درخت حوزه‌های تخصصی

تحلیل فرایند شکل گیری زبان عرفانی با توجه به سرچشمه اصلی آن یعنی قرآن، ساحت پژوهشی مهم و تازه ای است که به دلیل تنوع و وسعت متون عرفانی، پژوهش های بنیادین و خلاقانه ای را می طلبد که بتوانند در کشف ابعاد پنهان این زبان راهگشا باشند. بنابراین هدف این پژوهش ارائه یک الگوی پیشنهادی تازه برای تحلیل فرایند شکل گیری زبان عرفانی است که با عنوان رفتارشناسی واژه معرفی می گردد. رفتارشناسی واژه که به تحلیل تغییرات معنایی واژه های قرآنی در متون تعلیمی عرفانی می پردازد، گامی در جهت تحلیل خلاقانه فرایند شکل گیری زبان عرفانی است. الگوی رفتارشناسی واژه، با بهره گیری از مزیت های نظریه میدانی 1 کرت لوین 2 در روان شناسی و نظریه ایزوتسو، شکل تازه ای از تحلیل زبان عرفانی را پدید می آورد. نظریه میدانی لوین به سبب توجه به تأثیرات محیطی بر رفتار 3 و نظریه ایزوتسو به دلیل توجه به تأثیر مستقیم قرآن بر عرفان و تصوف اسلامی و مبحث معنی اساسی و معنی نسبی در این پژوهش کارآمد ند. دستاورد پژوهش آن است که رفتارشناسی واژه را به عنوان راهی تازه در جهت تحلیل زبان عرفانی ارائه می کند.

فرایند تکرار در دهه های اخیر بسیار موردتوجه زبان شناسان قرار گرفته است. هدف پژوهش حاضر توصیف و تحلیل انواع تکرار کامل شامل تکرار کامل ناافزدوه، تکرار کامل افزوده میانی و پایانی و تکرار کامل پژواکی (با تغییر همخوان آغازی یا واکه جزء مکرر) در گویش قاینی براساس نظریه بهینگی موازی و به ویژه رویکرد بهینگی لایه ای است. بدین منظور داده های مکرر موردبررسی براساس الگوی تکرار شقاقی (1379 و 1397) به روش اسنادی و میدانی با ضبط گفتار آزاد و مصاحبه با 20 گویشور بومی بی سواد/ کم سواد با سن بالای 60 سال جمع آوری شده است. در تحلیل برخی داده ها نیاز است برون داد صحیح مرحله به مرحله پیش بینی شود تا اشتقاق ساخت واژی به درستی بررسی شود. رویکرد بهینگی موازی به دلیل ماهیت تک سطحی (درون داد و برون داد) آن قادر به تبیین برخی داده های مکرر نیست، از این رو، رویکرد بهینگی لایه ای که هیچ گونه محدودیتی بر تعداد و نوع لایه ها ندارد، در تحلیل تکرار کامل افزوده میانی و پایانی استفاد شده است. در این پژوهش، تکرار کامل افزوده پایانی در دو سطح ستاک بررسی می شود که در هر دو سطح محدودیت ONSET بالاترین رتبه را دارد. در تکرار کامل افزوده میانی با افزودن پی بست / o / چون همخوان پایانی پایه مشدد می شود، به دو سطح ستاک و یک سطح واژه نیاز است. در تکرار کامل افزوده میانی فقط در سطح ستاک الف مرتبه بندی محدودیت ها متفاوت است، زیرا نوع جزء مکرر (پژواکی یا غیرپژواکی) در این سطح مشخص می شود، اما در دو سطح بعدی، سطح ستاک ب و سطح واژه که مشمول تشدید و بازهجابندی هستند، محدودیت ها دارای مرتبه بندی یکسانی هستند. درنهایت، یافته ها نشان داد نظریه بهینگی لایه ای تحلیل روشن تری از لایه های میانی در فرایند تکرار کامل افزوده میانی و پایانی ارائه می کند.

