هادی وکیلی

در فاصله دوره مشروطه تا پهلوی، تجدد و مدرنیسم مهم ترین دغدغه حکومت و دین مداران بوده است. صوفیان نیز در حوزه عینی اجتماعی مانند آموزش نوین، موسیقی، نوع پوشش، احزاب و انجمن ها؛ و در حوزه نظری و مبانی تفکر نوین، مانند ناسیونالیسم و اومانیسم واکنش نشان داده اند. صفی علیشاهی و سلطان علیشاهی مهم ترین شاخه های طریقت نعمت اللهیه بودند که هر یک دیدگاه و عملکرد متفاوتی داشتند. پرسش این است که آنان با تکیه بر مبانی اعتقادی خود چه رویکردی در مواجهه با موج مدرنیسم در عصر مشروطه و سپس دوره پهلوی داشتند؟ فرض بر این است که صوفیان ضمن پرهیز از اقدامات انقلابی دوره مشروطه، از موج مدرن گرایی آن کاملاً منفک نشدند و در دوره پهلوی موافقتها و مخالفتها با مسائل عمدتاً فرهنگی آنان را به بازبینی مبانی اعتقادی واداشت. دستاورد این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی، نشان می دهد صوفیان ضمن پذیرش ظواهر نوگرایی، تغییرات ساختاری و بنیادینی را در اعتقادات دینی نپذیرفتند.  

مسئله شر از دیرباز ذهن بشر را به خود مشغول کرده و اندیشمندان بسیاری از راه های مختلف در صدد پاسخ گویی به آن برآمده اند. این راه ها گاه برای جلوگیری از احساس الحاد یا ناامیدی نسبت به خالق هستی و گاه برای کاهش رنج یا اضطراب در زندگی مطرح شده اند. در سنت عرفان اسلامی، ابن عربی که بنیانگذار عرفان نظری است، بر اساس مبانی عرفانی خاص خود یعنی نظام اسماء و صفات الهی، نظام احسن، اعیان ثابته، و وحدت شخصی وجود به ارائه راه حل در این زمینه پرداخته است. در این مقاله می کوشیم بر اساس همین مبانی عرفانی و با توجه به شباهت رویکردهای عرفانی با رویکرد الهیات اگزیستانسی، به کشف و بازسازی پاسخ ابن عربی در این زمینه در مورد مسئله شر بر اساس تقریر اگزیستانسی هسکر بپردازیم . بر مبنای این راه حل، شر از نگاه ابن عربی، امری نسبی و مقید است و به تعین ها و قابلیتهای پدیده های موجود بازمی گردد و از آنجا که بر اساس اسمای حسنای الهی، کل نظام، نظامی احسن تلقی می شود و بر اساس نظریه وحدت شخصی وجود، حقیقت وجود در خداوند منحصر است، معنا بخشی و تسلادهی با وجود الهی، امکان پذیر می شود.

بررسی معرفت شناختی گزاره های ادبیات عرفانی در نمونه ای از آثار مولوی و ابن عربی از نظر ویلیام چیتیک هدف این جستار است. «تحقیق» و «تقلید» دو راهبرد شناختی هستند که در متون متقدم و متأخر رد پای خود را بر جای گذاشته و در معرفت شناسی معاصر نیز محل بحث و نظر بوده اند. حوزه متأثر از این دو علوم عقلی و نقلی است که عرفان پژوهانی مانند ویلیام چیتیک را متوجه خود کرده و هرکدام شیوه متناسب خود را داراست. این گزارش توصیفی-تحلیلی نشان می دهد چیتیک با روشی پارادوکسیکال عقل را در تمامی معارفی که به دست می آورد مقلّد و عقلانی ترین جریان تقلید را که تبعیت از خداست موجّه می داند. او می کوشد تا از میراث ادبی و عرفانی اسلام برای احیای سنت عقلی سود برده و در مقام نقد معرفت شناسی مدرن، به نفس از دست رفته شناخت و وجود آدمی از نظر مولوی اشاره می کند که در تقلید گرفتار شده است و در آموزه های ابن عربی هم تقلید را امری ناگزیر در روند شناخت و تنها از خدا دانسته و راه تفکر و تعقل خلاق را باز می کند.هر چند که آرای چیتیک در این باره و نیز در نقد مدرنیته قابل نقد است و به پاره ای از آنها در این مقاله پرداخته شده است.

