سید حبیب الله طباطباییان

نقش و جایگاه صنعت خودرو در اقتصاد کشورها موجب شده بعضی از کشورها به این صنعت روی آورند و با سرمایه گذاری جدی در این بخش، به جایگاهی دست یابند که به عنوان خودروساز جهانی نقش مهمی در تولید، اشتغال و ثروت داشته باشند. بررسی مسیری که این کشورها پیموده اند؛ می تواند برای کشورهایی که در این مسیر قرار گرفته اما نتوانسته اند به جایگاه مناسبی دست یابند راهگشا باشد. این مقاله با مروری به تاریخچه شکل گیری، روند تکامل و تحولات رخ داده در صنعت خودروی جهان و زنجیره ارزش این صنعت، سهم هر یک از فعالیت ها در زنجیره ارزش خودرو و تغییرات به وجود آمده در آن را بررسی و مسیر خودروساز شدن مشخص شده است. همچنین با انجام مطالعه تطبیقی و استفاده از نمودار استخوان ماهی، ضمن رویدادنگاری فعالیت ها ، مسیر پیموده شده و سیاست های اتخاذ شده توسط کشورهای منتخب تبیین می شود. با انتخاب روش گلوله برفی و انجام مصاحبه و همچنین جمع آوری گفتگوها، مصاحبه ها و اظهار نظرهای مختلف انجام شده در باره صنعت خودروی ایران و جهان، نظرهای سی نفر از کارشناسان، صاحب نظران و مدیران فعال در عرصه صنعت خودرو اخذ و با تحلیل محتوای آنها با استفاده از نرم افزار Maxqda، مسیر ی که کشورمان برای خودروساز شدن انتخاب و پیموده است تبیین و با الزامات خودروساز شدن، تطبیق داده و نتیجه گیری می شود.

در دنیای امروز که سهم خدمات در اقتصاد کشورها همواره در حال افزایش است، نوآوری در خدمات و توسعه خدمت جدید (NSD)، برای بنگاه های خدماتی بسیار مهم و حیاتی شده است. اما علی رغم این اهمیت، مطالعات کافی در مورد الگوهای توسعه خدمت جدید در برخی از صنایع خدماتی (مانند اپراتوری تلفن همراه) در کشورمان انجام نشده است. پژوهش حاضر با هدف پرکردن این شکاف تحقیقاتی و با رویکردی کیفی مبتنی بر مطالعه موردی (از نوع چندموردی) به بررسی الگوی توسعه خدمت جدید در اپراتوری تلفن همراه ایران پرداخته است. در گام اول این پژوهش، الگوهای توسعه خدمت جدید در ادبیات موضوع بررسی و تحلیل شده و الگوی مفهومی توسعه خدمت جدید استخراج شد. در گام بعدی، از آنجا که الگوی توسعه خدمت جدید در هر بخش و یا کشوری تحت شرایط خاص آن بخش و کشور مورد مطالعه تفاوت می کند، مطالعه چندموردی انجام شده و الگوی اولیه توسعه خدمت جدید با تحلیل بین موردیِ مطالعات انجام شده ارائه شد. در پایان نیز الگوی پیشنهادی توسعه خدمت جدید در اپراتوری تلفن همراه ایران با مقایسه و تحلیل الگوهای مفهومی و اولیه ارائه شده است.

روزافزون بودن سهم گاز طبیعی در سبد منابع تمین انرژی و نیز جایگاه ایران به عنوان دومین دارنده ذخایر گاز جهان اهمیت مدیریت تولید و مصرف گاز را امری بدیهی میسازد و در این زمینه فناوری ذخیرهسازی زیرزمینی گاز به عنوان یکی از ابزارهای مدیریت منابع گازی میتواند نقش مهمی در آینده صنعت گاز کشور ایفا کند این در حالی است که روند رشد دستیابی به فناوریهای این حوزه در سالهای اخیر متوقف شده است به منظور تحلیل و برنامهریزی روند توسعه این فناوری نخستین گام ریشهیابی و تحلیل مشکلات و موانع موجود در این مسیر است این مقاله تلاش کرده با استفاده از رویکرد نظام نوآوری فناورانه چارچوبی برای تحلیل مشکلات و موانع منجر به توقف فرآیند توسعه فناوری مذکور در کشور ارائه دهد همچنین نقش مشکلات برونسیستمی و زمینهای در این خصوص مورد بررسی قرار گرفته و رابطه بین مشکلات زمینهای ساختاری و کارکردی نظام نوآوری فناورانه ذخیرهسازی زیرزمینی گاز از طریق مدلسازی معادلات ساختاری تحلیل شده است یافتهها مید آن است که عوامل زمینهای از طریق اثرگذاری بر ساختار نظام نوآوری فناورانه به طور مستقیم و غیرمستقیم نقشی مهم و اثرگذار بر مشکلات کارکردی موجود در نظام پیرامون این فناوری دارند تا جایی که شدت اثر این عوامل در بروز مشکلات موجود حتی از شدت اثر عوامل ساختاری داخل خود نظام نوآوری مذکور هم بیشتر است

الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت، الگویی است که با انضمامی شدن مبانی بینشی و ارزشی اسلامی پدید می آید که کارآفرینی یکی از مهمترین آنهاست. مفهوم دانشگاه کارآفرین یا دانشگاه نسل سوم، مدلهای آن و چگونگی تحقق آن در کشورهای مختلف، یکی از موضوعات مهم و قابل تأمل در سالهای اخیر بوده است؛ از این روی شاهد آنیم که پژوهشهای متعددی در جهت شناسایی شاخصه ها و ویژگیهای این دانشگاه به انجام رسیده است. مطالعه گسترده این پژوهشها نشان دهنده تمرکز پژوهشگران بر سخت افزارهای دانشگاه کارآفرین و بی توجهی آنها به اقتضائات نرم می باشد. پژوهش با رویکردی آمیخته به دنبال شناسایی عوامل نرم و سخت شکل گیری دانشگاه کارآفرین در ایران بوده است. پژوهشگر به شناسایی عوامل ذکر شده با رویکردی کیفی و استفاده از مصاحبه نیمه ساختار یافته و مطالعه کتابخانه ای و نیز تحلیل آنها با روش تحلیل تم پرداخته است. پس از آن و در گام بعدی عوامل شناسایی شده با رویکردی کمی و توزیع پرسشنامه میان خبرگان و تحلیل آنها با آزمون ناپارامتریک دو جمله ای، اعتبارسنجی و تأیید شدند. نتایج پژوهش نشان می دهد دانشگاه کارآفرین در بعد نرم دارای مؤلفه های اصلی ( بازیگران کلیدی، هنجارها ، عوامل اجتماعی-فرهنگی، عوامل شخصیتی-انگیزشی) و در بعد سخت دارای مؤلفه های اصلی (سیاستها-راهبردها، زیرساختهای اطلاعاتی-اشاعه ای، زیرساختها-نهادهای پشتیبان، زیرساخت انسانی-سازمانی، زیرساختهای محیطی-دولتی، پیوندهای محیطی، نظامهای مدیریتی(آموزشی-پژوهشی)، نظامهای مدیریتی(حمایتی-ارزشیابی و مالی))می باشد.

آینده نگری یکی از ابزارهای مناسب برای حرکت بر روی موج های عدم قطعیت است و انتخاب روش مناسب از مهم ترین نکاتی است که برای موفقیت آینده نگری لازم است. یکی از راه های دسترسی به نتایج بهتر در آینده نگری، در اختیار داشتن تصویر روشن از روش های مختلف و آگاهی از به کارگیری آنها در پروژه های پیشین است. از دهه 1990 تاکنون روش های متعددی برای انجام پروژه های آینده نگری ارائه و در سطوح مختلف به کار گرفته شده اند. با این وجود، بسیاری از آنها با شکست مواجه شده یا دچار مشکلات و نقایص بسیاری هستند و به دلیل پویایی های آینده نگری، مجموعه مشخصی از فرایند استفاده از آنها در دسترس نیست. هدف اصلی این پژوهش، ایجاد تصویری روشن از کاربرد روش های آینده نگری در پروژه های کاربردی است. بدین منظور، مرور نظام مند بر روی مقالات منتشرشده در سه پایگاه داده: ساینس دایرکت، اسکوپوس و امرالد انجام شده است و پس از غربال در مراحل مختلف، 45 مقاله مورد مطالعه عمیق قرار گرفته و تحلیل شدند. نتایج حاصل از تحلیل مرور سیستماتیک، نشان دهنده تنوع به کارگیری روش های آینده نگری تا سال 2017، سلایق کشورها در به کارگیری روش های آینده نگری، زمینه ها و دامنه کاربرد روش هاست. همچنین عوامل مؤثر بر انتخاب روش ها استخراج شد و بر اساس نظرات خبرگان بومی سازی و درجه اهمیت آنها نیز مشخص شده است. در این تحقیق سعی شده با مروری بر پژوهش های کاربردی، شکاف دانش موجود در حوزه های مربوط به آینده نگری شناسایی و به آینده پژوهان برای پروژه های آتی پیشنهاد شود.