روان شناسی زبان از میان رشته ای های جدید زبان شناسی است که یکی از پرسش های کلیدی مطرح در آن، چگونگی درک و بیان و اکتساب زبان است. به دلیل متفاوت بودن ویژگی های زبان ها، لازم است مطالعات روان شناسی زبان به صورت زبان ویژه بررسی شوند. هدف از این مطالعه بررسی جامع و نظام مند مطالعات روان شناسی زبان در سطح نظام آوایی زبان فارسی است، لذا مطالعات مرتبط با حوزه آواشناسی و واج شناسی زبان فارسی (درک، بیان و اکتساب آواها) مورد بررسی قرار می گیرند. با بررسی و تحلیل مطالعات انجام شده، می توان ضمن طبقه بندی و تحلیل یافته های حاصل از پژوهش ها، خلأهای پژوهشی را آشکار کرد.برای انجام این پژوهش، کلیه مقالات نمایه شده در پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، پرتال علوم انسانی، نورمگز و مگیران و مجموعه مقالات همایش های روان شناسی زبان با کلیدواژه های مرتبط جستجو و آن دسته از این مطالعات که نتایج آنها در تبیین سؤالات مطرح در روان شناسی زبان کاربرد داشت، مورد مطالعه و بررسی قرار گرفتند.براساس مطالعه حاضر، شش حوزه اصلی پژوهش در حیطه آواشناسی زبان فارسی با رویکرد روان شناسی زبان عبارتند از واک داری، فضای واکه ای، نوای گفتار، هماهنگی آوایی، رشد آواهای زبان و خطاهای گفتاری. بیشترین پژوهش ها مربوط به ویژگی های زبرزنجیری (آهنگ و زیروبمی و تکیه)، هماهنگی میان آواها و تمایز میان واک داری و بی واکی است و کمترین پژوهش ها مربوط به حوزه رشد آواها و فضای واکه ای است. مطالعات انجام شده در موضوعاتی مانند رشد آواها و خطاهای گفتاری و هماهنگی میان آواها تنها در حوزه بیانی انجام شده است و در زبان فارسی هیچ مطالعه ای در حوزه های درکی مرتبط با  آنها یافت نشد.در بررسی مطالعات واج شناختی از منظر روان شناسی زبان نتایج نشان داد پژوهش های مختلفی در ارتباط با رشد واج ها و فرایندهای واجی، واج آرایی زبان فارسی و درک ناخودآگاه آن توسط گویشوران زبان، ادراک مقوله ای و در نهایت آگاهی واج شناختی انجام شده که در بخش بحث آورده شده است؛ اما متأسفانه هیچ مطالعه ای درباره درک آواهای زبان (مادری یا سایر زبان ها) در بدو تولد یافت نشد. بیشتر مطالعات در حوزه فرایندهای واجی و کمترین مطالعه در حوزه ادراک مقوله ای بوده است. در اکثر مطالعات به ویژه مطالعات مربوط به فرایندهای واجی و رشد بیان واج در کودکان، از روش مشاهده ای استفاده شده است اما متأسفانه جزئیات لازم برای انجام این نوع پژوهش یا در نظر گرفته نشده یا ثبت نشده است. در متن مقاله به این جزئیات ضروری اشاره شده است.

کتاب حاضر تک نگاری ای است دربارهٔ ۳۵ کتیبهٔ فارسی میانهٔ ساسانی به خط پهلوی که بر سد دفاعی «دربند» در جمهوری داغستان کنونی نگاشته شده است. همانطور که در مقدمهٔ کتاب (ص ۷) تصریح شده است، عمدهٔ مطالب این کتاب پیش تر در کتاب ارزشمند دیگری از نویسنده، یعنی کتیبه های خصوصی فارسی میانه ساسانی و پساساسانی طرح شده است (ر.ک نصراله زاده ۱۳۹۸، ۱/ ۱۹۹-۲۲۸)[1]؛ بااین حال، چاپ آن مطالب به صورت کتابی مستقل ضروری بوده است، هم به دلیل کم یاب شدنِ کتابِ کتیبه های خصوصی و مهم تر از آن، به دلیل ضرورت چاپ چنین اثری در برههٔ کنونی که هویت ایرانی مورد هجمه های بسیار قرار گرفته است. گفتنی است که کتابِ حاضر افزون بر کتیبه هایی که در کتیبه های خصوصی از «دربند» معرفی شده، به خوانش و تحلیل سه کتیبهٔ دیگر نیز پرداخته است (یعنی کتیبه های ۳۳-۳۵؛ ص ۸۹-۹۶).

