مژگان سرشار

مژگان سرشار

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین

فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۳۲ مورد.
۱.

توحید مهرورزی و مهرورزی توحیدی در اخلاق اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های اخلاقی سال ۱۵ زمستان ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیاپی ۵۸) 293 - 307

کلیدواژه‌ها: توحید مهرورزی مهرورزی توحیدی قرآن احادیث مؤمن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴ تعداد دانلود : ۱۳
این مقاله بر آن است تا مفهوم، اهمیت و کاربرد اخلاق مهروزی را در سبک زندگی اسلامی روشن کند. از دیرباز بین اندیشمندان مسلمان در باره جایگاه عقل و مهرورزی توحیدی در سبک زندگی اسلامی، اختلاف نظر بوده است. گروهی اخلاق اسلامی را مبتنی بر عقل، گروهی بر قلب و گروهی بر هر دو در نظر گرفته اند. گروهی گستره ی مهرورزی را خدا، گروهی مؤمنان، گروهی همه ی انسان ها و گروهی همه هستی دانسته اند. در این نوشتار، ابتدا مفهوم اخلاق مهرورزی با رویکرد توحیدی بیان و سپس با استناد به قرآن کریم و روایات معتبر، جایگاه آن در اخلاق اسلامی بررسی گردیده است. یافته های این پژوهش نشانگر آن است که در رویکرد توحیدی، خدا بی-نهایت عقلانیت و محبت است و مهر بی پایان خود را به همه هستی، به ویژه انسان ها عطا می-کند. مؤمنان واقعی با پیروی از اخلاق اسلامی، برای خشنودی خدا همه وجودشان را سرشار از مهر عاقلانه به خدا و آفریده هایش جز دشمنانش، می کنند. اخلاق اسلامی مبتنی بر توحید مهرورزی و مهرورزی توحیدی است و مؤمنان واقعی به بهترین شکل تلاش می کند سبک زندگی اسلامی را جهانی کرده و تمدن اسلامی را بر آن بنا نهند.
۲.

آوازخوانی زن در روایات شیعی: تحلیل صدوری و فقه الحدیثی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۹ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۳ (پیاپی ۱۱۳) 23 - 39

کلیدواژه‌ها: روایات آوازخوانی زنان غنا صحت صدور حجیت متن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷ تعداد دانلود : ۸
از دیرباز محققان، محدثان و فقیهان برای تشخیص احادیث سره از ناسره با استفاده از مطالعات رجالی و صدوری و تحلیل متن به پالایش روایات مبادرت ورزیده و با پژوهش های فقه الحدیثی به تنقیح مراد و مقصود احادیث همت گماشته اند. با این همه تا کنون پژوهش مستقلی در روایات مرتبط با آواز خوانی زنان صورت نگرفته است. در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی احادیثی را که فقها مستند صدور حکم نهی یا جواز آوازخوانی زنان قرار داده اند دسته بندی کرده و آنها را از نظر صحت صدور و دلالت فقه الحدیثی مورد تحلیل قرار داده ایم تا پاسخ گوی این سؤال اصلی تحقیق باشد: روایات شیعی در باب آوازخوانی زنان از نظر صحت صدور و دلالت فقه الحدیثی چگونه است؟نتیجهٔ این تحقیق نشان می دهد اولاً در میان دو دسته روایت های دلالت کننده بر جواز و عدم جواز احادیث معتبر کم نیست و ثانیاً در میان این دو دسته تعارض مفهومی وجود ندارد و ثالثاً این احادیث بر حکم آوازخوانی صرف نظر از امور دیگر دلالتی ندارد.
۳.

مطالعه تطبیقی انگاره های دووجهی گناه و توبه در قرآن کریم و انجیل(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآنی سال ۲۸ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۳ (پیاپی ۱۰۸) 123 - 144

کلیدواژه‌ها: قرآن انجیل گناه توبه آمرزش انگاره های دو وجهی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵ تعداد دانلود : ۸
ارتکاب گناه و توبه پس از آن، ازجمله مسائلی هستند که در تاریخ اندیشه مسیحیت و اسلام بسیار بحث برانگیز بوده است با توجه به اینکه سخن گفتن از گناه، به همراه مقوله توبه، آمرزش انسان را در پی خواهد داشت، ازاین رو این تحقیق با استفاده از روش تطبیقی، ضمن بررسی گناه و توبه از حیث لغت و اصطلاح در انجیل و قرآن، سعی نموده تا تشابه و تفاوت مصادیق، عوامل و مجازات گناه و همچنین شرایط و مراحل تحقق توبه و آثار دنیوی و اخروی آن را در این دو کتاب مقدس ارائه دهد. برداشت های صورت گرفته از انجیل نشان می دهد که همه انسان ها گناه آلود به دنیا می آیند و گناه بعد از غسل تعمید، با توبه بخشیده می شود. اما قرآن بیان می کند انسان ها با فطرت پاک متولد می شوند. هر دو کتاب مقدس توبه را عامل رهایی از گناه معرفی کرده اند، اما شیوه این رهایی بخشی در دو دین متفاوت است. در مسیحیت بعد از مراسم غسل تعمید، توبه با اعتراف گناهکار در مقابل کشیش انجام می شود، در حالی که در قرآن، اعتراف به گناه برای غیر خدا مجاز نیست.
۴.