 یکی از فناوری هایی که طی دو دهه گذشته توسعه مشهودی در ایران داشته و در مسیر همپایی پیش رفته است، فناوری نانو الیاف است. این پژوهش به دنبال یافتن پنجره فرصت های همپایی فناوری و تحلیل چگونگی تأثیرگذاری آن ها در بخش ذکرشده است. بدین منظور از رویکرد کیفی و راهبرد مطالعه موردی استفاده شده است. همچنین از چارچوب نظام بخشی نوآوری به عنوان مبنای نظری تحلیل ها استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که رژیم فناوری نانو الیاف، بازارهای داخلی متنوع و بزرگ، تحریم های خارجی و برنامه های حمایتی دولت، نقش مؤثری در همپایی شرکت های فعال در این حوزه از فناوری دارند.

بررسی تجارب عمده سیاست گذاری در حوزه علم و فناوری برای آگاهی از چالش ها و درس آموخته های فرآیند سیاستی آنها، اقدامی حائز اهمیت است. بر این اساس در مقاله حاضر، قانون حمایت از شرکت های دانش بنیان که یکی از مهم ترین تجارب سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری در کشور محسوب می شود با استفاده از چارچوب ائتلاف مدافع (که چارچوبی شناخته شده برای تحلیل فرآیند سیاستی در شرایط بروز اختلاف و تفاوت دیدگاه بین بازیگران سیاستی است) در بازه زمانی سال های 1386 تا 1395 مورد بررسی قرار گرفته است. داده های مورد نیاز تحقیق به کمک مصاحبه های نیمه ساختاریافته با بازیگران اصلی این فرآیند و تحلیل محتوای اسناد سیاستی مرتبط با آن جمع آوری شده است. نتایج، حاکی از وجود دو ائتلاف عمده در این فرآیند می باشد که یکی از نقش معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با رویکردی مابعد دانشگاهی به عنوان مجری قانون حمایت می کند و دیگری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و دبیرخانه شورای عتف با رویکردی کم و بیش دانشگاه محور است. مهم ترین سازوکارهای تغییر در این فرآیند بر اساس میانجی گری بازیگران بی طرف و تغییرات بیرونی ناشی از تغییر دولت در سال های 1388 و 1392 حاصل شده است. دلالت های کاربردی این مقاله می تواند در تلاش های آینده سیاست گذاری علم و فناوری برای به حداقل رساندن مناقشه های سیاستی مفید باشد.

مقاله حاضر با هدف بررسی یادگیری سیاستی و سازوکار های آن در عمده ترین تلاش های سیاست گذاری فناوری و نوآوری ایران، بر برنامه های توسعه به عنوان مهم ترین سیاست های توسعه ای میان مدت کشور تمرکز نموده است. با بررسی 5 برنامه توسعه اخیر، برنامه های سوم تا پنجم توسعه که دارای نگاهی منسجم تر و یکپارچه در قالب یک فصل مجزا به توسعه فناوری و نوآوری هستند به عنوان سه قانون منتخب مورد مطالعه قرار گرفت. پس از بررسی و تحلیل محتوای اسناد سیاستی و مصاحبه با 18 نفر از بازیگران اصلی این فرآیند، 16 مقوله محوری در توسعه فناوری و نوآوری استخراج گردید. سهم غالب یادگیری سیاستی در این 16 مقوله به یادگیری سیاسی و فنی به ترتیب با 8 و 7 تکرار اختصاص یافته است. این سهم بالای یادگیری سیاسی به عنوان نازل ترین نوع یادگیری، نشان از بلوغ پایین یادگیری در بدنه سیاست گذاری فناوری و نوآوری کشور است. یادگیری فنی و مفهومی (با 7 و 5 وقوع) نشان از تلاش های نسبتاً موفق سیاستی است که عموماً بازیگران سیاستی سطح پایین و میانی درصدد بهبود و استمرار روند موفقیت های گذشته هستند نتایج این پژوهش می تواند در شناخت دقیق تر فضای سیاستی توسعه فناوری و نوآوری در دو دهه گذشته و تجارب آتی مفید باشد.