این مقاله با نگاهی درزمانی (تاریخی) به بررسی و مقایسه تحولات دو زبان عربی و فارسی در سه حوزه آرایش واژگانی، مطابقه و حالت نمایی به مثابه ابزارهای متمایزکردن فاعل و مفعول پرداخته است. در واقع، مسئله اصلی این پژوهش، بررسی و پیگیری تحولاتی بوده که در تاریخِ این دو زبان در زمینه روش های تفکیک فاعل و مفعول رخ داده است. در زبان عربی، گونه عربی قدیم با دو گونه امروزی اش مقایسه شده و در فارسی نیز تحولات مذکور از دوره باستان تا امروز دنبال شده است. داده های عربی قدیم و فارسی از منابع مکتوب استخراج شده و بخش میدانیِ این پژوهش، گردآوری داده هایی از عربی خوزستان و لبنان ازطریق مصاحبه با شش گویشور (سه گویشور از هرکدام) به وسیله ابزار پرسشنامه و توصیف تصویر بوده است. تحلیل داده ها نشان می دهد که زبان عربی ابزار حالت نمایی را از دست داده، ابزار مطابقه را گسترش داده و میزان اتکای زبان بر ابزار آرایش واژگانی بیشتر شده است. در مقابل، فارسی در طول تاریخ خود، ابزارهای حالت نمایی و مطابقه را از دست داده و مجدداً هردو را بازسازی کرده و آرایش واژگانی ارکان اصلی جمله اش نیز تغییری نکرده است. همچنین در این پژوهش، هیچ شواهدی مبنی بر تأثیرگذاری عربی و فارسی بر یکدیگر در این حوزه ها یافت نشد و ظاهراً این تحولات، درون زبانی بوده اند یا دست کم این دو زبان در این زمینه تحت تأثیر یکدیگر نبوده اند.

زبان فارسی که آن را در ایران «فارسی»، در افغانستان «دری» و در تاجیکستان «تاجیکی» می خوانند، از گذشته های دور زبان رسمی و درباری سرزمینی که امروزه افغانستان می خوانند، بوده است. این زبان از زمان شکل گیری حکومت مستقل در افغانستان و تغییر نام خراسان به افغانستان (1747م)  تا به امروز سرگذشت غم انگیزی داشته است. سیاست به حاشیه راندن زبان فارسی که از دوره امیر حبیب الله خان (1901-1919م) شروع شد، در دوره های بعد و تا امروز با فرازونشیب هایی دنبال شده است. چنانکه در دوره نیم قرنه حکمرانی خاندان آل یحیی (1308-1357ش) برای مدت کوتاهی به کلی از نظام اداری و آموزشی حذف شد و سپس در سال 1343ش اسم «دری» بر این زبان تحمیل شد و به عنوان یکی از دو زبان رسمی در کنار زبان پشتو در قانون اساسی دوره ظاهرشاه درج شد. این جایگاه در دوره نظام های کمونیستی نیز حفظ شد؛ اما پس از جنگ های داخلی و تسلط طالبان (1375-1380ش) بیش ازپیش مورد بی مهری قرار گرفت. با روی کار آمدن دموکراسی و شکل گیری نظام جمهوری اسلامی (1380-1400ش) و در قانون اساسی مصوب 1382ش، زبان پشتو و فارسی به عنوان دو زبان رسمی در افغانستان شناخته شد، با این تفاوت که ارجحیت به زبان پشتو داده شد و سرود ملی این کشور نیز به زبان پشتو ساخته شد. همچنین اصطلاحات دانشگاهی، نظامی و اداری تنها به زبان پشتو واگذار شد. سرانجام، با سقوط نظام جمهوری و تسلط دوباره طالبان بر خاک افغانستان، این گروه مجددا درصدد حذف زبان و اصطلاحات فارسی از ادارات و لوایح دولتی شده است. 