در نگاه عرفانی، معرفت محصول شهود است، که از جانب خداوند از باب تنعیم بر سالک الی الله افاضه می‌شود و استعدادها و قوای فرد تنها نقش اِعدادی در حصول آن دارند. از این رو تببین چیستی و حقیقت شهود و اقسام و مراتب آن در حصول معرفت عرفانی مسأله‌ای مهم بوده و پرسش اصلی نوشتار حاضر عبارتست از اینکه «شهود چیست و چه نقشی در کسب یا حصول معرفت دارد؟» که با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی و مقایسه آرای ابن‌عربی و امام‌خمینی پرداخته است. بر این اساس، شهود تنها راه رسیدن به شناخت حقیقی است و نقش و اهمیت آن در صعود به مقامات عالیه تعیین کننده است. ابن‌عربی ضمن تعریف و تبیین حقیقت شهود، معتقد است تمامی معارفی که عارف در سلوک نیازمند به آنهاست، از طریق شهود باید حاصل گردد. اما تکیه و تأکید امام بیشتر بر نقش معرفتی شهود در مقامات نهایی سلوک است. ضمن آنکه ابن‌عربی حصول معارف از راه شهود را برای همه اولیاء ممکن می‌داند؛ اما امام با تأکید بر نقش واسطه‌ای حضرت ختمی مرتبت(ص) حصول کامل معرفت شهودی را مقام خاص ایشان دانسته که دیگر اولیاء و انبیای الهی تنها در پرتو وجود ایشان به معارف می‌توانند دست پیدا کنند.

فتوح اسلامی در ایران و مواجهه دو فرهنگ عربی و ایرانی، پس از یک دوره کشاکش، راه را به سوی همگرایی و تعامل گشود و در سایه هم کنشی و تأثیرپذیری متقابل، پاره ای از عناصر فرهنگی قوم ایرانی در میان قوم عرب جذب شد و ایرانیان نیز از اقتباس به دور نماندند. یکی از عرصه های این تعامل، پدیده خوراک است که نوشتار حاضر، می کوشد به روش تاریخی با وصف و تحلیل داده های جمع آوری شده از منابع کتابخانه ای، این موضوع را بررسد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که عرب ها در گونه های مختلف غذا و آداب آن، از ایرانیان تأثیر فراوان پذیرفتند و ایرانیان نیز به دنبال پذیرش اسلام و وانهادن برخی از اطعمه و اشربه ای که در دین جدید نهی شده بود، به اقتباس پاره ای از فرهنگ غذایی مسلمانان روی آوردند.

این پژوهش با هدف بررسی محتوای کتاب های درسی مقطع متوسطه اول از حیث مواجهه دیدگاه های فمینیستی با هویت بخشی جنسیتی برای دانش آموزان و مقایسه آن با رویکرد اندیشمندان اسلامی انجام شد. دیدگاه های فمینیستی مورد مطالعه، شامل رویکردهای رادیکال، لیبرال، مارکسیسم سوسیالیسم و پست مدرن بود. روش پژوهش، تحلیل محتوا و قلمرو پژوهش، تمامی کتاب های درسی با موضوع علوم انسانی بود. کتاب های مورد بررسی، شامل 4296 صفحه بود که به صورت تمام شماری مورد مطالعه قرار گرفتند. واحدهای زمینه را پاراگراف و تصویر و واحد ثبت را مضامین آن ها تشکیل داد. یافته های پژوهش نشان داد نوع نگاه به زن و نقش های اجتماعی زنان در کتاب های درسی، بیشتر معطوف به نگاه اندیشمندان اسلامی بوده و این نوع نگاه به طور معناداری بیشتر از نگاه های مبتنی بر دیدگاه های فمینیستی است؛ با این وصف در کتاب های درسی مطالعات اجتماعی، کار و فناوری و عربی، دیدگاه های فمینیستی غلبه داشتند. بیشترین میزان توجه در دیدگاه های فمینیستی هم به ترتیب به دیدگاه مارکسیسم سوسیالیسم و دیدگاه لیبرال اختصاص داشت. کتاب های تفکر و سبک زندگی، کار و فناوری و فرهنگ و هنر، دارای کمترین کدهای جنسیتی بود. بازتعربف نقش های اجتماعی مبتنی بر ویژگی های جنسیتی و برگرفته از آموزه های دینی از توصیه های پژوهش حاضر است.    