با توجه به اهمیت راهبردی زیست فناوری در اقتصاد دنیا، ایران نیز از دو دهه پیش برای ورود به این عرصه، سرمایه گذاری نموده و توفیقاتی را حاصل کرده است. این پژوهش در نظر دارد تا بر مبنای ابعاد و کارکردهای کلیدی معرفی شده به تحلیل تلاش های کشور در حوزه زیست فناوری با تمرکز به تولید واکسن های انسانی، هم چنین کیفیت تکامل نظام نوآوری فناورانه در این مورد بپردازد. از این رو اهمیت زیست فناوری و وضعیت بازار آن در دنیا به اختصار، اشاره شده و سابقه ای از تولید واکسن در کشور، مطرح گردیده است. پس از بیان الزامات ورود کشور به این عرصه، کارکردهای نظام نوآوری مربوط، توسط روش نگاشت تاریخی داده ها، بررسی و به نتایج و اثرات مترتب بر هر کارکرد، اشاره شده است. در پایان، وضعیت نظام نوآوری فناورانه کشور در تولید واکسن از نظر سازوکارهای مشوق و مسدودکننده، کارکردها و موضوعات سیاستی مربوط در قالب روش دلفی، شناسایی و مورد تحلیل قرار گرفته و به منظور مهار 8 سازوکار محدودکننده و تحریک 3 سازوکار مشوق شناسایی شده، 6 توصیه سیاستی ارائه شده است.

شبکه آزمایشگاه های ملی تحقیقاتی کشور (شامتک) اولین تجربه جدی و به صورت رسمی و در سطح ملی برای شبکه سازی زیرساخت های علم و فناوری بوده است. شکست این تجربه اما تردیدهایی جدی را در بین سیاست گذاران و مدیران کلان حوزه علم و فناوری نسبت به امکان پذیری ایجاد شبکه های همکاری در ایران ایجاد کرد. با این وجود در دهه اخیر همواره شاهد ایجاد شبکه های جدیدی در این عرصه بوده ایم. بررسی دقیق تجربه شامتک می تواند درس های مهمی برای شبکه های نوظهور در عرصه علم و فناوری کشور داشته باشد لیکن محققین عرصه مطالعات مدیریت و سیاست گذاری کمتر به آن توجه کرده اند. در این پژوهش به بررسی نسبتاً عمیق سوابق و دلایل شکست شبکه شامتک پرداخته شده است. در این راستا در قالب یک مطالعه کاملاً کیفی از ابزارهای مختلف تحقیق همچون مصاحبه با مطلعین کلیدی این شبکه، بررسی گزارش ها و نقدهای منتشرشده درباره آن و واکاوی مستندات و سوابق موجود در خصوص شبکه شامتک بهره گرفته شده که برای بررسی بهتر تجربه شامتک، این شبکه ها به سه دوره یا نسل تقسیم شده اند. نتیجه مطالعه هم بیانگر آن است که مواردی از قبیل انحلال سازمان مؤسس اولیه و انتقال شامتک به یک سازمان دیگر، شروع گسترده فعالیت شبکه بدون الگوی پیشین، ضعف کارکرد شبکه ای و تبدیل شدن آن به سیستم توزیع پول و تغییر دیدگاه مدیران سازمان حمایت گر نسبت به ماهیت و وظایف شبکه در طول زمان، برخی از دلایل مهم شکست این تجربه بوده اند.

