مبانی عبارت اند از: باور به کرامت انسان، توجه به اصول مشترک بین ادیان، احترام به مقدسات پیروان دین، دعوت به حکمت و موعظه حسنه و... . این پژوهش در صدد بررسی این مؤلفه ها از منظر قرآن کریم است.

سعادت و کمال انسان در نحوه همزیستی با دیگران است. قرآن کریم، انسان را به رعایت ارزش های اخلاقی در همزیستی فرامی خواند، تا به تربیت افراد جامعه و هم افزایی فضایل اخلاقی بینجامد. در این روش از همزیستی، مسالمت آمیز بودن تعاملات اجتماعی، اصل نیست؛ بلکه اصل، تعالی اخلاقی افراد جامعه است. مهم ترین عامل در تربیت و استقرار ارزش های اخلاقی، محبت است؛ زیرا محبت میان افراد جامعه، الفتی طبیعی ایجاد می کند و جامعه را همچون پیکر واحد می سازد. مقصود از محبت، محبتی است که از رذایل اجتماعی می کاهد و بر فضایل می افزاید؛ و آن، محبت فی الله و محبت لله، یا به تعبیر دیگر، محبت خیرخواهانه است که از محبت انسان نسبت به خیر محض یعنی خدای متعال برانگیخته می شود. از آن جا که محبت برای تربیت اخلاقی است، به تناسب شرایط و گروه های مختلف اجتماعی، جلوه های متفاوتی می یابد: گاهی به صورت ولایت نمود می یابد؛ و گاهی به شکل برائت ظاهر می شود؛ چنان که محبت طبیب، سبب برائت او از آلودگی موجود در بدن بیمار است. در بیان قرآن، مهرورزی پیامبر اسلام با مردم، محبت مؤمنان نسبت به هم، حتی مهرورزی مؤمنان نسبت به کافران و دشمنان، به اشکال مختلف به هم افزایی فضایل اخلاقی منجر می شود. همچنین دشمنی و برائت مؤمنان از کفاری که در دشمنی با مؤمنان لجاجت دارند، تجلی رحمت الاهی است که سبب خروج آن ها از ولایت شیطان و پذیرش ولایت خدای سبحان می شود.

تحقق الگوی حکمرانی مطلوب، ضمن ارتقاء عدالت از طریق افزایش شفافیت، پاسخگویی و اِعمال حاکمیت قانون و نیز تقویت دمکراسی می تواند عامل مهمی در ایجاد و ارتقاء صلحی پایدار محسوب شود. همچنین مشارکت جویی افراد در اداره امور بر اساس بهبود حق رأی همگانی، کاهش تبعیض میان افراد در قوانین و مقررات، گسترش سازوکارهای مشورتی، حمایت از سازمان های جامعه مدنی، جلوگیری از برخورد تبعیض آمیز با شهروندان و جبران محرومیت های پیشین گامی مؤثر در تحقق الگوی حکمرانی مطلوب خواهند بود. این شیوة حکمرانی از طریق تقلیل احتمال منازعات، تحدید شدت درگیری های ناشی از آن، ایجاد آمادگی بیشتر برای پذیرش شیوه های مسالمت آمیز رفع اختلافات و همچنین تقویت حس همبستگی جمعی، می تواند موجب کاهش احتمال توسل به خشونت در حل مخاصمات و افزایش میزان همکاری و تعامل میان افراد، گروه ها و دولت ها گردد. این امر خود عاملی تعیین کننده در ایجاد و ارتقاء همزیستی مسالمت آمیز و صلحی پایدار در سطوح ملی، منطقه ای و بین المللی می باشد.

یکی از مباحث بحث برانگیز کلام جدید در حوزه مهدویت پژوهی، مسئله چگونگی رفتار و ارتباط امام زمان(عج) با پیروان سایر ادیان در دوران ظهور است. یکی از آن مسائل، «پلورالیسم هنجاری در سیره مهدی» است. متأسفانه از دیرباز، به دلیل سوءبرداشت و فهم قشری از برخی متون و روایات، باور به خشونت و برخورد تند امام عصر(ع) با نامسلمانان در اذهان توده شیعیان نفوذ کرده و موجب بی رغبتی و هراس برخی زودباوران از درک آن روزگار پُرفضیلت شده است؛ ازاین رو، نوشتار حاضر با توجه به نیاز علمی جامعه امروزی به مباحث اخلاقی و با توجه به بحران معیار در رفتار با غیر هم کیشان، درصدد فهم منطقی از الگوی رفتار ارتباطی با پیروان سایر ادیان، در پرتو آموزه های مهدویت، برآمده و به سبک مسئله محور و روش تحلیلی توصیفی به تبیین مبانی، ادلّه و مؤلفه های این الگوی اخلاقی پرداخته است. در این مقاله، ادعا و استدلال شده است که طبق سیره و فرهنگ مهدوی، مناسبات ما با غیرمسلمانان باید مبتنی بر احترام و مهرورزی، آزادی و کرامت انسان، رعایت حقوق اقلیت ها، رفق و مدارا، تأکید بر اصول مشترک، همزیستی مسالمت آمیز، گفتمان عقلی و مذاکره علمی باشد.