در این مقاله  به ده سند از اسناد تازه یافت شده بایگانی طبرستان - مربوط به قرن های اول و دوم هجری (قرن ۸م.) - که به خط پهلوی کتابی و بر روی پوست یا پارچه نوشته شده اند، پرداخته شده است. این اسناد نخستین اسناد اصیل از روندهای حقوقی است که تأیید می کنند قوانین حقوقی ساسانیان همچنان در برخی از مناطق ایرانشهر در دوره ایران اسلامی در دو قرن نخست هجری اعمال می شده اند؛ ضمن اینکه داده های بسیار بااهمیتی از زندگی روزمره و اجتماعی مردم آن روزگار و نیز روند حقوقی به دست می دهند؛ نیز اثبات می کنند در دو قرن آغازین پس از ورود اعراب به ایران، همچنان تداوم زبان و سنت نوشتن پهلوی، به عنوان زبان رسمی و معیار دوره ساسانی، در این منطقه حفظ شده و چنان که برخی می اندیشند، دو قرن سکوت و سکون بر حیات فرهنگی این سرزمین حاکم نبوده است. محتوای نامه ها حاکی از آن است که این اسناد صورت جلسه های دادگاه و مربوط به حل منازعات افرادی از ده *اسپگرد از تسوک دل دلان است که می توان روند پیگیری و واژه های حقوقی آ ن ها را در چهارچوب قوانین ساسانیان در مقایسه با متون حقوقی همچون مادیان هزار دادستان بررسی کرد.

متون پازند بخشی از میراث فکری کیش زردشتی است که فارغ از محتوای اغلب نیایشی و آیینی آنها، معمایی در تاریخ زبان فارسی است. آنچه را به نام پازند می شناسیم، پاره ای از متن های فارسی میانه هستند که حدود سده 12م از خط مبهم پهلوی به خط روشن و آوایی اوستا نقل شده اند. پازندنویسی تا سده 19م در ایران و هند ادامه داشته است و پیکره ای پدید آمده است که به اعتبار برخی قرائت ها ویژگی دوره نو زبان فارسی را گرفته است. اما هم پازندنویسان و هم کاربران آثار آنها بر این باور بودند که متنی از دوره میانه را ارائه کرده اند.همواره بر سر این موضوع که تغییر خط منجر به تغییر زبان شده یا نه، بحث بوده است و دلایلی می توان ذکر کرد. در گفتار پیش رو کوشش شده تا با بررسی هشت نمونه متن از دوره های مختلف پازندنویسی در ایران و هند، به این پرسش پاسخ داده شود که آیا در فرایند پازندنویسی دامنه تغییرات زبانی به اندازه ای بوده که به وجود زبان مستقلی قائل باشیم؟

در دوره مقدماتی زبانِ روسی، موضوعِ املاء یکی از ارکان مهم برای مهارت نوشتن به شمار می رود. از آن جا که زبان روسی در دسته زبان های صرفی قرار دارد، پایانه های صرفی اسم ها، صفت ها، اعداد، ضمایر و موارد مشابه به اعتبار ایفای نقش دستوری آن ها در جمله تغییر می یابد. بنابراین، آگاهی از شکل درست واژه ها اهمیت بسزایی در املاء و جمله سازی دارد. در این ضمن، بروز خطا در نوشتار واژه های روسی از سوی دانشجویان روسی آموز فارسی زبان امری بدیهی و اجتناب ناپذیر است. مقاله حاضر، به بررسی و تجزیه و تحلیل خطاهای املایی 51 فارسی زبان روسی آموز در سطح مقدماتی زبان روسی در دانشگاه های گیلان، اصفهان و گنبد می پردازد. به این منظور، پیکره زبانی متشکل از 51 برگه املاء دانشجویان روسی آموز به دست آمد. نخست، نوع خطاها، فراوانی و علت بروز آن ها شناسایی شد، سپس صورت درست خطاها مشخص گردید. یافته های بررسی ها نشان داد که بیشترین فراوانی خطاهای نوشتاری به خطاهای «فرایند جایگزینی حروف صدادار» و خطاهای فرایندهای واجی شامل فرایندهای «تبدیل حروف بی صدا» «حذف» و «همگونی» مربوط می شود.

