همپایی

همپایی فرایندی است که طی آن کشورهایی که از مرز فناوری عقب هستند، شکاف فناورانه خود را با کشورهای پیشرفته جبران کرده و می توانند در سهم بازار هم با آن کشورها رقابت کنند. در فرایند همپایی، کشورهای مختلف مسیرهای متفاوتی را طی کردند که برخی منجر به موفقیت و برخی منجر به شکست شده است لذا وجود یک استراتژی و چارچوب مناسب و داشتن سطح مناسبی از قابلیت های فناورانه و ظرفیت جذب، ضروری است. با توجه به وجود ادبیات گسترده و نبود چارچوبی برای همپایی، هدف این پژوهش استخراج چارچوبی مبتنی بر مرور نظام مند مقالات و تحلیل آنها مبتنی بر روش فراترکیب و نظریه داده بنیاد است. این چارچوب از مطالعه و تحلیل 90 مقاله چاپ شده تا سال 2018 در حوزه مدیریت و کسب و کار در مجلات Q1 و Q2 اسکوپوس یا JCR ، استخراج شد تا در نهایت، چارچوبی برای همپایی فناورانه ارائه شود. این چارچوب بر اساس فرایند داده بنیاد و با ترکیب پژوهش های پیشین مدلی پارادیمی ارائه داده است. در نهایت نیز سه رویکرد کلی برای همپایی شامل رویکرد استقلال، همیاری و مشارکت معرفی شد و هر یک از 6 مقوله مدل پاردایمی برای این سه رویکرد توضیح داده شد. نتایج این تحقیق علاوه بر مدل پارادایمی، خلاء های ادبیات را نیز مشخص کرده است.

مفهوم سیستم ملی نوآوری از سال 1988 به طور جدی وارد محافل آکادمیک شد و در دهه 1990 مورد توجه سیاست گذاران و محققان دانشگاهی قرار گرفت. با شروع قرن جدید، این مفهوم دچار تحولاتی شده که بررسی آن ها، به خصوص از منظر کشورهای درحال توسعه، هدف اصلی از نگارش این مقاله است. این پژوهش نشان می دهد که چگونه در دهه 1990 با تنوع مفهومی گسترده ای مواجه بودیم، ولی اکنون به سمت یک همگرایی مفهومی حرکت می کنیم که به صورت خاص مجدداً حول نگرش فریمن درباره این مفهوم درحال شکل گیری است.

این پژوهش با بهره بردن از تجارب کشورهای در مسیر توسعه یا توسعه یافته و با استفاده از نظرات خبرگان دانشگاهی، صنعتی و سیاست گذاری، مدلی مفهومی و بومی برای پساهمپایی فناورانه ارائه خواهد داد. ابتدا با ترکیبی از روش فراترکیب و تحلیل داده بنیاد، مدلی با استفاده از مقالات موجود در زمینه پساهمپایی در مجلات معتبر بین المللی استخراج شد. سپس برای تکمیل مدل، از مصاحبه های عمقی براساس نمونه گیری نظری خبرگان شرکت توربو کمپرسور نفت استفاده شد. این مدل پارادایمی دارای 95 کد اولیه و 21 مقوله محوری است. بدین ترتیب که برای شرایط علی، دو بعد عوامل داخلی و عوامل خارجی؛ برای شرایط مداخله گر، سه دسته عوامل سازمانی، مهارت های مدیریتی و قابلیت های فناورانه؛ برای شرایط زمینه ای ، شش دسته عوامل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فناورانه، محیطی و قانونی؛ برای پدیده، بعد الگوها؛ برای استراتژی ها، شش دسته استراتژی شامل فناورانه، بازاریابی، تولید، نوآوری، توسعه، مدیریت دانش و پژوهش و درنهایت برای بعد پیامدها، دو بعد پیامدهای داخلی و خارجی شناسایی شد. مدل پارادایمی براساس نظرات خبرگان دانشگاهی اعتبارسنجی شده و براساس نظرات خبرگان شرکت توربو کمپرسور نفت، بومی سازی شد. این مدل، بیانگر الزامات و جنبه های تعیین کننده ورود این صنعت به مرحله پساهمپایی فناورانه است و برای الگوگیری در صنایع پیچیده مشابه در شرایط تحریم مفید خواهد بود.

