رویکرد واژه بنیاد

هدف از پژوهش پیش رو آن است که ضمن معرفی مفهوم طرح واره های مرتبه دوم در نظریه ساخت واژه ساختی ( Booij, 2010, 2018 ) از آن در تحلیل چند ساختار ساخت واژی زبان فارسی استفاده شود و نحوه شکل گیری این ساختارها را تبیین کند. طرح واره مرتبه دوم را مجموعه ای از دو یا چند طرح واره دانسته اند که میان آن ها رابطه جانشینی برقرار است که در این پژوهش به منزله ابزاری برای تحلیل سه ساختاری که بیشتر در حوزه های مربوط به رشته ها، گرایش ها و فناوری های علمی کاربرد دارند، استفاده می شوند. این ساختارها عبارت اند از: 1. اسم های دارای ساختار [اسم شناسی ی] و صفت های نسبی متناظر با آن ها؛ 2. اسم های دارای ساختار [اسم نگار ی] و صفت های نسبی متناظر با آن ها و 3. اسم های دارای ساختار [اسم کاوی ی] و صفت های نسبی متناظر با آن ها. یافته های پژوهش بیانگر آن است که مفهوم طرح واره مرتبه دوم ابزار مناسب و کارآمدی برای تحلیل این ساختارها بوده است و رویکرد ساخت بنیاد خلاف رویکرد اشتقاقی که توانایی تبیین اینچنین ساختارهایی را ندارد به خوبی می تواند چگونگی شکل گیری این ساختارها را برای ما تبیین کند.

مقاله حاضر به بررسی چگونگی تعبیر معنایی تکواژهای همنام در زبان فارسی در قالب رویکردی ادراکی پرداخته است. در طول تاریخِ مطالعه معنیِ واژه ها همواره دو دیدگاه غالب تکواژبنیاد و واژه بنیاد مطرح بوده اند. این پژوهش، ابتدا به طرح برخی معایب هر یک از این دو دیدگاه پرداخته است و سپس، به کمک 30 تکواژ همنام برگرفته از فرهنگ فشرده سخن و از طریق مصاحبه با 50 آزمودنی با تحصیلات کارشناسی ارشد غیرزبان شناسی، در چارچوب رویکرد ادراکی معرفی شده از سوی صفوی، به این نتیجه رسیده است که سخنگویان، معنی تکواژها را از طریق تعبیر معنی کل واژه در می یابند. به این ترتیب، برخلاف آنچه در سنت مطالعه معنی، تحت عنوان «ترکیب پذیری» معنایی معرفی شده است (تعبیر معنی از جزء به کل)، بر مبنای رویکرد ادراکی، ما بر اساس «تجزیه پذیری» به تعبیر معنایی تکواژها دست می یابیم (از کل به جزء) و در این میان، مجموعه ای از اطلاعات در قالب بافت های ادراکی A (بافت زبانی)، B (موقعیت حاکم بر تولید بافت A) و به ویژه بافت C (مجموعه اطلاعات پیشین فرد) در تعبیر معنایی دخالت دارند. درواقع، تعبیر معنایی تکواژهای زبان فارسی وابسته به تعبیر معنی کل واژه از طریق اطلاعات بافتی مربوط به واژه مذکور است و به روش قیاسی (از کل به جزء) صورت می گیرد.