این مقاله تنوعات واجی و واژگانی در زبان هورامی (گویش پاوه) را براساس زبان شناسی اجتماعی تنوع گرا بررسی می نماید. در این پژوهش، تأثیر دو متغیر جنسیت و سن بر یک تنوع واجی (استفاده از واجگونه [ d ] به جای واجگونه [ d ] در جایگاه پایانی کلمه) و دو تنوع واژگانی (استفاده از ساخت ترکیبی به جای واژه های / bαwα / و / dαdα / و استفاده از واژه / waratαw / به جای واژه / war /) در یک گروه 60 نفره (30 مرد و 30 زن) در چهار رده سنی بررسی گردید. روش اجرا بدین صورت بود که داده های گردآوری شده ازطریقِ مصاحبه با گروه اصلی، با داده های گردآوری شده از گروه معیار که شامل تعدادی از زنان و مردان بی سواد بالای 60 سال بود، مقایسه گردید. درنهایت، یک تنوع واجی و دو تنوع واژگانی که دارای بیشترین میزان تفاوت در بین گروه معیار و گروه اصلی بودند برای بررسی انتخاب شدند. یافته های پژوهش نشان داد که متغیرهای سن و جنسیت با تنوع واجیِ موردبررسی، ارتباط معنا داری ندارند. در تنوع واژگانی، زنان بیشتر از مردان برای خطاب کردن مادربزرگ هایشان از ساخت ترکیبی (/ αdα / + نام کوچک) استفاده می کنند. بین سن و میزان استفاده از ساخت ترکیبی نیز رابطه معنا داری وجود دارد. همچنین، بین میزان استفاده از واژه / waratαw / و جنسیت رابطه معنا داری وجود دارد.

در این مقاله تلاش می شود تا به تحلیل زبان شناختی و ادبی شعری از بهمن علاءالدین (شَوِ چهارده «شب چهارده») و شعری در ستایش وی از فیض الله طاهری اردلی (تا لَوتِه غزل خونِ کُنی باز به آواز «تا لب غزل خوانِ خود را به آواز می گشایی») پرداخته شود. بدین منظور، ابتدا این اشعار به خط بختیاریِ پیشنهادی آنونبی و اسدی (2018) ترانویسی شد؛ سپس ترجمه فارسی و انگلیسی و «میان نویسی» ( interlinearization ) آن ها ارائه گردید. به دنبالِ آن، تحلیل زبان شناختی این دو شعر با تمرکز بر ساخت های واجی و دستوری آمده است. ازآنجایی که بختیاری گونه های متعددی دارد، این تحلیل ها، تفاوت های زبانی بین این دو شعر را برجسته ساخته است. از چشم انداز ادبی، تلاش شده است به مهم ترین ویژگی های زبانی، صوَر خیال و آرایه های ادبیِ مطرح در اشعار پرداخته و تحلیلی از آن ها ارائه شود.

این پژوهش کیفی به بررسی مشکلات نوشتاری زبان آموزان ایرانی پرداخته و چهارچوبی بافت-حساس (Context-sensitive Framework)را با توجه به این مشکلات، برای دانشجویان زبان برای تمرین نوشتن ارائه داده است. برای دستیابی به اهداف مطالعه، بر اساس نمونه گیری آسان (Convenience sampling)، 14 دانشجوی کارشناسی رشته مترجمی زبان انگلیسی از دانشگاه آزاد اسلامی واحد تنکابن در این پژوهش شرکت کردند. هر کدام از آنها مقاله ای پنج پاراگرافی نوشتند و در مصاحبه ای نیمه-ساختاری(Semi-structured interview) شرکت کردند تا مشکلات خود را در زمینه نوشتن بیان کنند. محققان مقاله ها را با توجه به سر فصل پنج مؤلفه ای جکوب(1981) Jacob, 1981)) ارزیابی کردند تا نوع مشکلات نوشتن را شناسایی کنند. علاوه بر این، مصاحبه ها رونویسی شدند و داده ها بر اساس مراحل سیستماتیک کوربین و استراوس(2014) &Strauss (Corbin, 2014) که شامل کد گذاریهای باز، محوری و انتخابی (Open, Axial and Selective Coding)می باشند کدگذاری شدند. یافته ها نشان داند که دانشجویان ایرانی بیش ازهرچیزی در مکانیک نوشتار مشکل داشتند.پس از آن، گرامر، سازماندهی درایجاد مؤلفه های مقاله ، انسجام ، محتوا و واژگان به ترتیب به عنوان بیشترین تاکمترین میزان فراوانی مشکلات شناسایی شدند. علاوه بر این، احساسات منفی مانند اضطراب و عدم انگیزه باعث برخی مشکلات نوشتاری شدند. بر این اساس، محققان یک چارچوب سه مرحله ای بافت- حساس برای تمرین نوشتن ایجاد کردند. در این چارچوب فعالیت های مراحل پیش از نوشتن، حین نوشتن و پس از نوشتن با توجه به مشکلات نوشتاری دانشجویان مشخص شدند تا به آنها کمک شود بر مشکلات نوشتاری خود غلبه کنند.