ره نگاری فناوری، مسیری برای مدیریت، برنامه ریزی و توسعه فناوری و ابزاری است که به شرکت ها و صنایع در برنامه ریزی فعالیت هایشان برای موفقیت در بازارهای آینده کمک می کند. در چهارچوب های ره نگاری که تاکنون منتشر شده، به الزامات توسعه فناوری در کشورهای در حال توسعه، کمتر پرداخته شده است. در این مقاله با معرفی یادگیری فناوری به عنوان سطح تحلیل مناسب برای ساختارهای ره نگاری در کشورهای درحال توسعه، مؤلفه های اصلی یادگیری فناورانه شامل ظرفیت جذب و راهبرد همپایی، شناسایی شده است. همچنین تلاش شده با ادغام این مؤلفه ها در ساختارهای رایج ره نگاری، ره نگاشتی مناسب برای صنایع موجود در کشورهای در حال توسعه ارائه شود. ره نگاشت مذکور دارای سه لایه اصلی مشتمل بر زمینه، به دست آوری و ایجاد قابلیت های فناورانه است؛ به گونه ای که محتوای هریک از لایه ها متناسب با راهبرد همپایی مشخص می شود. در نهایت چهارچوب مذکور برای ره نگاری بانکداری اجتماعی در ایران به کار گرفته شده است. \\r\\n

امروزه نمی توان نگاه به فرایند همپایی را به بررسی نحوه ی ارتباط میان دو منبع داخلی و خارجی دانش تقلیل داد و نیاز است جهت رسیدن به فهمی عمیق تر از علل موفقیت و شکست این فرایند در فضاهای مختلف، رویکرد جدیدی در پیش گرفته شود. در رویکرد تحلیل جامع مورد به شناسایی عوامل بیرونی و درونی کیس مورد بررسی و نحوه ارتباط سیستمی آن ها پرداخته می شود و سعی می گردد به کمک آن دشواری های موجود در مسیر شرکت های «دنباله رو» که می خواهند فرایند همپایی را به صورت موفقیت آمیز طی کنند، شناسایی شود. در این پژوهش با اتخاذ این رویکرد به مطالعه ی موردی شرکت سیناژن به عنوان شرکت ایرانی موفق در عرصه ی تولید انواع بایوسیمیلارها پرداخته شده است و تلاش شده با شناسایی فاکتورها و چالش های مؤثر بر مسیر توسعه ی این شرکت و نحوه ی رویارویی و مدیریت آن ها، الگوی توسعه ی آن استخراج شود. همچنین نقش تلاش های فناورانه ی داخلی همچون تحقیق وتوسعه بر شکل گیری قابلیت های فناورانه در این شرکت مورد بررسی قرار گرفته است. این مطالعه از نوع کیفی است و اطلاعات به دست آمده از آن، حاصل مصاحبه های هدفمند با مدیران شرکت سیناژن و مطالعه ی اسناد شرکت بوده است. نتایج این پژوهش به روش تحلیل محتوا به دست آمده و نشان می دهد که سیناژن با اتکا بر تلاش های فناورانه ی داخلی و بهره گیری از منابع خارجی دانش توانسته است ضمن دستیابی به کلیه ی توانمندی های تولید بایوسیمیلارها، به دانش توسعه ی فرایند نیز دست یابد و همچنین به-تازگی به حوزه ی توسعه ی مستقل سویه وارد شود. همچنین الگوی به دست آمده از راهبردهای توسعه در این شرکت نشان می دهد که موفقیت آن در فرایند همپایی حاصل مدیریت صحیح فاکتورهای اثرگذار بر توسعه ی «فناوری» و «بازار» بوده است.

 یکی از فناوری هایی که طی دو دهه گذشته توسعه مشهودی در ایران داشته و در مسیر همپایی پیش رفته است، فناوری نانو الیاف است. این پژوهش به دنبال یافتن پنجره فرصت های همپایی فناوری و تحلیل چگونگی تأثیرگذاری آن ها در بخش ذکرشده است. بدین منظور از رویکرد کیفی و راهبرد مطالعه موردی استفاده شده است. همچنین از چارچوب نظام بخشی نوآوری به عنوان مبنای نظری تحلیل ها استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که رژیم فناوری نانو الیاف، بازارهای داخلی متنوع و بزرگ، تحریم های خارجی و برنامه های حمایتی دولت، نقش مؤثری در همپایی شرکت های فعال در این حوزه از فناوری دارند.

