نگاشت تاریخی داده ها

حکمرانی سیاست STI گستره ی وسیعی از فعالیت های مرتبط با تعاملات پیچیده ی نقش آفرینان مختلف بمنظور ایجاد تفاهم میان منافع متضاد را در بر می گیرد. از آن جایی که مفهوم نوآوری ماهیتی افقی وبینِ بخشی دارد و به عنوان نتیجه تعاملات پیچیده و تکامل نقش آفرینان، نهادها و ارتباطات آن ها شناخته می شود و به علت گسترش محدوده ی آن از علم وفناوری به سایر حوزه های سیاستی مانند آموزش، بهداشت، کشاورزی و صنعت، مطالعه حکمرانی در سیاست گذاری STI ضروری است. در این مقاله، تکامل حکمرانی سیاست گذاری نوآوری در ایران بین سال های 1369 تا 1398 با رویکرد حکمرانی شبکه ای و با استفاده از نگاشت تاریخی داده ها با تکیه بر مصاحبه باخبرگان و مطالعه ی اسناد بررسی شده و چهار دوره ی اصلی شناسایی شده است. دوره اول، توجهات به هماهنگی افقی-سیاسی و توسعه ی کمّی آموزش عالی درراستای اهرم کردن نیروی انسانی برای توسعه علمی؛ دوره دوم، توجه به انسجام سیاستی در علم، فناوری و نوآوری و نهادسازی؛ دوره سوم، برنامه ریزی و پایش یکپارچه و سیاست های افقی نوآوری و دوره چهارم، یادگیری و هوشمندی سیاستی و به کارگیری فناوری در بخش های غالب اقتصادی. در این چهار دوره، روند تکاملی حکمرانی، از حکمرانی دستگاهی متمرکز بر آموزش عالی به حکمرانی چندمرکزی و مبتنی بر نوآوری در بخش های مختلف اقتصاد نمایان است. اگرچه مشکلات مهمی نیز باقی مانده که همپوشانی میان نهادها و سیاست ها و ضعف هوشمندی و یادگیری سیاستی در مقایسه با سایر ابعاد و بهینه نبودن مسیر تکامل حکمرانی، مهم ترین آن ها هستند. بر این اساس می توان باطراحی سازوکارهایی متمرکز بر نقاط ضعف و قوت، حکمرانی در این حوزه را بهبود داد.

با توجه به اهمیت راهبردی زیست فناوری در اقتصاد دنیا، ایران نیز از دو دهه پیش برای ورود به این عرصه، سرمایه گذاری نموده و توفیقاتی را حاصل کرده است. این پژوهش در نظر دارد تا بر مبنای ابعاد و کارکردهای کلیدی معرفی شده به تحلیل تلاش های کشور در حوزه زیست فناوری با تمرکز به تولید واکسن های انسانی، هم چنین کیفیت تکامل نظام نوآوری فناورانه در این مورد بپردازد. از این رو اهمیت زیست فناوری و وضعیت بازار آن در دنیا به اختصار، اشاره شده و سابقه ای از تولید واکسن در کشور، مطرح گردیده است. پس از بیان الزامات ورود کشور به این عرصه، کارکردهای نظام نوآوری مربوط، توسط روش نگاشت تاریخی داده ها، بررسی و به نتایج و اثرات مترتب بر هر کارکرد، اشاره شده است. در پایان، وضعیت نظام نوآوری فناورانه کشور در تولید واکسن از نظر سازوکارهای مشوق و مسدودکننده، کارکردها و موضوعات سیاستی مربوط در قالب روش دلفی، شناسایی و مورد تحلیل قرار گرفته و به منظور مهار 8 سازوکار محدودکننده و تحریک 3 سازوکار مشوق شناسایی شده، 6 توصیه سیاستی ارائه شده است.