در فضای اقتصادی امروز ایران مکرراً به اهمیت ایجاد و رشد شرکت های دانش بنیان اشاره می شود. درک علل رشد این گروه از شرکت ها می تواند برای مدیران جهت پیشبرد اهداف سازمانی و برای سیاست گذاران جهت تدوین سیاست های اثربخش، مفید واقع شود. بسیاری از محققین این حوزه به صورتی تفکیک شده برعوامل فردی، سازمانی و محیطی رشد شرکت های دانش بنیان متمرکز شده اند. این مقاله به شناسایی مسیرهای ممکن دستیابی به رشد برای شرکت های تحت پوشش قانون حمایت از شرکت ها و مؤسسات دانش بنیان مصوب سال 1389 پرداخته است. برای تأمین هدف مذکور، این مطالعه در گام اول اقدام به مصاحبه با 22 تن از مدیران شرکت های رشدیافته کرده که با استفاده از روش تحلیل موضوعی، مضامین کلیدی حاکم بر فرآیند رشد آنها را شناسایی و نهایتاً مسیرهای ممکن دستیابی شرکت ها به رشد بر مبنای روش تحلیل مقایسه ای کیفی تبیین شده است. در گام بعد نیز پرسشنامه طراحی شده، برای 22 شرکت رشدیافته قبلی و 8 شرکت رشدنیافته ارسال و داده های به دست آمده با نرم افزار FSQCA مورد تحلیل قرار گرفت. بر اساس یافته های این مقاله، شرکت های دانش بنیان بر اساس دو مسیر ترکیبی از عوامل مؤثر بر رشد شرکت ها، قادر به دستیابی به پیامد رشد خواهند بود که البته مسیر مبتنی بر نقش دولت، از احتمال رخداد بیشتری برخوردار است.

اقتصاد دانش بنیان، اقتصاد نوینى است که در آن تولید، توزیع و استفاده از دانش، منبع اصلی رشد و ایجاد ثروت است. موتور محرک چنین اقتصادهایی شرکت هاى دانش بنیان هستند که به منظور هم افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی و همچنین تجاری سازی نتایج تحقیق و توسعه در حوزه فناوری های برتر نقش دارند. به دلیل ریسک های ذاتی و ویژگی های خاص، یکی از چالش های موفقیت این شرکت ها، تداوم رشد و پایداری آنها است. با وجود اثربخشی قابل ملاحظه این شرکت ها، آمارها نشان می دهد که بیشتر آنها در طول زمان یا از بین رفته یا کوچک باقی می مانند و تنها تعداد اندکی از آنها به شرکت هایی بزرگ تر تبدیل می شوند. همچنین ورود موفق به بازار و رقابت، با عدم اطمینان بالایی همراه بوده و محدودیت های مختلفی در این زمینه وجود دارد. از این رو تعداد زیادی از این شرکت ها و به خصوص شرکت های جدیدتر پس از ورود به بازار، در اندک زمانی آن را ترک می کنند. در این راستا هدف این تحقیق، ارائه الگویی جهت تبیین پایداری و شناسایی عوامل موثر بر پایداری شرکت های دانش بنیان در ایران است. پس از مرور پیشینه تحقیق و طبقه بندی برخی از عوامل موثر بر پایداری شرکت های دانش بنیان، با تکیه بر مصاحبه عمیق با 12 نفر از مدیران و صاحب نظران حوزه شرکت های دانش بنیان، پرسشنامه و مدل مفهومی تحقیق طراحی گردید. در نهایت هم با مشارکت 330 نفر از مدیران شرکت های مستقر در پارک های علم و فناوری سراسر کشور، پرسشنامه توزیع و داده های طرح گردآوری شد. نتایج حاصله نشان داد که اولا؛ ماهیت پایداری شرکت های دانش بنیان از چهار مولفه نتایج مالی، نتایج بازار، نتایج نوآوری و نتایج کارآفرینی تشکیل شده است. ثانیا؛ عوامل موثر بر پایداری شرکت های دانش بنیان، دارای دو مولفه اصلی عوامل درون سازمانی (متشکل از دو دسته عوامل فردی موسسین و عوامل شرکتی) و عوامل برون سازمانی (متشکل از دو دسته عوامل ویژگی های کسب وکار و مولفه های نظام نوآوری) می باشد.  