شرکت های متأخر برای همپایی بایستی شکاف های فناوری، مدیریت و بازاریابی با شرکت های پیشرو را ترمیم کنند. به نظر می رسد در گروه های صنعتی بزرگ که به تولید سامانه ها و محصولات پیچیده می پردازند توانمندی های متفاوتی در سطوح مختلف گروه برای ترمیم فواصل موجود با شرکت های پیشرو شکل می گیرد. در این مقاله، همپایی گروه مپنا در صنعت ساخت نیروگاه های حرارتی بررسی شده که نتایج نشان می دهد همپایی در سطح گروه برای پُرکردن شکاف های ذکرشده با پیچیدگی های قابل توجهی همراه بوده ولی همپایی فناورانه در سطح واحدهای تولیدی به عنوان بخشی کلیدی و قابل افراز از همپایی در گروه با برخی مدل های کلاسیک همپایی شباهت های قابل توجهی داشت. نقش و اهمیت اهرم کردن یادگیری از طریق همکاری های فناورانه در کنار تلاش های داخلی هدفمند برای پُرکردن سه شکاف مدیریت، بازاریابی و فناوری نیز در گروه مپنا بررسی شده است. نتایج این تحقیق می تواند به عنوان راهنمایی برای همپایی در گروه های صنعتی بزرگ مدنظر قرار گیرد.

صنعت گاز صنعتی فناوری بر و بااهمیت در اقتصاد ایران است. با وجود سرمایه گذاری های فراوان داخلی و خارجی در این صنعت، میزان وابستگی فناورانه صنعت گاز ایران به خارج از کشور طی چهار دهه گذشته در بسیاری بخش ها کاهش چندانی نداشته و به بیانی دیگر یادگیری فناورانه کمی در این صنعت به وقوع پیوسته است. مقاله حاضر به دنبال بررسی عوامل ناکامی یادگیری فناورانه در صنعت گاز است. برای این منظور، مصاحبه هایی با خبرگان صنعت گاز صورت گرفت که پس از کدگذاری مصاحبه های انجام شده، هفت عامل "فقدان حلقه های بازخورد در زنجیره صنعت گاز"، "تعاملات ضعیف با محیط پیرامونی صنعت گاز"، "عدم امکان دسترسی به منابع دانش ضمنی صنعت گاز در سطح جهانی"، "افول برنامه های توسعه ای و کاهش تقاضا برای توسعه صنعت و در نتیجه از دست رفتن اقتصاد مقیاس"، "عدم دسترسی به منابع و آموزش های بین المللی برای پرسنل و ظرفیت جذب پائین"، "پیچیدگی یکپارچه سازی در بخش هایی نظیر پالایش و دیسپچینگ" و "عدم تمرکز بر توسعه توانمندی های طراحی و مهندسی به عنوان سویه اصلی یادگیری" عوامل مؤثر بر ناکامی یادگیری فناورانه شناخته شدند. کلیدواژه ها: یادگیری فناورانه، قابلیت های فناورانه، صنعت گاز، ناکامی یادگیری، همپایی، سیاست یادگیری برای استنادات بعدی به این مقاله، قالب زیر به نویسندگان محترم مقالات پیشنهاد می شود: Nilforoushan, H., Ghaffarzadegan, M., Peymankhah, S., & Rahmani, S. (2017). Technological Learning Failure Causes in Gas Industry. Journal of Science & Technology Policy, 9(4), 31-44. {In Persian}.

توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی با توجه به منابع غنی و قابلیت های بالقوه آن، فرصتی عظیم برای رشد و توسعه اقتصادی کشور است؛ لذا در این مطالعه اجزای فرایند همپایی شامل توانمندی ها و قابلیت ها، پنجره های فرصت (فناورانه، تقاضا، سیاست ها/نهادها)، راهبردها و مسیرها و نیز اهداف همپایی در صنایع مذکور به صورت همه جانبه بررسی شد که نوآوری تحقیق نیز محسوب می شود. در این راستا با مرور بر مبانی تحقیق و نظرخواهی از 15 تن از خبرگان این حوزه از رویکرد تحلیل مضمون استفاده شد. طبق نتایج، چارچوب حصول به همپایی در صنایع پایین دستی پتروشیمی ایران دارای 12 مؤلفه توانمندی و قابلیت، 22 مؤلفه پنجره های فرصت، 11 مؤلفه راهبردها و مسیرها و درنهایت 15 مؤلفه موفقیت در همپایی است که می توانند محرک یکدیگر باشند؛ بنابراین به سیاست گذاران حوزه صنایع پایین دستی پتروشیمی پیشنهاد می شود از چارچوب ارائه شده در این تحقیق برای برنامه ریزی حصول به همپایی و بهره گیری از مزایای آن بهره بگیرند.