ازجمله موضوعات مغفول در زمینه تحریفات واقعه کربلا، تأثیر عناصر بصری در تداوم و تقویت این جریان است. این تحریفات که در گزارش های روضه الشهدا، متأثر از آثار پیشین، تا حد بارزی به صورت تجمیع شده بروز یافت، در دوره قاجار با ورود چاپ سنگی و سهولت در انتشار کتاب، در دیوا ن های مراثی به صورت گسترده ادامه یافت. در این میان یکی از قابلیت های چاپ سنگی، بهره گیری از تصویرسازی های درونِ متن و مرتبط با وقایع (ترجمه گفتمان مکتوب به گفتمان بصری) بود. هدف از پژوهش حاضر با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی پاسخ به این پرسش است که تصویرسازی های میرزا علی قلی خویی از مجلس محاربه قاسم بن الحسن (ع) با فرزندان اَزرَق شامی، در طوفان البکاء، ماتمکده و اسرارالشهاده، به مثابه گفتمانی بصری از چه پیشامتن های متأثر و تا چه میزان در تداوم و تقویت این گزارش تحریف آمیز نقش داشته است؟ یافته ها حاکی از آن می باشد که تصاویر (متن) ضمن تأثیر از پیشامتن های موجود و اختصاصاً روضه الشهدا، به گسترش این گزارش تحریف آمیز پرداخته است، به طوری که این جریان را می توان متأثر از هنجارها و باورهای جامعه و اختیارات هنری، جهت خلق سیمایی حماسی از قاسم (ع) و نیز نمایش قدرت تصویرسازی در تقابل نسبی با سایر گونه های مراسم یادبود کربلا دانست. واژگان کلیدی: قاسم بن الحسن (ع) ، گفتمان بصری، قرائت های تحریفی، تصویرسازی، چاپ سنگی، میرزا علی قلی خویی.

اندیشمندان اسلامی گاه «حکمت» را شاخه ای از علم در نظر می گیرند؛ علم به احوال موجودات به گونه ای که در نفس الأمر است. تفسیر دیگر «حکمت» حکم نمودن است؛ چنان که حق تعالی حکم فرموده که نیکوکاران را به بهشت و تباهکاران را راهی دوزخ نماید. در تفسیر سوم «حکمت» معنای اتقان و انضباط را به خود می گیرد؛ یعنی درست و نیکو کارکردن. تمامی این تفاسیر حاکی از  حکیم بودن خداوند است؛ صفتی که ثبوت آن برای ذات باری ضروری است. اما آنچه در این مقاله بررسی می شود، مفهوم واژه «حکمت» از دیدگاه داوود قیصری و تعلیقه امام خمینی(ره) بر این دیدگاه است. نویسندگان این مقاله بنا به نظر این دو اندیشمند، واژه پرارج «حکمت» را واکاوی کرده به نقد و تحلیل این دو منظر و تطبیق آنها با دیدگاه های دیگر اندیشمندان خواهند پرداخت. «حکمت» در این پژوهش مرتبه ای درنظر گرفته می شود که عارف و حکیم، مشتاق و مجذوب رسیدن به آن هستند. صاحب حکمت عارف متألّهی خواهد بود که در مراتب باطنی و سرّی آن از عقل استدلالی گذر و شهود را تجربه می کند. این بررسی به شیوه پدیدارشناختی انجام گرفته، تلاش می کند «حکمت» را در معنای سوم و به عنوان حکمت ذوقی و شهودی در برخی حالات و مشاهداتِ عارفانی اعم از شرق و غرب که این تجربه را داشته اند، بیان کند تا از این طریق ریشه یابی عملی، سلوکی و جایگاه دست نیافتنی حکمت را نقبی زند.