تفاوت های بنیادین در بینش ها و پایه های مکاتب فکری غرب و جمهوری اسلامی ایران، توجه به گفتمان انقلاب اسلامی در تدوین مبانی نوآوری و عوامل موفقیت نظام نوآوری را در صنعت دفاعی ضروری می سازد. این مقاله، در جستجوی شناسائی عوامل موفقیت نوآوری و کارکردهای مورد انتظار در بخش صنعت دفاعی بر اساس گفتمان انقلاب اسلامی است. تبیین نقش و جایگاه نوآوری صنعت دفاعی در پروژه های پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیازمند شناخت مفهوم ق درت ملی، گفتم ان ها و ابعاد و مولفه های آن است.\\r\\n از آن جا که این پژوهش به موضوع نوآوری در صنعت دفاعی از منظر نظریه های مورد پذیرش نظام مقدس جمهوری اسلامی می پردازد، به دیدگاه ها و آراء حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری توجه ویژه ای شده است. روش تحقیق حاضر، به صورت کیفی و با استراتژی تحقیق تحلیل محتوا از طریق مصاحبه و بررسی ادبیات موضوع انجام می شود. دستاورد چنین شناختی، پدید آمدن چارچوبی از قدرت ملی است که تبیین کننده ارتباط میان منشاء قدرت ملی، ابزار و منابع و در نتیجه مظاهر قدرت ملی است. چارچوب یاد شده تاکید عمده ای بر نحوه تاثیرپذیری مولفه های قدرت ملی از علوم و فن آوری به معنای عام و نوآوری صنعت دفاعی به صورت خاص در گفتمان انقلاب اسلامی دارد.

در این مقاله بر اهمیت و ضرورت نوآوری در سازمان تأکید شده و به دنبال آن به دلیل نقش و تأثیر آموزش در عملکرد و موفقیت سازمان ها، نوآوری در آموزش شرکت مورد بررسی قرار گرفته است. موضوع اصلی شناسایی موانع نوآوری در آموزش سازمانی می باشد که برای این کار از روش تحقیق کیفی و فن تحلیل محتوا استفاده شده است. در واقع هدف از این پژوهش یافتن پاسخ این پرسش است که عوامل مؤثر بر نوآوری سازمانی در آموزش شرکت ملی نفت ایران کدام است؟ برای یافتن این عوامل و به نوعی موانع نوآوری در آموزش سازمان از ابزار مصاحبه استفاده شده تا ضمن توجه به جو سازمان، مهم ترین موانع از طریق مصاحبه باز با خبرگان کشف گردد. افراد مصاحبه شونده، خبرگان آموزش در سطح شرکت می باشند. یافته ها نشان می دهد که 7 عامل اصلی، به عنوان مهم ترین عوامل مؤثر بر نوآوری سازمانی بایستی مورد بررسی قرار گرفته و در جهت رفع آنان تلاش شود.

در نظام ملی نوآوری، سیاست گذاری نیازمند فرایندی است که توانایی لازم برای تدوین و اجرای سیاست ها را داشته باشد. به منظور ترسیم تصویر کلان از وضعیت سیاست گذاری نظام ملی نوآوری لازم است تا فرایند سیاست گذاری از طراحی تا اجرا و نیز سیستم نظارت و ارزیابی مورد تحلیل قرار گیرد. در این مقاله فرایند سیاست گذاری در نظام ملی نوآوری ایران با استفاده از چارچوب نگاشت نهادی مورد بررسی قرار گرفته است. ابتدا با مرور ادبیات موضوع و مطالعه و بررسی اسناد موجود و مصاحبه با خبرگان، این فرایند شناسایی و عارضه های موجود در آن استخراج شد. سپس عارضه های به دست آمده با توزیع پرسشنامه در میان کارشناسان این حوزه، از طریق طیف پنج گزینه ای لیکرت، اعتبارسنجی و اولویت بندی شد. براساس یافته های تحقیق مهمترین عارضه های موجود در فرایند سیاست گذاری نظام ملی نوآوری ایران مربوط به سیستم نظارت و ارزیابی است و در نهایت راهکارهایی برای اصلاح سیستم نظارت و ارزیابی پیشنهاد شده است.

