امینه ودود

در مکاتب و نظریه های ادبی معاصر، معنا را اغلب مولود قدرت قرائت تفسیری خواننده می دانند که این رویکرد بیشتر برگرفته از آرای اندیشمندان غربی به نسبت متون مقدس است. متفکران اسلامی نیز از این قاعده مستثنی نیستند. امینه ودود فیمینیسم نو مسلمانی است که می کوشد رویکردی بر مبنای بازتفسیر قرآن بر اساس روشی هرمنوتیکی برگرفته از آرای «هرمنوتیک توحیدی» و نظریه ی «دوحرکتی» فضل الرّحمن داشته باشد. از ویژگی های مهمّ این روش، التفات به زمینه های تاریخی ظهور متن، قابلیّت های زبانی زبان وحی و توجّه به ذهنیّت خواننده متن و نقش دادن به متن و خواننده بصورت همزمان است. ودود می کوشد شیوه هرمنوتیکی فضل الرّحمن را به صورت مصداقی درباره برخی آیات قرآن که مربوط به حوزه ی زنان است اجرا کند و با دیدی کاملا زنانه آیات قرآن را مورد بررسی قرار دهد. ودود در واقع به دنبال تفسیر زنانه از قرآن است اما تفاسیر او هیچ فرقی با تفاسیر فضل الرحمان ندارد. مساله آنجاست که رویکرد جنسیتی ودود به تفسیر آیات قرآن، تا چه حد توانسته تولید محتوای تفسیری کند و به تبع آن محققان طراز اول علوم قرآنی را با خود همسو سازد. پژوهشگران در این مقاله بر اساس شیوه ی توصیفی- تحلیلی به نقد وبررسی تاثیر هرمنوتیک توحیدی فضل الرحمان و بویژه نظریه ی دو حرکتی وی بر آراء امینه ودود در کتاب معروف وی تحت عنوان «قرآن وزن» پرداخته اند دستاورد کلی پژوهش مبین ان است که امی

مفهوم مادری همواره یکی از شایان توجه ترین مفاهیم در ارتباط با زنان است، با وجود آیاتی در شرح و توصیف کیفیت رابطه ی زنانگی و مادری ، به نظر می رسد تا چند دهه ی اخیر با در نظر گرفتن منحصر به فرد بودن این ویژگی بیولوژکی برای زنان، این رابطه، امری بدیهی و روشن انگاشته می شد. اما با به چالش کشیدن مفهوم مادری از جانب اندیشه ها و اندیشمندان فمنیستی، متفکران مسلمان با ارجاع به تفاسیر آیات قرآن که در ارتباط با موضوع تربیت و مراقبت از کودک قرار می گیرد بیش از پیش تلاش کرده اند تا ارزش ها و اصول رویکرد اسلامی را نسبت به این مسئله به طور دقیق مشخص کنند. بسیاری از پاسخ ها به چالش های فمنیستی منجر به ارائه ی تفاسیر جدیدتر و حتی به گونه ای همسوتر با تفکرات فمنیستی شده است. بنابراین پرداختن به ابعاد گوناگون مفهوم مادری و مشخص کردن جایگاه آن در وضعیت پیش رو امری ضروری است .در این مقاله نگارنده پس از تعریف، تجزیه و تحلیل مفهوم مادری، با استفاده از روش مقایسه ای به گردآوری مطالب به صورت کتابخانه ای و بررسی مقایسه ای نقش زنان در پایگاه مادری از دیدگاه علامه طباطبایی و امینه ودود پرداخته است.

فهمی جدعان از متفکران فلسطینی و دانشگاهیان اردنی است که به حوزه تمدن عربی و جهان معاصر عرب توجه خاصی دارد و در این زمینه آثار متعددی منتشر کرده است. در کتاب خارج السرب: بحث فی النسویه الاسلامیه الرافضه و اغراآت الحریه ، به گزارش و تحلیل فمینیسم اسلامی در جهان معاصر می پردازد. وی در این کتاب طی شش فصل می کوشد تصویری فراگیر از جریانات گوناگونی که زیر چتر فمینیسم اسلامی می گنجند به دست دهد و تفاوت آن ها را بشمارد و دستاوردهای آن ها را ارزیابی کند. در این کتاب نخست از پیدایش فمینیسم اسلامی سخن می گوید و یکی از خاستگاه های آن را ایران معاصر و مجله «زنان» می داند. آنگاه به دیدگاه تفسیری فمینیست هایی چون امینه ودود، لیلا احمد و فاطمه المرنیسی می پردازد و آن ها را در گروهی جای می دهد که در عین التزام به اعتبار قرآن کریم می کوشند تفاسیر متفاوتی از آیات ناظر به احکام زنان به دست دهند. سپس جدعان گزارشی از دیدگاه چهار فمینیست به دست می دهد که گرچه در فرهنگ اسلامی بالیده اند اما با اسلام سر همسویی ندارند. در فصل پایانی نیز به تحلیل و نقادی برخی از این فمینیست ها دست می زند و در عین حال توجه به این پدیده، پذیرش برخی مدعیات، و مواجهه درست با آن را پیشنهاد می کند. در این مقاله، پس از مرور کتاب، کوشیده ام برخی ملاحظات روشی و محتوایی را درباره این کتاب بازگویم و آن را ارزیابی کنم.