از همان نخستین روزهای قتل آیت الله سید حسن مدرس واکنش ها به این قتل آغاز شد. . در دوران پهلوی اول؛ حکومت با گذاشتن هر گونه نشانه ای که باعث شناسایی قبر وی شود مخالفت نمود. این مخالفت ها سؤال برانگیز بود. نتیجه این بایکوت خبری نقل و انتشار روایت "آقای شهید" میان مردم کاشمر بود. مقوماتی چند روایت "آقای شهید" را از آغازش تا ورود آیت الله علی مشکینی (1386-1300) تحکیم بخشید. روایت انتشار یافته از آیت الله مدرس پس از قتلش روز به روز قوت بیشتری در بین مردم کاشمر یافت. در دوران تبعید آیت الله علی مشکینی، انکشافی از شخصیت سیاسی آیت الله مدرس شد؛ که باعث وسعت یافتن کلان روایت "آقای شهید" گشت. به تدریج ابعاد جدیدی از شخصیت مدرس شناسانده شد. دریافت ما از سؤال چرایی و چگونگی تبدیل مرقد مدرس به نقطه کانونی معترضان متکثر این یافته است که؛ روایت "آقای شهید" در طی سال های 1316 ه.ش تا 1357ه.ش آنقدر اثر گذار شده بود تا بتواند بر تحولات در حال جریان سال های نزدیک به انقلاب اسلامی در کاشمر به ایفای نقش تاریخی بپردازد. علی مدرسی در کتاب مدرس مرد روزگاران اشاره کوتاه به اطلاق عنوان "آقای شهید" از زبان باشندگان کاشمر به مدرس دارد، اما در این موضوع خاص هیچ پژوهش علمی صورت نگرفته است. تلاش می گردد در این پژوهش توصیفی و تحلیلی که داده های آن مبتنی به روش آرشیوی، کتابخانه ای و تاریخ شفاهی است به تأثیر روایت "آقای شهید "در پیشبرد الگوی انقلاب اسلامی در کاشمر پرداخته شود.

عرفان معرفتی است مبتنی بر حالتی روحانی و توصیف ناپذیر که در آن حالت، برای انسان این احساس پیش می آید که ارتباطی مستقیم و بی واسطه با وجود حق تعالی یافته است؛ این احساسات البته حالتی است روحانی، ورای وصف و حد که در طی آن عارف ذات مطلق را نه به برهان، بلکه به ذوق و وجدان درک می کند. سیّده نصرت بیگم امین مشهور به بانو امین (1265-1362ش) از جمله عارفان زن شیعه ایرانی می باشد که از همان اوان جوانی با قرآن و حکمت و عرفان آشنا بود و سرانجام به مقام اجتهاد رسید و نزد اساتید زمان بر آموزه های خود افزود؛ بانو امین در رویکرد عرفانی خود از عارفان نامی همچون ملاصدرا ، ابن عربی ، خواجه عبدالله انصاری و فیض کاشانی مفاهیم بنیادین اسفار اربعه، مراتب یقین و استعاذه، طریقت سالک و سلوک الی الله، و معرفت نفس را الهام گرفت. در این جستار ادبی، نگارندگان با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی تطبیقی میزان تأثیرپذیری بانو امین از ملاصدرا ، ابن عربی ، خواجه عبدالله انصاری و فیض کاشانی خواهند پرداخت.