در کشورهای در حال توسعه، به دلیل ساختار نهادی شکننده، شکل گیری و ادامه فعالیت نظام ملی نوآوری همواره با مشکلاتی روبروست. یکی از بازیگران کارآمد نظام های نوآوری و به تبع آن نظام ملی نوآوری، نهادهای میانجی هستند. کارکردهای آنها می تواند در رفع یا کمرنگ نمودن مشکلات مورد اشاره نقش آفرین باشد. با این ترتیب، ارزیابی امکان ارتباط میان کارکردهای این نهادها با مشکلات موجود در نظام ملی نوآوری کشور به عنوان هدف این مقاله انتخاب شده است. در این مقاله، مشکلات نظام ملی نوآوری ایران با یک رویکرد کارکردمحور دسته بندی و در شش دسته سیاست گذاری، تسهیل و جهت دهی به فعالیت های تحقیقات و نوآوری، انجام تحقیق و توسعه، کارآفرینی، توسعه نیروی انسانی و نهایتا انتشار فناوری طبقه بندی شدند. در ادامه نیز به منظور ارتباط دهی کارکردهای نهادهای میانجی با میزان تاثیرشان در رفع مشکلات موجود نظام ملی نوآوری، به دسته بندی کارکردهای نهادهای میانجی با تمرکز بر نهادهای فرابخشی پرداخته شده که این کارکردها در چهار دسته حمایتی و بسترسازی، تامین مالی، واسطه گری و ارتباطی و همچنین مشاوره تبیین گردیده اند. پس از این مرحله، با بهره گیری از نظرات 35 تن از خبرگان حوزه نظام نوآوری و نهادهای میانجی، میزان تاثیر هر کارکرد نهادهای میانجی در رفع ضعف های نظام نوآوری ملی ایران سنجیده شده است. نتیجه سنجش میزان تاثیر کارکردها حاکی از آن است که کارکردهای دسته حمایتی و بسترسازی، از حیث تعداد بیشترین تاثیرگذاری را در رفع ضعف ها دارد. همچنین بیشترین تاثیرات کارکردها به صورت تاثیر کارکردهای حمایتی و بسترسازی بر تسهیل تحقیق و توسعه و نوآوری، تاثیر کارکردهای تامین مالی بر رفع ضعف های تحقیق و توسعه و کارآفرینی، تاثیر کارکردهای واسطه گری بر رفع ضعف های انتشار فناوری و نهایتا تاثیر کارکرد مشاوره بر رفع ضعف های کارآفرینی و انتشار فناوری است.

زمینه مطالعاتی مدیریت فناوری با سرعت رشدی چشمگیر، در طول حدود چهار دهه، به یک حوزه دانشی مستقل تبدیل شده است. این رشد سریع در کنار تمایل اجتماع علمی مدیریت فناوری به ارزیابی حوزه دانشی خود، توجه برخی از پژوهشگران را به مطالعه «درباره» حوزه دانشی مدیریت فناوری جلب کرده است. پژوهش حاضر، برای بررسی چگونگی تطور این حوزه دانشی و درک جنبه های ناشناخته یا کمتر شناخته شده آن، ضمن معرفی چارچوبی برای مطالعه «جامع» یک حوزه دانشی، با استفاده از روش مرور نظام مند، تحقیقاتی را که درباره حوزه دانشی مدیریت فناوری انجام شده اند، مرور می کند.