تحلیل ودراسه العداله الجنسیه في القرآن الکریم والطبیعه الجنسانیه للّغه العربیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات فی العلوم الانسانیه دوره ۳۰ سال ۱۴۴۵ شماره ۳ ۲۳-۱
تعداد بازدید : ۱۱۰ تعداد دانلود : ۱۰۲
من القضایا الهامه فی عالمنا المعاصر هی قضیه حقوق المرأه وتحقیق المساواه بین الجنسین التی حدّدها القرآن الکریم بشکل واضح فی مواضع مختلقه وتناول أبعادها. هذا وإن اللغه العربیه وهی لغه القرآن الکریم ذات طبیعه جنسانیه فی التعامل مع الجنسین الذکر والأنثی. فالملاحظ أن صیغه المذکر فیه هی أکثر استخداما من صیغه المؤنث. لا شک أن طبیعه اللغه العربیه وتعاملها مع هذه القضیه تتأثر بمجالات سیاسیه وحقوقیه مختلفه، وکان للسلطه الحاکمه دور فی هذا الأمر. لهذا فإن من ضروریات العصر الراهن هو أن یبحث المشروعون والفقهاء بشکل معمق وبالاعتماد علی النظریات الحدیثه هذا الموضوع لکی لا یتم استغلال النص القرآنی واستثماره لأهداف وغایات مغرضه. فی هذا البحث حاولنا فی البدایه مناقشه أفکار وآراء بعض مفکری الإسلام حول موضوع اللفظ والمعنی فی النص القرآنی، فهم یعتقدون أن هناک مسافه بین اللفظ والمعنی، وإن استخدام الألفاظ المذکوره فی القرآن الکریم یشمل معنی المذکر والمؤنث علی حد سواء، ولم یکن قصد الشارع من استخدام لفظ المذکر استهدافَ جنس الذکور حصرا وإنما المخاطب بها کلا الجنسین من ذکر وأنثی. أظهرت نتائج البحث أن عناصر اللغه لا علاقه لها بالجنس فی ذاتها ولا یمکن اعتبار خصوصیه ذکوریه او أنثویه لها. ثم وبالاعتماد علی المنهج الوصفی التحلیلی حاول الباحثون من خلال مراجعه النص القرآنی مناقشه موضوع حقوق الإنسان بالاعتماد علی الاتجاه الجنسانی فی أربعه مجالات هی: عجله الحیاه، والهویه الإیمانیه، والحاجه إلی الأمن وقضیه الزینه، للوقوف علی العداله الجنسانیه فی النص القرآنی بین الذکر والأنثی.
۵.

نقد و بررسی شبهات آیات موهم ناسازگاری ادبی در قرآن کریم با استناد به قواعد رایج در شعر و نثر عربی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآن و حدیث سال ۱۶ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۳۲) 285 - 313

کلیدواژه‌ها: ناسازگاری ادبی تعارض در قرآن شبهه در قرآن قواعد ادبی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۳ تعداد دانلود : ۱۸۵
کتب و مقالات زیادی در گذشته و حال پیرامون شبهه تناقض و تعارض آیات قرآن نوشته شده، لکن این آثار هرکدام از زاویه ای به موضوع نگاه کرده و بعضاً گونه ای خاص از شبهه اختلاف و تعارض را مورد بررسی قرار داده اند. ادعای ناسازگاری ادبی در قرآن زمانی می تواند مطابق با واقع باشد که با نظم و اسلوب موجود در شعر و نثر عرب سازگاری نداشته باشد. ازاین رو هنوز ضرورت دارد تا با بررسی شبهات محققان و مستشرقین معاصر پیرامون ناسازگاری ادبی آیات گونه های مختلف این شبهه را احصا نموده و ادعای مدعیان این شبهه را بصورت مصداقی مورد نقد و بررسی قرار گیرد. این مقاله به روش تحلیلی و انتقادی با استفاده از نظر ادیبان و مفسران، موضع شبهه برخی آیات موهم ناسازگاری ادبی را با قواعد رایج در متون عربی تطبیق و مورد نقد و تحلیل قرار داده است. یافته های پژوهش نشان میدهد بخشی از شبهات مربوط به ناسازگاری ادبی در قرآن به عدم تسلط کافی بر قواعد کم کاربرد موجود در شعر و نثر عربی برمی گردد چرا که قواعد ادبی و بلاغی قرآن از دو بخش عمومی و تخصصی تشکیل شده است که در سروده ها و متون عربی رایج و مرسوم است. ترکیب و نظم رایج در بسیاری از آیات موهم شبهه ادبی با قواعد کم کاربرد و ظریف، در شعر و نثر عربی مطابقت دارد. مبرهن است، منتقدان قرآن، تنها قواعد عام ادبیات عرب را معیار و ملاک ناسازگاری ادبی در آیات قرآن قرار داده اند.
۶.