کتاب اوتو با عنوان عرفان غربی- شرقی Mysticism, East and West)) از مهمترین نمونه های مطالعات تطبیقی عرفان در سطح جهان است. بحث درباره شرق و غرب و نحوه رابطه آن دو با هم، یکی از ارکان فلسفه دین اوتوست که در این کتاب منعکس شده است. اوتو عرفان را مبنای خویشاوندی شرق و غرب می داند. این نگاه شرقی- غربی را بیش و پیش از هرچیزی خود ِاصطلاح اوتویی «نومینوس/ امر قدسی» ممکن می کند چرا که با آن می تواند به ورای تاریخ و جغرافیای ادیان رود. سرشت ش رقی غ ربی فلسفه دین تطبیقی اوتو نخست در سال 1923 و در قالب کتاب ایده مقدس: تحقیق در باره عامل غیرعقلانی در ایده الوهیت و نسبت آن با عامل عقلانی انتشار یافت و پس از آن در کتاب عرفان غربی- شرقی اش که در سال ۱۹۲۶ منتشر شد بازتاب عمیق تر و گسترده تری پیدا کرد. این کت اب که عنوانش با تداعی دیوان غ ربی- ش رقی گوته پای در بحث قدیمی و آشنای شرق و غرب می گذارد، عرفان را همچون پدیداری مورد مطالعه قرار می دهد که ش رقی- غ ربی است. در این کتاب اوتو برای تبیین این پدیده شرقی غربی، شنکره را به نمایندگی از عرفان هندی و اکهارت را به نمایندگی از عرفان غربی مورد مقایسه قرار می دهد و می کوشد الگ ویی برای فهم حقیقت دین و مقایسه متفکران دینی به دست دهد._x000D_ The book “Mysticism, East and West” by Rudolf Otto, is one of the most important examples of comparative studies of mysticism in the world. The discussion of the East and the West and how they relate to each other is at least for Otto one of the pillars of the philosophy of religion that has been reflected in this book. Otto sees mysticism as the kinship of the east and west. The term “Nominus/ Sacred”, more than anything else, makes it possible for the Eastern-Western look to be used because it can go beyond the history and geography of religions. The nature of the western-eastern philosophy of the comparative religion of Otto first appeared in 1923, in the form of the book of the Holy Idea: The study of the irrational factor in the idea of the divinity and its relation to the rational, and then published more widely and deeply in the Mysticism, East and West, published in 1926. The book, reminding Johann Wolfgang von Goethe’s famous book titled West–östlicher Divan (West–Eastern Diwan), discusses mysticism as a phenomenon that is East-West in its nature. Explaining this Western-Eastern phenomenon, Otto compares the Hindu Mystic Shankara to represent eastern mysticism and the Christian Mystic Eckhart to represent western mysticism and seeks to provide a model for understanding the truth of the religion and comparing religious thinkers.

در طول تاریخ، نوشتن کتاب در موضوع ائمۀ اطهار(ع)، خاندان پیامبر(ص) و نسب علویان همواره یکی از زمینه های علاقۀ شیعیان بوده است. با وجود این، نگارش اثری مستقل دربارۀ حضرت زینب(س) با عنایت علما و مؤلفان برجستۀ شیعی، حتی در عصر صفوی هم، روبه رو نشد. این مهم تا پایان عصر ناصری به تأخیر افتاد؛ یعنی زمانی که عباسقلی سپهر، از مورخان درباری و نه از طبقۀ علما، کتاب ناسخ التواریخ زندگانی زینب کبری(س)، معروف به طرازالمذهب را نگاشت. کشف ویژگی های تاریخ نگاری این اثر مسئلۀ این پژوهش است. بر این مبنا، پرسش پژوهش حاضر این است: چرا عباسقی باوجود کوشش در راستای رفع نقیصه های تاریخ نویسی سنتی دربارۀ حیات حضرت زینب(س) موفق نشد از گفتمان تاریخ نویسی کلاسیک فراتر برود؟نتیجۀ پژوهش نشان می دهد سپهر در رفع نقص های مربوط به روش سنتی به موفقیت درخور ملاحظه ای دست یافت؛ اما در رفع اخبار متناقض و بیان روایتی یک دست از تاریخ زندگانی حضرت زینب(س) ناکام ماند. علت این امر از یک سو نهادینه بودن سنت تاریخ نویسی کلاسیک در او، مبنی بر نقش ناچیز مورخ در بازسازی گذشته، بود؛ از سوی دیگر، منافع پایبندی به تاریخ نگاری سنتی بود که مقبولیت بیشتری برای کتابش به ارمغان می آورد. مسئله ای که بسیار بیشتر از رفع نقص های این سبک از تاریخ نویسی برای سپهر اهمیت داشت.