طی دهه گذشته نوآوری باز به عنوان یکی از نظریات حوزه مدیریت نوآوری، مورد توجه محققان قرار گرفته است. پژوهشگران معتقدند اتخاذ و کارایی این رویکرد، تحت تأثیر اقتضائات مختلف درون بنگاهی و برون بنگاهی قرار دارد. شرایط زمینه ای صنعت یا بخشی که بنگاه ها در آن فعالیت می کنند و نیز شرایط محیط نهادی، از جمله اقتضائات برون بنگاهی مؤثر بر نوآوری باز به شمار می آیند. بخش مواد پیشرفته به عنوان یکی از ارکان اقتصاد دانش بنیان کمتر مورد توجه محققان حوزه مدیریت نوآوری قرار داشته است. به علاوه، بررسی ادبیات نشان دهنده فقدان پژوهش های عمیق در رابطه با اتخاذ و کارایی نوآوری باز در بافتار کشورهای درحال توسعه به ویژه ایران است. با شناسایی این شکاف مطالعاتی، پژوهش حاضر با رویکردی کیفی مبتنی بر استراتژی مطالعه چندموردی، به بررسی نوآوری باز در میان بنگاه های بخش مواد پیشرفته در ایران پرداخته است. نتایج این پژوهش با تأیید رواج نوآوری باز در میان بنگاه های این بخش، نشان دهنده غلبه راهبرد نوآوری باز به درون با استفاده از روش های مالی و غیرمالی است. بنگاه های مورد مطالعه، از راهبردهای نوآوری باز برای فائق آمدن بر هر دو دسته چالش های فنی و بازار بهره جسته اند. اگرچه بنگاه های مورد مطالعه در اتخاذ رویکرد نوآوری باز با چالش های مختلفی روبرو بوده اند؛ اما دو عامل گسترش آموزش عالی و تحقیقات و نیز رواج اینترنت از جمله عوامل تسهیل کننده اتخاذ نوآوری باز در میان شرکت های ایرانی هستند.

سازمان ها از زیر نظام های مختلفی تشکیل شده اند که با همکاری یکدیگر، ورودی های مختلف سازمان را طی فرایندهای موجود در آن، به خروجی های با ارزش افزوده تبدیل و درنتیجه تداوم حیات سازمان را امکان پذیر می کنند. نظام مدیریت فناوری، یکی از این زیرنظام ها است که مسئول پشتیبانی از تصمیم های سازمان درباره فناوری های موجود و جدید است. بنابراین، باتوجه به اهمیت فناوری و به تبع مدیریت فناوری، نیازمند پیاده سازی سیستم مدیریت فناوری در سازمان هستیم. به این منظور، باید فرایندهای مربوط به مدیریت فناوری را تعیین کرده و فعالیت های لازم جهت اجرای هرکدام از این فرایندها را مشخص کنیم. برای این پژوهش، با استفاده از نرم افزارSpss، آزمون ناپارامتریک فریدمن اجرا شد تا اولویت واحدهای مختلف سازمان جهت انجام فعالیت های تعریف شده برای هرکدام از فرایندهای مدیریت فناوری مشخص شود. نتایج آزمون فریدمن بیانگر اولویت متفاوت واحدهای سازمانی جهت اجرای فعالیت های تعریف شده است.

رشد حوزه دانشی سیاست گذاری و مدیریت فناوری در کشور در بیش از یک دهه، با مسائل و چالش هایی همراه بوده است. وجود شواهدی از ناهمگنی و پراکندگی درون و میان برخی مؤلفه های این حوزه دانشی و نبود چشم انداز و مسیری مشخص برای توسعه آن، از مهم ترین این چالش ها هستند. این مطالعه با اتخاذ رویکرد تحلیل مشارکتی تفسیری سیاست به دنبال شناسایی و ساختاربندی مسائل و گزینه های سیاستی توسعه حوزه دانشی سیاست گذاری و مدیریت فناوری در ایران از دیدگاه ذی نفعان و اعضای اجتماع این حوزه دانشی از طریق تحلیل محتوا و نگاشت مباحثات آنان است. این مطالعه مجموعه ای از سناریوهای سیاستی (شامل مسائل و گزینه ها) را پیش روی سیاست گذاران و اعضای اجتماع این حوزه دانشی قرار می دهد. نتایج پژوهش، نشان دهنده 34 نقطه محوری و 22 موضوع سیاستی در این مباحثات است. بیشترین موضوعات سیاستی در حوزه هایی دیده می شود که هم جنبه آموزشی و هم جنبه پژوهشی دارند. در حدود نیمی از موضوعات، تعارض میان رویکردهای مختلف بالاست. کمتر از 30 درصد موضوعات مربوط به مسائل ساختاری و برهم زننده قواعد فعلی بازی است که تصمیم گیری در مورد آن ها باید با اجماع کنشگران و تأمین امکانات لازم صورت گیرد. ایجاد تغییر در حدود 70 درصد این موضوعات نیز دارای اثرات زنجیره ای است که تغییر در آن ها می تواند سایر موضوعات سیاستی را تحت تاثیر قرار دهد.