روش مولف کتاب سیر تحول قرآن در تعیین ترتیب و سال نزول آیات: تحلیل و اعتبارسنجی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات علوم قرآن و حدیث سال ۲۰ بهار ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۵۷) 113 - 130

کلیدواژه‌ها: جمله سنجی قرآن تعیین طول متوسط آیات تحول قرآن تنوع قرآن سال نزول آیات

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۹ تعداد دانلود : ۱۴۱
برخی از مفسران و دانشمندان علوم قرآنی بر این باورند که تفسیر قرآن بر اساس ترتیب نزول سوره ها، بهترین روش برای فهم قرآن و دست یابی به اهداف متعالی آن می باشد. یکی از این افراد، مهدی بازرگان است که در کتاب« پا به پای وحی» سوره های قرآن را با ترتیب نزول خاصی تفسیر نموده است. وی با ارایه معیاری به نام « طول متوسط آیات» که منظور از آن خارج قسمت تعداد کلمات سوره بر تعداد آیات همان سوره می باشد، و توضیح و تفصیل آن در قالب جداول و منحنی هایی در کتاب «سیر تحول قرآن» روش پیشنهادی خود را مطرح نموده است. بازرگان ادعا می کند که طول متوسط آیات در سال های نخست بعثت اندک بوده و در سال های بعد تدریجا افزایش یافته است؛ و در سال های آخرت هجرت به اوج خود رسیده است. دراین مقاله نشان داده ام که مولف «سیر تحول قرآن» با تکلف بسیار سعی کرده است که پیش فرض خود را مبنی بر این که با گذشت زمان «طول متوسط آیات نازل شده به تدریج افزایش می یابد » را به اثبات برساند. برای این مقصود گاه در شماره گذاری آیات مناقشه کرده است. برای مثال سوره « نصر» را یک آیه به حساب آورده است و یا پنج آیه نخست سوره «علق» را ده آیه فرض نموده است. در بخش دوم با ذکر هشت اشکال، نشان داده ام که بخشی از سال های نزول مندرج در کتاب «سیر تحول قرآن» با مضامین آیات و شواهد قطعی تاریخی و روایی ناسازگار است.
۷.

جایگاه اخلاق در مسائل فقهی: مطالعه موردی روایات خمس(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های اخلاقی سال ۱۴ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۵۴) 125-144

کلیدواژه‌ها: خمس گزاره فقهی گزاره اخلاقی عدالت و انصاف

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۵ تعداد دانلود : ۱۴۱
اخلاق افزون بر فرهنگ سازی و هویت آفرینی برای جامعه و فرد زمینه را برای اجرای تکالیف شرعی و قانونی اعم از عبادات، معاملات، احکام، قوانین مدنی و اجتماعی فراهم می آورد. ازآنجاکه در قرآن مسائل فقهی و اخلاقی جدا مطرح نشده، لذا ضروری است که نحوه ارتباط این دو در روایات نیز پی جویی شود؛ بنابراین مسئله اصلی این مقاله توجه به نکات اخلاقی مطرح در روایات خمس است. روش تحقیق در این مقاله توصیفی- تحلیلی است. جایگاه اخلاق در روایات مربوط به خمس در دو حوزه کلی مطرح است. یکی جایگاه گزاره های اخلاق در اصل تشریع خمس و دیگری جایگاه گزاره های اخلاقی در علت تشریع برخی احکام خمس. به طور مثال بحث عدالت و انصاف ازجمله گزاره هایی اخلاقی است که پایه و اساس تشریع احکام فقهی خمس در زمینه بخشش و یا نحوه و زمان پرداخت خمس قرارگرفته است. سهل گیری ازجمله گزاره هایی اخلاقی است که اساس تشریع برخی از احکام خمس بوده است. حرمت گذاری و حفظ شأن و جایگاه رهبران نیز ازجمله اصول اخلاقی بوده که مبنای تشریع خمس گشته است. در باب علت تشریع برخی از احکام فقهی خمس نیز، گزاره هایی اخلاقی مدنظر شارع بوده است. بخشش از خمس ازجمله مسائلی است که توسط اهل بیت (ع) در روایات مطرح شده است؛ در این روایات علت تشریع چنین حکمی پاک بودن ولادت شیعیان معرفی شده است. ازجمله علت های دیگر تشریع خمس، پاک شدن از گناهان و جلوگیری از بخل است.
۸.