نظریه های اخلاق هنجاری از سه نوع اخلاق وظیفه گرا، اخلاق نتیجه گرا و اخلاق فضیلت گرا سخن می گویند و مبانی و دیدگاه های مربوط به هر سه نوع اخلاق مزبور در نزد متفکران مسلمان دیده می شود. در اینجا می توان از مفهومی جدید از اخلاق با عنوان «اخلاق خلیفه گرا» سخن گفت که بر مبنای مماثلت و جانشینی بین انسان و خدا یا به تعبیری ربّ و عبد و خلیفگی اخلاقی انسان نهاده شده است. به نظر می رسد که این نوع اخلاق می تواند با نقد مدل های غیرخلیفه گرایانه مانند اخلاق عشق یا اخلاق شرم، مدلول درستی از تعبیر «اخلاق عرفانی» را ارائه کند؛ در حقیقت اخلاق خلیفه گرا گرچه نظریه ای فضیلت گرایانه تلقی می شود اما در چیستی فضایل، روش شناخت فضایل، و نحوه نائل شدن به فضایل با رویکردهای مرسوم در اخلاق فضیلت گرا تفاوت دارد. در این نظریه، فضایل، همان اوصاف خداوند، روش شناخت آنها همان شناخت اوصاف باری، و روش فضیلت مند شدن به آنها همان تشبه به خدا و تبدیل شدن به خلیفه خداوند در مراحل سه گانه تخلیه، تجلیه و تحلیه است. روش شناسی معرفت و رشد اخلاقی در این نوع اخلاق مبتنی بر آن نوع از انسان شناسی و خداشناسی عرفانی است که با مکتب اکبری و دیدگاه عرفانی امام خمینی (ره) همسویی دارد.

نفوذ اقتصادی روسیه در ایران تا سال های پایانی دوره قاجار توسط تجارتخانه ها نمایان بود. روس ها با تأسیس تجارتخانه در بیشتر شهرهای ایران، به ویژه مشهد، به دنبال یافتنِ بازاری جهت فروش تولیدات کارخانجات روسیه بودند. مشهد به عنوان کرسی نشین ایالت خراسان در دوره قاجار از اهمیت به سزای اقتصادی و تجاری برخوردار بود؛ تا آنجا که می توان آن را به عنوان بارانداز بزرگی در شمال شرق ایران برای واردات و صادرات کالا به شمار آورد. با در نظر گرفتنِ ظرفیت ممتاز تجاری مشهد، برخی از تجار روسی و بعضآً دولت روسیه به تأسیس تجارتخانه و شرکت های تجاری در این شهر اقدام کردند. هدف از پژوهش حاضر پاسخ به دو پرسش اصلی است: 1. عوامل مؤثر بر تجارت مشهد و روسیه و مشکلات پیش روی این تجارت از سال 1307 تا 1344ق چه بودند؟ 2. کدام تجارتخانه های روسی در بازه زمانی مورد بحث به عرصه تجارت مشهد وارد شدند و به تجارت کدام کالاها پرداختند؟ با وجودِ کمبود منابع در این زمینه و ضرورت مطالعه جزئی نگر با رویکردی توصیفی  تحلیلی، یافته ها حاکی از آن است که ساخت راه آهن ماوراء خزر، اعزام هیئت های تجاری روسی به مشهد و فعالیت کنسول های روسیه در مشهد برخی از عوامل مؤئر بر تجارت مشهد و روسیه بودند. همچنین با وجود مشکلاتی مانند ناامنی در مشهد، تحریم کالاهای روسی و محدودیت تجار روسی در تهیه مسکن و تجارتخانه در مشهد برخی از تجارتخانه های روسی؛ ازجمله کمپانی آیرال، تجارتخانه مکرویچ، تجارتخانه فرانک، کمپانی نوبل، تجارتخانه خلوپ کم، تجارتخانه استوکین، تجارتخانه وَنشتورک و تجارتخانه سنترسایوز با بررسی موقعیتِ بازار مشهد؛ خواربار، نفت، قند، شکر، منسوجات و گاهی کالاهای لوکس به مشهد وارد و مواد خام مورد نیاز خود مانند پشم، پوست، پنبه و گندم را خریداری می کردند.

این مقاله درصدد آن است که به نقد و بررسی کتاب «ماهیت معرفت عرفانی» نوشته مسعود اسماعیلی بپردازد. در باره معرفت عرفانی و تمایز آن با تجربه عرفانی به زبان های غیرفارسی آثار بسیاری منتشر شده اند اما در زبان فارسی تنها معدودی از پژوهشگران به بحث از آن درچهارچوبی علمی و روشمند پرداخته اند. از جمله در کتاب «ماهیت معرفت عرفانی»، نویسنده کوشیده با نگاهی تطبیقی در سامانه ای جامع، به بحث از ماهیت معرفت عرفانی در دو فضای اسلامی و غربی و بیان شباهت ها و تفاوت های آنها بپردازد. اگر ملاک ارزیابی ما، میزان موفقیت و عدم موفقیت نویسنده در بیان مسأله و بررسی آن باشد، می توانیم گفت که این کتاب در طرح مباحث تخصصی حوزه فلسفه عرفان، به خوبی عمل کرده است. با این حال، این کتاب از کاستی های صوری و محتوایی از قبیل کاربرد متناوب معرفت عرفانی و تجربه عرفانی به جای یکدیگر و اشکال در تقدم و تاخر برخی از فصول کتاب، خالی نیست. این کتاب به رغم وجود این کاستی ها اثری قابل قبول در حوزه فلسفه عرفان به نظر می رسد.

هم زمان با آغاز جنگ جهانی دوم، ایران بی طرفی خود را در این جنگ اعلان کرد؛ اما دولت های متفق با بهانه حضور جاسوسان آلمانی در ایران، در شهریورماه 1320 به ایران وارد شدند. این جنگ همان گونه که در اروپا سبب تحولات و زیرورویی اوضاع اجتماعی و اقتصادی شده بود، به حوادث و دگرگونی هایی در ایران و بویژه در خراسان نیز منجر گردید. خراسان به دلیل جایگاه ویژه نظامی و داشتن مرز مشترک با شوروی، مورد توجه دولت های متفق قرار گرفت که به نفوذ هر چه بیش تر نیروهای انگلیس و شوروی در خاک این منطقه انجامید و پیامدهای بدون جبرانی نیز به همراه داشت. هدف اصلی این مقاله، بررسی پیامدهای جنگ جهانی دوم بر وضعیت اجتماعی و اقتصادی خراسان می باشد که به روش توصیفی - تحلیلی صورت گرفته است. این نوشتار، در پی یافتن پاسخ این پرسش است که اشغال ایران از سوی متفقین در جنگ جهانی دوم، چه تأثیری بر وضعیت اجتماعی و اقتصادی مردم خراسان داشته است؟ به نظر می رسد اشغال ایران، موجب افزایش مشکلات و نابه سامانی های اجتماعی و اقتصادی خراسان شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که پس از اشغال ایران، ناهنجاری های اجتماعی و شرایط نا مناسب اقتصادی از جمله راهزنی، اعتیاد، ناامنی، گسترش بیماری های گوناگون و گرانی در سراسر استان ها رشد چشم گیری و محسوسی یافته است. وجود این مشکلات و نابه سامانی ها، خود معلول عواملی گسترده می باشد که در این نوشتار به آن ها اشاره خواهد شد. تاریخ نگاران، همواره در پژوهش های تاریخی خود، جنگ جهانی دوم را با نگاهی سیاسی یا نظامی مورد بررسی قرار داده اند؛ در حالی که آسیب پیامدهای این جنگ به بدنه اجتماعی و اقتصاد جامعه آن روز ایران، بسیار بیش تر بوده است.

«اخلاق عرفانی» عبارت از نوعی اخلاق خواهد بود که بر مبنای ارتباط بی واسطه با حقیقتی غایی/ غیبی، آراستگی به صفاتی خاص مشابه با صفات آن حقیقت را اقتضا می کند. مؤلفه های اخلاق عرفانی عبارتند از ابتنای بر وحی، توجه به مبدأ و معاد، جامعیت، شریعت محوری، تغییر ظاهری ناشی از تحول باطنی و بهره گیری از تربیت تدریجی. هدف از اخلاق عرفانی، تخلّق به اخلاق الاهی یعنی تسمّی به اسماء الاهی و اتصاف به صفات الاهی است. تخلق به صفات الاهی به جهت تقسیم آنها به جمالی و جلالی، از دو حیث تشبیهی و تنزیهی امکان پذیر می گردد. از این رو وقتی خدا را در نسبت با دیگر مخلوقات، قیاس ناپذیر بدانیم، می توانیم او را در رابطه با صفاتی درک کنیم که بر تمایز، تعالی و تفاوت دلالت می کنند.در این راستا، انسان ها خدا را به مثابه وجودی عظیم، عزیز، کبیر، قهار، سلطان، غیور و محیط درمی یابند . حال اگر بر شباهت بین خدا و مخلوقاتش تاکید شود، خدا همچون موجودی مشبَّه و قریب تلقی می شود و در لباس صفاتی همچون مهربانی، رحمت، زیبایی، عشق، بخشش، گذشت، غفران و نفع ظهور می یابد.

