فیلم فروشنده

فیلم سینمایی به عنوان یک اثر هنری می تواند از جنبه های مختلف تحلیل شود و موجب گسترش فهم از فیلم شود. در ایران پژوهش های کمی در حوزه تحلیل فیلم های سینمایی توسط پژوهشگران روانشناسی انجام شده است. هدف پژوهش حاضر تحلیل فیلم سینمایی «فروشنده» بر اساس مفاهیم روانی اجتماعی بود. روش پژوهش حاضر توصیفی-تحلیلی و در زمره تحقیقات کیفی قرار دارد. به این منظور فیلم «فروشنده» با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شد. روش جمع آوری اطلاعات بدین ترتیب بود که ابتدا فیلم چندین بار با دقت در فواصل زمانی مختلف مورد مشاهده قرار گرفت و مفاهیم روانی اجتماعی موجود در آن استخراج شد، سپس بر اساس رویکردهای علمی و شواهد پژوهشی تحلیل شدند. همچنین مفاهیم استخراج شده توسط چهار متخصص رشته های علوم انسانی مطالعه شدند و نظرات تکمیلی آن ها در پژوهش حاضر اعمال گردید. یافته ها نشان داد که این فیلم شامل مفاهیم مرز، دگرگونی، هرزگی، تجاوز، بخشش، وسوسه، دروغ، علاقه اجتماعی، مهارت زناشویی، طلاق، خشونت و قضاوت است. مصداق های این مفاهیم در فیلم شرح و سپس تحلیل و تبیین شدند.

اصول همکاری گرایس درمورد چگونگی کاربرد زبان در میان انسان ها و بر این اصل استوار است که سخنگویان باید سهم خود را در مکالمه براساس هدف موردنظر به درستی ایفا کنند. گرایس (1975) در این باره چهار اصل کمیت، کیفیت، ارتباط و شیوه را معرفی کرده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی کارکرد اصول گرایس در کیفیت تعبیر متن از سوی مخاطب، بررسی میزان اختلال در تعبیر متن درصورت تخطی از اصول گرایس و بررسی میزان تخطی از اصول گرایس توسط زنان و مردان در فیلم فروشنده انجام شده است. این پژوهش بر مبنای نظریه اصول گرایس و در چارچوب رویکرد ادراکی، و به صورت توصیفی-تحلیلی انجام گرفته است. برای دستیابی به اهداف تحقیق، منتخبی از دیالوگ های فیلم فروشنده به عنوان داده مورد استفاده قرار گرفته اند. نتایج به دست آمده نشان می دهد در فیلم فروشنده، هیچ یک از اصول گرایس به طور کامل رعایت نشده اند و این مسئله در کیفیت تعبیر متن از سوی مخاطب تأثیرگذار بوده است؛ امّا تعبیر متن با اختلال مواجه نشده و مخاطب به تعبیری از فیلم رسیده است. همچنین نتایج نشان می دهند که مردان و زنان در پاسخ به جنس موافق یا مخالف، به میزان متفاوتی از هر یک از اصول گرایس تخطی می کنند.

سینما به بازنمایی واقعیت های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی می پردازد.  تحلیل گفتمان انتقادی نیز واقعیت های متن زبانی را با توجه به مؤلفه هایی همچون ایدئولوژی، اجتماع، فرهنگ و سیاست بازنمایی می کند.  هدف پژوهش حاضر بررسی انتقادی مؤلفه های گفتمان اجتماعی– فرهنگی فیلم «فروشنده» براساس ابزارهای گفتمانی لاکلا و موف (2001) است.  در این راستا، متن کامل مکالمه ی فیلم «فروشنده» گردآوری شد.  سپس، داده های کامل فیلم با استفاده از مؤلفه های گفتمانی مطرح شده در لاک ها و موف (2001) مورد توصیف و تحلیل قرار گرفتند.  نتایج پژوهش نشان داد؛ گفتمان فیلم «فروشنده» با نظام معنایی حول محور دال مرکزی «تجاوز» و دال های شناوری همچون «طبقه متوسط جامعه»، «توسعه و پیشرفت»، «فقر»، «پنهان کاری»، «روسپی گری»، «ترس از طرد شدن»، «دروغ گویی»، «خشونت»، «خیانت»، «فروپاشی خانواده»، «جامعه باز»، «انتقام شخصی» و «مسخ شدگی» منسجم شده است.  به علاوه، در ابتدا، گفتمان های موجود در فیلم «فروشنده» مدرن و فردگرا است؛ ولی این فیلم درصحنه ی آخر گفتمان مذهبی را دوباره فعال سازی کرده است و گفتمان مدرن و فردگرا را در حاشیه قرار داده است.  در ادامه، با بررسی مؤلفه های برجسته سازی و حاشیه رانی در شخصیت بازیگران فیلم«فروشنده» مشخص گردید که دال های «دروغ گویی»، «مسخ شدگی» و «فقر» در این فیلم برجسته شده است و دال های «تواضع و فروتنی»، «احترام به حریم خصوصی» و «خانواده دوستی» به حاشیه کشیده شده اند.