خاستگاه اختلاف خوانش مفسران در تفسیر عبارت كُنْ فَيكُون

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه نقد آراء تفسیری سال ۴ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۸) 223 - 258

کلیدواژه‌ها: اختلاف قرائات تفسیر قرآن‌ با قرآن اختلاف اِعراب گذاری آیات گرایش های مفسران

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۳ تعداد دانلود : ۷۷
متن قرآن از نگاه اکثر عالمانِ مسلمان یک سان و مصون از تحریف است؛ اما گاهی در تفسیر یک آیه اختلاف مفسران منجر به تقابل آراء شده است. مفسران عبارت کن فیکون  را ذیل دو گونه کلی خوانش مجازی و حقیقی تفسیر کرده اند. این اختلاف خوانش ، جبر و اختیار مخلوق را در تکوین رقم زده است. طبق یافته های تحقیق، منشاء این اختلاف، بیش تر در مبانی، روش و گرایش مفسر خودنمایی می کند. در حوزه مبانی مفسر اختلاف قرائات و اعراب، حجیّت ظواهر و زبان قرآن از عوامل مؤثر در اختلاف آراست. در تفسیر عبارت کن فیکون، مفسران اهل سنّت از سه روش تفسیر قرآن با قرآن، قرآن با روایات و قرآن با قول صحابی و تابعی بهره برده اند؛ اما مفسران امامیه فقط به تفسیر با آیات قرآن و روایات معصومین (ع) بسنده کرده اند. گرایش مفسر نیز در مباحث کلامی، فلسفی، عرفانی و اعتقادی در اختلاف خوانش آنان بسیار مؤثر است. هرچند جایگاه تفسیر به دلیل بشری بودن آن، از متن قرآن جداست؛ اما بررسی خاستگاه این تفاوت ها، در انتخاب و گزینش خوانش ها و کشف افق های روشنی از مراد الهی و عمل به آنها کارگشا ست.
۹.

تحلیل و اعتبارسنجی فهرست ابن عباس در ترتیب نزول سوره های قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی دوره ۱۴ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۵۶ 642 - 663

کلیدواژه‌ها: فهرست ابن عباس عصر رسالت تقدم و تاخرآیات ترتیب نزول سوره ها

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴ تعداد دانلود : ۵۳
برخی از مفسران و دانشمندان علوم قرآنی معتقدند تفسیر بر وفق ترتیب سوره ها، برترین روش فهم قرآن و خدمت بدان است؛ چون بدین وسیله می توان حالات و مراحل نزول را به شکلی روشن و دقیق پی گرفت و بدین ترتیب خواننده در فضای نزول قرآن و شرایط و مناسبات و غایات و مفاهیم آن قرار می گیرد و حکمت نزول برایش نمایان می شود. لذا از صدر اسلام برخی از صحابه و تابعان، درصدد جمع آوری قرآن بر اساس ترتیب نزول برآمدند. در این میان فهرستی که ابن عباس بنا به نقل عطاء خراسانی از ترتیب نزول سوره های قرآن ارایه کرده است، از اعتبار بیشتری برخوردار است.عبدالله بن عباس شاگرد ممتاز علی (ع) بوده و تفاسیری که از آیات گوناگون قرآن ارایه کرده، موقعیت ممتاز تفسیری او را نسبت به دیگر صحابه به خوبی نشان می دهد. در این مقاله با شواهد قرآنی، تاریخی و روایی نشان داده شده است که فهرست مذکور نیز دارای ضعف های بسیاری می باشد، و تقدم و تاخر سوره ها در آن فهرست با مشکلات جدی رو به رو است. در ضمن تقدم و تاخر سوره ها در آن فهرست، لزوما به معنای تقدم و تاخر آیات آن سوره ها نیست؛ برای روشن شدن این مطلب نیز چندین مثال بیان شده است.
۱۰.

تحلیل نظری غرر آیات در آرای قرآن پژوهان با رویکرد اخلاقی و تربیتی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآنی سال ۲۷ بهار ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۱۰۲) 107 - 128

کلیدواژه‌ها: آیا ت غرر آیا ت جواهر افضل و فاضل کلید و مفتاح توحید

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۵ تعداد دانلود : ۱۵۹
یکی از مسائلی که در طول تاریخ نظر عده ای از قرآن پژوهان و مفسران را به خود جلب نموده، بحث در زمینه مفاهیم، مضامین و آیات و سوره های بنیادین و کلیدی قرآن کریم است که نقشی اصیل، مرجع و گاه جامع در تفسیر برخی آیات دیگر دارند. این دغدغه در میان آنان منجر شد که هر یک، اصطلاحاتی را برای این مفاهیم و آیات و سوره ها برگزینند. این تحقیق با روش تحلیلی، به کتاب ها و آثار قرآن پژوهان از قرن پنجم هجری تا دوره معاصر مراجعه و اصطلاحات متعدد در این زمینه را استخراج و تحلیل نموده و به چیستی و مؤلفه های عناوین وضع شده توسط آنان پرداخته و به برخی نکات اشتراک و افتراق آنها دست یافته است. بررسی ها نشان داد که با شش واژه برای نشان دادن مفاهیم و آیات برگزیده قرآن مواجهه ایم که عبارت اند از: 1- محکم، 2- جواهر، 3- افضل و فاضل، 4- کلید، 5- مضامین اصلی، 6- غرر آیات. یکی از مؤلفه های مشترک همه اصطلاحات شش گانه «توحید» است که مهم ترین مبنای تربیت اخلاقی قرآن می باشد.
۱۱.