محمدابراهیم باستانی پاریزی (1393-1304) از معدود پژوهشگرانی است که در عرصه مطالعات تاریخی از سبک ویژه و منحصربه فردی برخوردار است؛ در این سبک، اتکا به دانش های کمکی تاریخ وجه بارز و برجسته ای دارد. او با اینکه شأن استقلالی تاریخ را به مثابه یک دیسیپلین و رشته علمی پذیرفته و سال ها در این عرصه به تدریس و پژوهش اهتمام ورزیده است، سر نیازمندی تاریخ به دانش های کمکی را در چه می داند و غفلت از آن ها را موجب پدیدآمدن کدام نقیصه می شمارد. یافته های این پژوهش که مبتنی بر روش کیفی و رویکرد توصیفی تحلیلی است، نشان می دهد که باستانی پاریزی از آنجا که تاریخ را دانشی مصرف کننده می داند، بر این باور است که این شاخه از معرفت، با استفاده از یافته های دانش های کمکی، مانندِ جغرافیا و باستان شناسی، می تواند بر زوایا و خبایای گذشته پرتوافشانی کند و آن ها را به عرصه شناخت، توصیف و تبیین بهتر بکشاند و غفلت از این دانش ها، در حکم محرومیت از داده ها و یافته هایی است که می تواند امکان های یادشده را برای تاریخ پژوه فراهم کند.

حکمت متعالیه براساس مبانی نظری خود، یعنی اصالت وجود، تشکیک در مراتب هستی و حرکت جوهری موجودات، به عالی ترین وجه، انگیزه و هدف خلقت را توجیه کرده که در حدیث قدسی «کنز» آمده است. در مراتب تشکیکی وجود برای نفس ناطقه انسانی نشأتی وجود دارد که با اراده و اختیار این مراتب تکاملی را از مرتبه حس به عالم مثال و از عالم مثال به عالم آخرت طی می کند. مرگ، یکی از این مرحله های وجودی نفس است که از عالم محسوس به عالم مثال سوق پیدا می کند و سپس از عالم میانه (عالم برزخ) به عالم آخرت (عالم کمال) سیر می کند. صدرا در تبیین مرگ، آن را امری وجودی معرفی کرده و ازاین رو به امکان معرفت به آن قائل شده است. اهمیت و ضرورت این پژوهش توجیهی عقلی و آرام بخش بحران هویت و بی معنایی زندگی در جهان معاصر است که حیات معقول بشر را در معرض نومیدی و پوچ گرایی قرار داده است؛ بنابراین در نگرش صدرایی، مرگ بُعد ایجابی برای زندگی این جهانی دارد نه بُعد سلبی.

باور به حرکت جوهری و به عبارتی سیالیت جهان یکی از باورهای کلیدی در جهان نگری ملاصدراست ، این باور آثاری بسیار پردامنه هم در اخلاق و هم در روان ما آدمیان دارد ، اگرکسی به حرکت جوهری باور داشته باشد هر سه ساحت ذهن وی دستخوش تغییر می شود و این باور بر هر سه ساحت تاثیرات عمده ای می گذارد ، در این مقاله قصد داریم تاثیرات باور به حرکت جوهری را در ساحت شناختی و عقیدتی روان آدمی مورد بحث قرار دهیم و به این پرسش پاسخ دهیم که فرد باورمند به حرکت جوهری و سیالیت جهان مستعد پذیرش چه باورهایی در ساخت شناختی روان و ذهنش خواهد بود؟ و باورهای جدیدی که در ذهنش پدید می آیند چه تاثیری بر دیگر ساحتهای روانش خواهند داشت ؟ مهمترین آثار چنین باوری در حوزه شناختی روان آدمی نخست فرآیند دیدن خود و جهان است دیگر جهان در دیدگاه چنین فردی جوهری ایستا که تمام شده باشد نیست بلکه جهان هر آن در صیرورت است و آدمی نیز هویتی پویا دارد و دائما هویت خود را می سازد ،باور دومی که در اثر فرآیند دیدن خود و جهان تقویت می شود و در شکل گیری احساسات و عواطف بسیار تاثیرگزار است باور به پیش بینی ناپذیری و عدم قطعیت در مورد جهان و انسان است.