جامعه عرب متشکل از تعداد زیادی گروه های مستقل سیاسی و اجتماعی بود که بر پایه نظام قبیله ای زندگی می کردند. به مقتضای زندگی قبیله ای، نظام هم پیمانی در میان آنان رواج فراوان داشت و از عوامل قوت قبایل به شمار می آمد. پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در دعوت فراگیر خود، از ظرفیت های مطلوب و مؤثر جامعه استفاده می کردند. مکتوبات برجای مانده دربارة عهد نبوی بیانگر حسنِ تعاملات ایشان با قبایل گوناگون است. با بررسی این قراردادها و شرایط تحقق آنها، می توان شاخص های متعددی را به دست آورد. در این نوشتار، دو اصل محوری موضوع تحقیق قرار گرفته است: این قراردادها بر اساس تعاملی متقابل منعقد شده اند؛ و طرف مقابل آنها نیز فقط مسلمانان نبوده اند. با محور قرار دادن این دو ویژگی، برخی معاهداتی بررسی می شوند که کمتر بدان ها توجه شده است. حاصل این بررسی نشان می دهد که اصولی عدالت بنیان و منشی مبتنی بر عدم تحمیل دین در روابط پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم با دیگران حاکم بوده است. گفتنی است که در درازمدت جامعه مبتنی بر اخوت دینی، جایگزین نظامی قبیلگی شد و امت اسلامی به وجود آمد.