تأثیرپذیری چهار روایت مربوط به صفت های حرص، حسادت، سخاوت و گذشت در بحارالانوار از امثال عامیانه: تحلیل و تاریخ گذاری روایت ها

نویسنده:
منبع: سیره پژوهی اهل بیت سال ۸ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۱۵ 81 - 102

کلیدواژه‌ها: امثال عامیانه بحارالانوار حرص حسد سخاوت گذشت مجمع الامثال

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۸ تعداد دانلود : ۱۲۰
بررسی امثال موجود در روایات و یافتن تاریخ تولید و گوینده اولیه آنها  به ما کمک می کند تا روایات را از امثال تفکیک کنیم. در این پژوهش بر مبنای امثال موجود در مجمع الامثال میدانی، روایات بحارالانوار مورد بررسی قرار گرفته است. روایات حاوی ضرب المثل در بحارالانوار در سه حیطه اندیشه، صفت ها و احساسات قلبی، و عملکرد انسان قابل دسته بندی هستند. در این مقاله روایت هایی از بحارالانوار ، مشتمل بر امثالِ «اَلْحَرِیصُ مَحْرُومٌ»، «لاَ رَاحَهَ لِحَسُودٍ»، «السَّخَاءُ فِطْنَهٌ وَ اَللُّؤْمُ تَغَافُلٌ» و «أَنَّى لَکَ بِأَخِیکَ کُلِّهِ وَ أَی الرِّجَالِ الْمُهَذَّب»، که در حوزه صفات قلبی حرص، حسادت، سخاوت و گذشت است، مورد بررسی قرار گرفته اند. در پژوهش حاضر با برسی تقدم و تأخر زمانی منابع و بررسی اسناد، راویان و متن روایات معلوم شد که اولین گویندگان این عبارات تمثیلی، معصومان: نبودند؛ بلکه افرادی ادیب و حکیم همچون ابراهیم بن ادهم، ابوالدرداء و اکثم بن صیفی اولین گویندگان این امثال بودند. سپس این عبارات تمثیلی در اواخر قرن اول و نیمه اول قرن دوم وارد روایات شدند. همچنین این پژوهش نشان دهنده تأثیرپذیری روایات از امثال عامیانه است.
۱۲.

واکاوی معنای واژه «خِمار» با تأکید بر اقوال صحابه و تابعین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم قرآن و حدیث سال پنجاه و چهارم بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۱۰۸ 157 - 171

کلیدواژه‌ها: خمار ریشه شناسی حدیث صحابه و تابعین پوشش بانوان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۵ تعداد دانلود : ۲۶۶
پوشش بانوان از جمله مفاهیمی است که در قرآن کریم با واژگان متعددی مورد توجه قرار گرفته است. یکی از واژگان مربوط به پوشش، واژه «خمار» است که در آیه 31 سوره نور آمده است. فقها و مفسران در معنای این واژه اختلاف نظر دارند و این اختلاف معنایی باعث شده نظرات و احکام متفاوتی را در خصوص پوشش سر بانوان بیان کنند. در این میان مفهوم واژگان و اصطلاحات به کار رفته در متن روایات می تواند در درک این مسئله راهگشا باشد. در این مقاله تلاش می شود ابتدا با بهره گیری از دانش ریشه شناسی واژگان، ریشه و معنای این واژه در زبان های نیا واکاوی شود؛ سپس ضمن جستجو در منابع ادبیات دوره پیش از اسلام و نیز واکاوی این واژه در منابع لغویان تلاش بر تبین گستره معنایی این واژه در بستری تاریخی به عمل آمد. با جمع آوری و بررسی احادیث مروی از صحابه و تابعین، که این واژه در آن ها به کار رفته بود، تلاش شد این معنا به طور دقیق کاویده شود و کارکرد آن به دست آید. با ریشه شناسی واژه «خمار» متوجه شدیم این واژه ریشه در زبان آفروآسیایی دارد، و با پژوهش در ادبیات جاهلیّت و آرای لغت شناسان عربی این مفهوم در سیر تاریخی خود از معنای کلی پوشش، بدون توجه به جنسیتی خاص، تا معنای پوشش سر بانوان در فرهنگ اسلامی دلالت دارد. بررسی اقوال صحابه و تابعین نیز بر مفهوم پوشش سر بانوان تأکید دارد.
۱۳.

