فهمی جدعان

فهمی جدعان نواندیشی معاصر که فضای علمی جهان اسلام و غرب را تجربه کرده است. تالیفات بسیار او بیانگر منظومه فکری است که بر نواندیشی روشی و معرفتی  مبتنی بر عقلانیت و روش تاویلی تکیه دارد. نگرش او در بازنگری میراث، به کارگیری روش عقلانی فراگیر و تکیه بر عدالت و لیبرالیسم اجتماعی نمودار است. او ضمن تاریخی دانستن میراث، به کارگیری روش تاویلی مبتنی بر عقل در بازخوانی و تاویل متن وحیانی را تنها راه متناسب با الزامات زمان میداند. جدعان با نقد نظامهای فکری تک بعدی معاصر همچون اسلام گرایی، علمانیت، لیبرالی و از روش عقلانی چند بعدی سخن میگویدکه به جهان حاضر و میراث توجه دارد  و برپایه آن عدالت همراه با مصلحت اسلام واقعی به همراه عقلانیت سکولاریزم در کنار آزادی لیبرالیسم، همه با هم میتوانند موجب پیشرفت جهان اسلام شوند. از دید جدعان اسلام دینی بر محور عدالت و آزادی است و اسلام سیاسی نگرشی بدعت گونه است. جدعان با همه تلاشهایش به عنوان یک محقق، گاه از نگاه علمی و واقع نگر دور شده است. ساختار نظری اندیشه او علی رغم هماهنگی درونی، در عمل دچار تناقضاتی لاینحل است. عقلگرایی او مبتنی بر جامعه غربی و بی توجه به عدم پشتوانه عقل گرایانه در فرهنگ عربی است.

فهمی جدعان از متفکران فلسطینی و دانشگاهیان اردنی است که به حوزه تمدن عربی و جهان معاصر عرب توجه خاصی دارد و در این زمینه آثار متعددی منتشر کرده است. در کتاب خارج السرب: بحث فی النسویه الاسلامیه الرافضه و اغراآت الحریه ، به گزارش و تحلیل فمینیسم اسلامی در جهان معاصر می پردازد. وی در این کتاب طی شش فصل می کوشد تصویری فراگیر از جریانات گوناگونی که زیر چتر فمینیسم اسلامی می گنجند به دست دهد و تفاوت آن ها را بشمارد و دستاوردهای آن ها را ارزیابی کند. در این کتاب نخست از پیدایش فمینیسم اسلامی سخن می گوید و یکی از خاستگاه های آن را ایران معاصر و مجله «زنان» می داند. آنگاه به دیدگاه تفسیری فمینیست هایی چون امینه ودود، لیلا احمد و فاطمه المرنیسی می پردازد و آن ها را در گروهی جای می دهد که در عین التزام به اعتبار قرآن کریم می کوشند تفاسیر متفاوتی از آیات ناظر به احکام زنان به دست دهند. سپس جدعان گزارشی از دیدگاه چهار فمینیست به دست می دهد که گرچه در فرهنگ اسلامی بالیده اند اما با اسلام سر همسویی ندارند. در فصل پایانی نیز به تحلیل و نقادی برخی از این فمینیست ها دست می زند و در عین حال توجه به این پدیده، پذیرش برخی مدعیات، و مواجهه درست با آن را پیشنهاد می کند. در این مقاله، پس از مرور کتاب، کوشیده ام برخی ملاحظات روشی و محتوایی را درباره این کتاب بازگویم و آن را ارزیابی کنم.