شناخت علمی ادیان ، از مظاهر تفکر اسلامی و از جمله نمونه های کاربرد عملی علم به مفهوم ساینس( science ) در تمدن اسلامی است زیرا تاریخ و تمدن اسلامی در واقع ترکیب تاریخ و تمدن ملل مختلفی است که در سراسر امپراطوری اسلامی از اسپانیا تا جنوب شرقی چین با اشکال مختلفی از فرهنگ و تمدن و دین و رنگ و اعتقادات و آداب و رسوم زندگی می کردند و شناخت علمی ضرورت طبیعی چنین تمدنی بوده است ، و ادوار تاریخ تمدن اسلامی نشان می دهد ، با وجود موارد بسیاری از درگیری فرقه ای و نژادی و ردیه نویسی ، الگوهایی نظری و عملی برای همزیستی مسالمت آمیز ملل در جوامع اسلامی ارایه شده است و از جمله علل شکوفایی تمدن اسلامی، تاسیس نهادها و تشکیلاتی برای تامین رفتارهای مبتنی بر هم زیستی مسالمت آمیز بین ملل بوده است. در تاریخ اندیشه اسلامی مبانی نظری، هم زیستی مسالمت آمیز به طور مبسوط د ر رویکرد تاریخی و تمدنی قران به پراکندگی جغرافیایی ادیان آمده است و در سیره ، رویداد تمدنی تاریخ جهان ،احتجاجات امام رضا با ملل و نحل ،نمونه متمایزی از منطق گفتگو با اثر وجودی ولایت امام است که همچنان آتشی افروخته در مناظرات بین الادیانی و روابط مسالمت آمیز با اهل کتاب است که هم زمان با تاسیس بیت الحکمه در بغداد و پذیرش و ترجمه و توسعه تمدن یونانی و سریانی و ایرانی و هندی است که با گفتگو و تعامل و تبادل مسالمت آمیز اسلام با ملل مختلف مسیحی ، زرتشتی ، یهودی و هندو ئیزم همراه بود و نتایج مثبت تمدنی داشت و محصول آن پیدایش تمدنی جوان و نوین از ترکیب تمدن های پیر باستانی بود،مورخان تاریخ تمدن جهانی مانند سارتن و دورانت و توین بی ، زمینه فرهنگی زندگی مسالمت آمیز بین پیروان ادیان ر ا که اسلام در قرون وسطی ایجاد کرد را عامل حرکت تاریخ و تمدن بشری دانسته اند . پژوهش حاضر توصیه های تاریخی به همزیستی مسالمت آمیز را که منجر به علم دین شناسی و پیدایش علم ملل و نحل به مفهوم ساینس در تمدن اسلامی شد را بررسی کرد ه است ،علمی که همواره می تواند عامل گفتگو وتعامل و زمینه نظری رفتار مسالمت آمیز بین ملل باشد .میراث مکتوب دین شناسی نشانه رفتار تئوریک برای فهم ادیان و بخشی از سیره علمی در تمدن اسلامی است ، بویژه در شهرهای مسیر بازرگانی راه ابریشم از کانتون تا بلنسیه ،راه اتصال شرق و غرب جهان و مثل اعلای هم زیستی پیروان ملل در طول تاریخ جهان است ، در ادوار تمدن اسلامی بویژه در عهد دولت فاطمیا ن در شرق و موحدان در غرب، هم زیستی ملل در شهرهای مصر وشام و آندلس و اسپانیا دوره اسلامی بویژه قاهره و اشبیلیه پیشرفت کرد زیرا ملل مختلف مسیحی و یهودی و مسلمان با فرهنگ ها و مذاهب مختلف در آن جا زندگی می کردند و محی الدین عربی آندلسی و ابن رشد مشاور خلیفه موحدی تلاش کرد ند تا الگوهایی نظری برای همزیستی ادیان ارایه دهند ، این روابط ادیان در محدوده شهر های مدیترانه غربی در سواحل افریقیه در دوره دولت حفصیان و بویژه در سیسیل عهد فردریک دوم ، شدت گرفته است . با سقوط آندلس ونابودی جوامع اسلامی آن جا که نماد تجربه تاریخی بشر در هم زیستی ادیان بود ، اشکال جدیدی از برخورد و شناخت ادیان در زیر سایه استعمار پرتغال و اسپانیا وانگلیس که جهان را بین خود تقسیم کردند، شکل گرفت و اما در شرق با ورود سلاجقه و اتابکان و دول صلیبی و ممالیک ، شناخت و تقریب نظری ادیان کاهش پیدا کرد ولی در ادوار مغولان و ایلخانی ایران و عهد صفویه شناخت و مطالعات مربوط به هم زیستی ادیان رونق گرفت،در اصفهان پایتخت پر تسامح سلطنت صفویان که ملل مختلف در آن زندگی می کردند ، با وجود نهضت ردیه نویسی در شرق و غرب جهان ،آثار آکادمیک بسیاری برای شناخت و همزیستی مسالمت آمیز ادیان تولید شد در آثار فلسفی و عرفانی ملاصدرا ، به شیوه محی الدین و مولانا ، ادیان ، فهم های متفاوت از حقیقت واحد است، عملیات شناخت ادیان در دوره معاصر و قاجار با قبض و بسط بیشتری در قالب نخستین برخوردهای فرهنگی سیاسی و نظامی و تحقیقات شرق شناسی و مقتضیات مربوط به مدرنیسم ، استمرار پیدا کرده است . تا کنون الگو های متفاوتی از گفتگو و هم زیستی مذاهب و فرهنگ ها ارایه شده است .سوال پژوهش حاضر این است که آیا امروزه فقط قدرت پول است که در الگوی جدید راه ابریشم ملل با ادیان مختلف را مجبور به هم زیستی مسالمت آمیز کرده است یا هنوز علائق و ارزش های علمی در قالب فلسفه های مضاف دین می تواند فعال باشد و آیا الهیات جهانی برا ی روابط مسالمت آمیز بین ادیان در آینده وجود دارد؟

امروزه یکی از مهم ترین مسئله های بشر، ایجاد شرایط مناسب برای همزیستی مسالمت آمیز میان افراد است. اسلام می تواند یکی از منابع حل این مسئله باشد. برهمین اساس، قرآن کریم و به طور خاص تفسیر المیزان مورد توجه این پژوهش قرارگرفته است. ازاین رو، هدف پژوهش حاضر، احصای دلالت های تربیتی همزیستی مسالمت آمیز در تفسیر المیزان، به منظور ارائه یک الگوی مفهومی برای دستیابی به همزیستی مسالمت آمیز است. روش پژوهش به صورت ترکیبی بوده، به این ترتیب که برای دستیابی به پاسخ هرکدام از سؤالات اصلی از روش های متفاوتی استفاده شده است؛ لذا برای پاسخ به سؤال اول پژوهش از روش تحلیل مفهومی استفاده شده و برای پاسخ به سؤالات دوم و سوم از روش استنتاجی بهره گرفته شده است. یافته های پژوهش حاکی از 6 مبنای انسان شناسی و 6 مبنای ارزش شناسی برای همزیستی مسالمت آمیز در تفسیر المیزان هستند. یافته های پژوهش همچنین به معرفی اصول و روش های همزیستی مسالمت آمیز، درقالب یک الگوی مفهومی می پردازد. نتایج پژوهش نشان می دهد که در این الگو، 12 مبنا، 7 اصل و 19 روش تربیتیِ همزیستی مسالمت آمیز با یکدیگر مرتبط بوده و مسیر دستیابی به همزیستی مسالمت آمیز را مشخص می کنند.

زیست اجتماعی اقتضائات مخصوص به خود را دارد و مهارت ها و توانایی های ویژه ای را می طلبد. آموزش این مهارت ها در نظام آموزشی کشور، عمدتاً ذیل درس مطالعات اجتماعی قرارگرفته است. این نوشتار برآ ن ا ست که جایگاه هم زیستی مسالمت آمیز پیروان ادیان الهی را به عنوان یکی از موضوعات مهم آموزش مطالعات اجتماعی با بهره گیری از اندیشه اسلامی مورد بررسی قرار دهد. بنابراین به طرح این پرسش ها می پردازد: که همزیستی مسالمت آمیز پیروان الهی در اندیشه اسلامی چگونه تعریف می شود؟ اهمیت آن چقدر و مصادیق آن کدام است؟ نتایج این پژوهش که به شیوه توصیفی تحلیلی سامان یافته، نشان می دهد که اندیشه اسلامی بر ضرورت و به رسمیت شناختن این نوع هم زیستی، تأکید قابل توجهی دارد. بر مبنای «اصل متعالی کرامت انسانی»؛ هم زیستی مسالمت آمیز پیروان ادیان الهی در جامعه واحد به نحو برجسته ای مورد تأکید است. این نوع هم زیستی بدین معنا است که با وجود یک دین غالب، پیروان سایر ادیان در چارچوب مشخصی از حق حیات و سایر حقوق انسانی- اجتماعی برخوردارند و نقش هم زیستی در پیوند اجتماعی و پیشرفت روزافزون جوامع با تأکید بر نقاط مشترک غیرقابل انکار است. برخورداری از «حقوق همانند»، انجام مناسک دینی، عبادات، برگزاری اجتماعات دینی و إعمال حقوق مدنی به ویژه در احوال شخصیه (نکاح، وصیت، ارث و...) بر مبنای دو محور توحید و نفی شرک برای پیروان ادیان الهی که شرائط مربوط به زندگی تحت لوای حکومت اسلامی (شرائط ذمّه) را پذیرفته اند از جمله مصادیق این هم زیستی اجتماعی است.

بشر در طول تاریخ زندگی خود بالفطره یا از روی نیاز، زندگی اجتماعی را پذیرفته و آرامش روحی و رفع نیازهای خویش را در همزیستی مسالمت آمیز با دیگران یافته است. این مسئله درباره ادیان و مذاهب مختلف نیز صادق است. همزیستی مسالمت آمیز بدین معناست که مردم یک جامعه باوجود عقاید گوناگون در آرامش و تعاون با یکدیگر به سر برده، اختلاف را از طریق مسالمت آمیز حل و فصل کنند. این نوع همزیستی دارای مبانی همچون ضرورت زندگی اجتماعی، عدالت اجتماعی، کرامت انسانی و... است که با موانعی داخلی و خارجی روبرو می شود. قرآن با احترام به دیگر انبیا و پذیرش حقوق پیروان آنان، بر آزادی عقیده و فکر و توجه به اصول مشترک تأکید داشته و با استقبال از پیشنهاد صلح، همواره، گفت وگوی مسالمت آمیز را از اصول مسلم خویش برشمرده است و با مبارزه با توهمات برتری جویانه پیروان برخی ادیان، به تعاون در مسائل بین الادیانی توصیه می کند. موارد پیش گفته می تواند از مهم ترین راهکارهای همزیستی مسالمت جویانه قرآن برای بشریت قرار گیرد.

پایداری سیستم های سیاسی در فضا های قومی متنوع حاصل کنش هایی مسالمت آمیز و همزیستی آنها است. همزیستی حاصل پذیرش محدودیت های اعمال شده بوسیله کنشگران متقابل یا عوامل بین گونه ای است. پژوهش حاضر با هدف سنجش وضعیت فاصله قومی و همزیستی مسالمت آمیز در فضاهای چند قومی با تاکید بر اقوام کرمانج،ترک،فارس و ترکمن استان خراسان شمالی در سه وجه عمومیت شدت وتقارن در میان گروه های اجتماعی مختلف انجام شده است. این پژوهش بصورت توصیفی-تحلیلی انجام شده است.در این روش با جمع آوری داده ها و اطلاعات ( پرسشنامه) توصیف،تحلیل وارزیابی شده است. پرسش های طراحی شده در این بخش بر مبنای مولفه های همزیستی در جدول متغیرهای مورد سنجش مد نظر بوده است. این متغیرها طیفی از فاصله اجتماعی را در فضاهای چند قومی مد نظر قرار می دهند تا با ارزیابی این فواصل اجتماعی، روابط بین آنها را ارزیابی نمایند. پژوهش نشان ازگستردگی نزدیکی سه قومیت ترک ،کرمانج و ترکمن به فارس ها به میزان (96 درصد) و دوری از قوم ترکمن به میزان (79 درصد) است. عمق و(شدت) این فاصله نیز همانند عمومیت نشان از آن دارد که سه قوم ترک ،کرمانج و ترکمن با قوم فارس بیش ترین میزان ارتباط با(84 درصد) در حالیکه با قوم ترکمن کمترین میزان (39 درصد) دارا می باشند. فاصله قوم به قوم نیزنشان از آنست که کرد ها با کمترین تفاوت و فاصله دوجانبه را دارند. این در حالی است که میزان فاصله قومی ترکمن ها با سایر اقوام به مراتب بیشتر از میزان فاصله قومی سایر اقوام با ترکمن ها است. یافته ها نشان از عدم وجود بحران و تضاد قومی در این منطقه و همزیستی مسالمت آمیز است..

ایران کشوری کهن است که از گذشته دور تاکنون تنوع فرهنگی را تجربه کرده است به گونه ای که می توان آن را طبق تعریف پارخ جامعه متنوع فرهنگی دانست که با سایر جوامع متنوع چندملیتی و چندقومی تفاوت های بنیادین دارد. همین تفاوت ها موجب شده است تا مناسبات بین قومی و نیز روابط دولت ها با اقوام ایرانی با الگوهای رایج روابط و سیاست های قومی اختلافات زیادی را نشان دهد.یکی از مظاهر تفاوت این است که تنوع فرهنگی ایران برخلاف بعضی جوامع متنوع، در طول تاریخ موجب بروز ناهمسازی سیاسی و کشمکش بین قومی نشده است بلکه این گروه ها زیست مسالمت آمیز داشته اند. حتی علی رغم برخی تحولات قومی در مقاطعی از تاریخ ایران، این رخدادها نه ستیزه بین قومی، بلکه اقداماتی در راستای بیگانه ستیزی، حفظ سرزمین، مقابله بااستبداد و بی کفایتی طبقه حاکم بوده است. به علاوه، تکوین بعضی تحرکات اعتراضی علیه حکومت ها نیز نه به خاطر تشکیل دولت از قومیتی خاص، بلکه علیه استبداد و خودکامگی آن و صیانت از حقوق فرهنگی خود صورت گرفته است.این مقاله که با روش توصیفی تاریخی و با استفاده از تحلیل ثانویه و با الهام از نظریه چارچوب سازی صورت می گیرد، ضمن مرور فشرده تحولات قومی در تاریخ معاصر ایران، بر این نکته متمرکز است که همزیستی مسالمت آمیز گروه های قومی ایران ریشه در نظام معنایی و باور مشترک همه ایرانیان بر ایرانی بودن خود دارد که از دو خاستگاه تاریخ مشترک آنان و دین انسجام بخش اسلام متأثر شده است. این دو عنصر باعث شد تا ایرانیان منظومه هویتی خود را به گونه ای تعریف نمایند که نه تنها گروه های متنوع قومی با یکدیگر همزیستی داشته باشند بلکه تاکنون هویت های قومی آنها در تعارض با هویت ملی شان قرار نگیرد.

بحث تخطئه و تصویب از مسائل مترقی علم کلام و اصول فقه است. هرچند موضوع شکیبایی دینی گفتمان دوره مدرن است، متکلمان مسلمان در قرن دوم هجری با این نظریه مبانی نظری شکیبایی مذهبی را در علم کلام و اصول فقه تبیین کرده بودند. متکلمان مسلمان با درانداختن بحث تخطئه و تصویب به این نتیجه رسیدند که می توان به رغم اعتقاد به باطل بودن یک عقیده ، صاحب آن را مأجور یا معذور دانست. در این صورت، همزیستی پیروان ادیان مختلف بر مبانی معرفتی استوار می شود. با این حال، رواج تفسیری سطحی از این نظریه در دهه های اخیر سبب گسترش خشونت ورزی در جهان اسلام شده است. این مقاله با روش تحلیل تاریخی و بازخوانی مبانی کلامی و اصولی مسئله نشان می دهد که متکلمان مسلمان موضوع شکیبایی دینی را بر مبانی معرفتی در علم کلام استوار ساخته بودند. نویسنده نتیجه می گیرد بازخوانی نظریه تخطئه می تواند نقش مهمی در مقابله با خشونت های فزاینده ای ایفا کند که در دهه های اخیر در بخش های مختلف جهان اسلام گسترش یافته است.

همزیستی مسالمت آمیز شهروندان در جامعه اسلامی نمودهای مختلفی می تواند داشته باشد که ازجمله آن ها تمهید فرصت های مناسب زیست   فرهنگی است. از نمونه های تجلی این امر تسهیل امور مربوط به معابد و پرستشگاه های اقلیت دینی است. با وجود این، ممکن است برخی منتقدان با تکیه بر تأثیرات فرهنگی   اجتماعی یا وهم سلطه فرهنگی، اعطای مجوز به غیرمسلمانان در این حوزه را امری ناصواب جلوه دهند. بنابراین ضروری است تا با بررسی زمینه های نظریِ بحث، گامی شایسته در اتخاذ رویکردهای خردورزانه برداشته شود و نیز با تبیین موضع شریعت اسلامی از افراط و تفریط در این حوزه جلوگیری به عمل آید. پژوهش حاضر با بررسی انتقادی آرای فقهی و  با تکیه بر تحلیل اسنادی، ضمن رد مبنای تحریم و ادله آن و براساس اصل آزادی اندیشه و عملِ شهروندان در جامعه اسلامی، حاکم اسلامی را در توافق، براساس مصالح جامعه اسلامی دارای اختیار لازم و کافی دانسته و با ارائه ادله موافق این قول، با رویکردی ترخیصی به این مسأله پرداخته و آن را حل کرده است. بر این اساس ابتدا با نقد موشکافانه چهار دلیل اصلی موافقان حرمت در هریک از فرض های احداث و نگهداری و ترمیم را ازطریقِ رد ادله نقد کرده است و اصل حرمت در مسأله را منتفی نموده است. آن گاه با تکیه بر دو اصل اباحه و ملازمه اذن به شیء با اذن به لوازم آن، تشخیص مصلحت توسط حاکم اسلامی را در دایره اصل آزادی عمل و اندیشه شهروندان، مبنای اساسی در حل این مسأله دانسته است.

امروزه با توجه به گسترش روابط بشری ضرورت آشنایی با الگوی همزیستی مسالمت آمیز با مخالفان بیشتر احساس می گردد. پس از تحقیق در منابع دینی در می یابیم که الگوی رفتاری همزیستی مسالمت آمیز با مخالفان دینی بر اساس اطاعت نکردن و نپذیرفتن سلطه مخالفان دینی و محرم راز قرار ندادن آن ها است و همچنین نهی از تشبّه به مخالفان دینی و عدم شرکت در مراسم آنان و نهی از آغاز سلام کردن به آنان است. کفار حربی با توجه به عناد و دشمنی با مسلمانان، مانعی را ایجاد کرده اند که نمی توان با آنان همزیستی مسالمت آمیز داشت ولی با این وجود از نظر اسلام، در مواجهه با آنان باید اصول اخلاقی رعایت گردد؛ از جمله اینکه حتی در جنگ با آنان نباید آب را بر آنان بست و به کودکان و سالخوردگان تعرّض نمود. الگوی رفتاری همزیستی مسالمت آمیز با مخالفان مذهبی بر اساس پذیرش اسلام ظاهری و رفتار مسالمت آمیز با آنان و کتمان اسرار از مخالفان می باشد. در این تحقیق از روش توصیفی–تحلیلی استفاده شده و در گردآوری اطلاعات نیز از روش کتابخانه ای بهره جسته ایم.