تطور «رِکاز» در روایات فریقین: مطالعه تاریخی و تطبیقی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآن و حدیث سال ۵۵ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲ 485 - 467

کلیدواژه‌ها: خمس دفینه رکاز گنج معدن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۲ تعداد دانلود : ۱۳۰
در منابع حدیثی شیعه و اهل سنت مصادیقی ذکرشده که متعلَّق خمس قرار می گیرند. یکی از این متعلقات، رِکاز است. پژوهش های صورت گرفته در این زمینه، بیشتر جنبه فقهی دارند و نگاه تاریخی و تطبیقی ندارند. در منابع شیعی و اهل سنت دو دسته روایت راجع به رکاز نقل شده است. یک دسته رکاز را به طور مطلق ذکر کرده اند. در این دسته از روایات قرینه ای که نشان دهنده مفهوم رکاز باشد، وجود ندارد. دسته دوم روایات متعددی از پیامبر(ص)، برخی صحابه و تابعان در اهل سنت و نیز از امامان شیعه(ع) نقل شده که دارای قرائن درون متنی است که به کمک آن ها می توان تا حدودی به فهم رکاز نزدیک شد. رکاز در شیعه به معانی معدن، هر چیز با ارزش پیداشده، هر نوع مال بلااستفاده، مسکوکات رایج و در اهل سنت به معانی معدن، گنج های قدیمی و دفینه ها آمده است. عمده اختلاف روایات در مفهوم رکاز، به نوع برداشت لغوی این واژه برمی گردد.
۱۴.

بررسی انتساب کتاب کفایه الاثر به علیّ بن محمّد خزّاز قمی رازی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سفینه سال نوزدهم زمستان ۱۴۰۱ شماره ۷۷ «ویژه باور شناخت» ۵۲-۲۸

کلیدواژه‌ها: کفایه الاثر (کتاب) خزاز قمی انتساب کتاب پژوهشهای کتابشناسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۵ تعداد دانلود : ۱۷۰
این مقاله برای اثبات صحت انتساب کتاب کفایه الأثر به خزاز قمی است که برای این هدف مراحلی را پیموده است. اول اینکه آیا در کتاب های تراجم که تقریباً هم دوره با مؤلّف بوده نامی از او برده شده است یا نه؟ دوم اینکه تراجم نویسان نام این کتاب را برای او ذکر کرده اند یا نه؟ و سوم آنکه کتابی که امروز در دست ماست آیا همان کتابی است که در قرون اولیه بوده است یا نه؟ در مورد نکته سوم لازم است روایات کتاب موجود را با روایات کتب ماقبل مطابقت شود تا به نوعی از «این همانی» در نقل روایات دست یافت، بدین معنی که نقل روایات در طول قرون دستخوش تغییر و تبدیل نشده باشد. چنانچه احادیث این کتب در حدّ معناداری مطابقت داشته و انتساب کتاب به مؤلّفش نیز توسط مؤلّفان بعدی تأیید و تکرار شده باشد، می توان انتساب کتاب مورد نظر را به مؤلّفش صحیح دانست. بر اساس یافته های این مقاله؛ اولاً صاحبان تراجم از مؤلف کتاب یعنی علی بن محمد بن علی خزاز قمی نام برده اند. ثانیاً با اینکه از کتاب او تا قرن ششم نامی نبرده اند، اما قرائنی بر این مطلب شهادت می دهد. ثالثاً پس از بررسی روایات کتاب با نقل های آن در کتب بعدی معلوم شد که «این همانی» در مورد روایات آن با درصد بالایی محقق شده است. در نتیجه می توان چنین بیان نمود که انتساب کتاب کفایه الاثر به علی بن محمد بن علی خزّاز قمی رازی، عالم حدیثی قرن چهارم با درصد بسیار بالایی صحیح می باشد.
۱۵.

گونه شناسی آرای مفسران در خوانش عبارت «کُن فَیَکون»(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآنی سال ۲۷ زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴ (پیاپی ۱۰۵) 5 - 24

کلیدواژه‌ها: گونه شناسی کُنْ فَیَکُونُ تکوین جبر اختیار

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۶ تعداد دانلود : ۱۵۱
در طول تاریخ تفسیر، عبارت «کُن فَیَکون» مورد عنایت مفسران و اندیشمندان مسلمان بوده و بررسی تطور آرای آنان، حاکی از تلاش مستمرشان برای ارائه تفسیری مطابق با ظاهر آیه و روایات می باشد. آرای متنوع مفسران، «کُن فَیَکون» را بر سبیل مجاز و حقیقی تفسیر کرده اند. خوانش مفسران در این دو گونه نیز یکسان نیست. در گونه مجازی، از کلماتی که بر غیرحقیقی و نمادین بودن «کُن فَیَکون» دلالت دارد، مثل تمثیل، کنایه، تعبیر و تشبیه استفاده کرده اند، و در گونه حقیقی نیز عده ای آن را به مثابه کلام خدا و برخی به مثابه فعل خدا دانسته اند. بعضی از مفسران در گونه اخیر، نوعی معرفت و اختیار در تکوین برای انسان تفسیر کرده اند. نوآوری این جستار، تطور آرای مفسران و شناخت گونه های تفسیری عبارت «کُن فَیَکون»، و برجسته کردن آرای مفسران در مورد اختیار و قابلیت در تکوین برای مخلوقات است. پیامد این فرضیه می تواند پاسخگوی پرسش های بشر درباره شقاوت و سعادت و طینت انسان باشد که ره آورد آن، رشد ایمان و تفکرات انسان، میل و رغبت او در قبول اوامر و نواهی حق تعالی، مسؤولیت پذیری او در عرصه عمل، فعل و اطاعت مشتاقانه اش از پروردگار در انجام تکالیف و اجتناب از معاصی است. روش تحقیق، کتابخانه ای و توصیفی- تحلیلی است.
۱۶.

ابتناء کتاب کفایه الاثر تألیف خزاز قمی بر کتب شیخ صدوق(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سفینه سال هجدهم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۷۲ «ویژه پژوهش های قرآنی» ۱۱۲-۹۰

کلیدواژه‌ها: کفایه الأثر خزّاز قمی رازی صدوق ابتناء منابع مکتوب

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۴ تعداد دانلود : ۲۶۴
امروزه یکی از دغدغه های پژوهشگران حوزه حدیث و تاریخ حدیث، اثبات ابتنای آثار متأخر، بر منابع مکتوب متقدم است. با اثبات این موضوع، مکتوبات روایی موجود از اعتبار زیادی برخوردار خواهند شد. در این مقاله سعی بر آن است که ابتنای کتاب کفایه الاثر نگاشته علی بن محمد بن علی خزاز قمی رازی در اواخر قرن چهارم بر آثار شیخ صدوق اثبات شود. بدین وسیله میزان اعتبار این کتاب در حد اثری که مبتنی بر نقل مکتوب است و از آسیب های نقل شفاهی مصون مانده است، بالا می رود. در این مقاله با تطبیق روایات کتاب کفایه الاثر با کتب شیخ صدوق، ملاحظه شد که از میان بیست و نه روایت که از شیخ صدوق نقل شده است، بیست و هفت روایت با میانگین شباهت نود و هشت و نیم درصد، در سه کتاب کمال الدین، عیون اخبار الرضا7 و الخصال موجود است. توجه به درصد شباهت روایات ما را به این نتیجه می رساند که مرحوم خزّاز قمّی این روایات را از کتاب های مرحوم صدوق نقل نموده و صرفاً نقل شفاهی راویات نمی باشد.
۱۷.

آرای مفسران درباره آیات اشراط الساعه: تحلیل ومقایسه آراء

نویسنده:
منبع: دین پژوهی و کارآمدی دوره ۱ زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ 35 - 59
تعداد بازدید : ۲۰۰ تعداد دانلود : ۱۴۱
در قرآن آیاتی بیانگر این مطلب هستند که مرحله اول معاد با ظهور نشانه های رستاخیز یا به تعبیر قرآن و به تبعِ آن کتاب های تفسیری،«اشراط الساعه»آغاز می گرددموضوع این مقاله آرای مفسران درباره آیات اشراط الساعه: تحلیل ومقایسه آراء است.این نوشتار روند تاریخی آراء مفسران از تفسیرهای بسیط قبل از قرن دوم هجری که در قلمرو برداشت های اثری و نقلی اکتفا ورزیده اند و مطالب سنتی و سمبلیک را باور نموده اند، تا آثار مدوّن دوران های معاصر که مبنای تطبیق قرآن با علم روز را داشتنددرخصوص آیات مرتبط با نفخ صور و دابه الأرض و برخی تحول های آسمان را گزارش می دهد. سپس نشان می دهد که پیشرفت علوم ونجوم و بالا رفتن آگاهی مفسران در تفسیر واژگان قرآن درزمان های مختلف تأثیرگذار است و سبب گردیده است که در قرون اخیر مفسران از منظر دیگری به صور و دابّه و برخی تحول های کرات آسمانی بنگرند و سعی نمایند به گونه ای عقلانی و منطقی، مطالب دینی را با رویکردی اثباتی روشن کنندمهم ترین یافته های این پژوهش مقایسه و تطبیق آراء متفاوت مفسران با توجه به مبانی مختلف آنان در قرون متمادی در مواجهه با تعبیر نفخ صور و دابها لأرض و برخی تحول های آسمان به ویژه در عصر حاضر است که فهمی کاملا مادی و طبیعی ارائه می کنند
۱۸.

پژوهشی درباره زبان جنسیّت زده عربی و بازنمایی آن در قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات علوم قرآن و حدیث سال هفدهم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴ (پیاپی ۴۸) 73 - 108

کلیدواژه‌ها: جنسیت در قرآن زبان جنسیت گرا تبعیض جنسی در زبان جنسیت زدایی زبان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۸۱ تعداد دانلود : ۳۵۰
بررسی زبان قرآن کریم از دریچه جنسیت، یکی از رویکردهای نوین در مطالعات زبان شناختی قرآن پژوهان معاصر است. در پژوهش حاضر، شاخص های زبان جنسیّت زده عربی و نمود آن در زبان قرآن بررسی شده است. زبان جنسیّت گرا، زنان و مردان را به طور نابرابر بازنمایی می کند، لذا یکسری سوگیری و تعصب به سمت یک جنس صورت می پذیرد و جنس دیگر مورد تبعیض واقع می شود. با توجّه به اینکه زبان یکی از مؤلفه های مهمّ فرهنگ در هر جامعه ای به شمار می رود، کاربرد مصادیق جنسیّت زدگی، می تواند بر جایگاه زنان و مردان، در فرهنگ و جامعه تأثیر مستقیم داشته باشد. اساس این پژوهش، ارائه یک سری اطلاعات به منظور آگاه کردن اذهان در مورد جنسیّت گرایی زبان عربی است. لذا تلاش شده است که زبان عربی و عربی قرآنی، از منظر زبان شناسی جنسیّت به عنوان زبانی جنسیّت گرا مورد بررسی قرار گیرد. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی- تحلیلی است؛ زیرا جنسیّت گرا بودن زبان قرآن را از طریق جمع آوری شواهد زبانی در متن آن، توصیف می کند؛ و تبعیض جنسی در زبان عربی موجود در قرآن را انعکاس می دهد. نتایج این پژوهش نشان دادند تردیدی نیست که زبان عربی، زبانی حساس به جنسیّت است و صیغه مذکر در واژگان و الفاظ آن غالب است، اما مهمّترین ویژگی آن قدرت تولید معنای گسترده و تأویل پذیری آن است، که به این زبان توانایی بسیار در تولید دلالات یا قرائت های مساوات طلبانه را می دهد. از طرفی هدف اصلی قرآن هدایت مردم است ﴿هدیً للمُتَّقینَ﴾(البقره:2) و بین تذکیر و تأنیث در زبان عربی و زن و مرد در جامعه انسانی تفاوت وجود دارد.
۱۹.

«بطین» بودن امیر المؤمنین علی علیه السلام در روایت ها: تحلیل سندی و متنی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۵ پاییز ۱۳۹۹ شماره ۳ (پیاپی ۹۷) 147 - 174

کلیدواژه‌ها: امام علی (ع) بطین مبطون شکم برآمده تحلیل سندی و نقد متن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲ تعداد دانلود : ۳۹
این مقاله به تحلیل سندی و متنی روایت های مربوط به وصف شکم امام علی۷ پرداخته است. برخی از روایت ها، شکم بزرگ را جایگاه علم امام دانسته و یا آن را زیبایی ظاهری امام مطرح نموده اند و در برخی دیگر، این وصف در نکوهش امام۷ مطرح شده است. در این مقاله یازده روایت را که در آن ها وصف «بطین» به امام۷ نسبت داده شده، با توجه و تمرکز بر تاریخ ورود روایات در مصادر اولیه هر یک، بررسی نموده ایم. تحلیل سند و متن نشان می دهد که در سند آن ها از یک سو غالیان شیعه و از دیگر سو، مخالفان امام۷ وجود دارند و در تحلیل متن، انواع اشکال های متنی، همچون تصحیف، نقل به معنا و اضطراب وجود دارد. لذا انتساب این متون به امامان معصوم: ممکن نیست. مهم ترین یافته این مقاله، با توجه به مصدرهای روایات، آن است که زمان ساخت روایت ها دوران خلیفه های اموی است که بعدها در زمان خلافت عباسی ها وارد مصدرهای شیعه شده است.
۲۰.

دیدگاه مفسران و قرآن پژوهان معاصر درباره اشتغال زنان: نقد و تحلیل(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی سیاسی ایران سال سوم پاییز ۱۳۹۹ شماره ۳ (پیاپی ۱۱) 1528 - 1541

کلیدواژه‌ها: اشتغال زنان مفسران قرآن پژوهان معاصر نقد و تحلیل

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۶۳ تعداد دانلود : ۲۰۵
مسئله اشتغال زنان در حوزه برابری حقوق زنان و مردان مطرح شده است. برای توضیح و تفسیر آیات قرآنی که این موضوع را مطرح می نمایند، همواره سوالاتی در این زمینه مطرح می شود. این پژوهش با روش اسنادی کتابخانه ای، ضمن گزارش آرای مفسران و قرآن پژوهان معاصر با محوریت آیات ۳2 سوره نساء و ۳۳ سوره احزاب، به تحلیل و نقد نظرات آنها می پردازد. مفسران و قرآن پژوهان در این حوزه به دو دسته مخالفان و موافقان تقسیم می شوند. ضمن آنکه موافقان اشتغال زنان نیز خود به دو گروه موافقان مشروط و مطلق تقسیم می شوند. نتایج بحث نشانگر این است که؛ موافقان مطلق، استقلال و شغل را حق طبیعی زنان می دانند، حال آنکه موافقان مشروط معتقدند که زنان حق شرکت در فعالیت های اجتماعی و اقتصادی را دارند، اما اولویت برایشان خانه و رسیدگی به فرزندان است. شرط حضور آنان در جامعه نیز رعایت حجاب و شئونات اسلامی است. مخالفان این حوزه معتقدند اشتغال زنان با مسئولیت همسری و مادری آنان تداخل دارد، بنابراین حضور آنان در جامعه مثبت نیست. گویی تفاسیر موافقان مشروط که برای کرامت و آزادی زنان ارزش قائل-اند، در این زمینه تطابق بیشتری با نیازهای جامعه امروزی دارند.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان