فناوری نرم

مفاهیمى که در خارج ما بازائى ندارد و ذهن به منظور رفع احتیاجات حیاتی، آنها را ساخته است ادراکات اعتباری نامیده می شوند؛ در برابر ادراکات حقیقی که انکشافات و انعکاسات ذهنی واقع و نفس الامر هستند. از سوی دیگر فناوری نرم، فناوری ذهنی است که در اندیشه، اعتقادات، ارزش ها و رفتارهای فردی و اجتماعی انسان ریشه دارد و مولفه های تشکیل دهنده آن، عوامل انسانی غیر قابل مشاهده هستند. این مفهوم در برابر فناوری سخت قرار دارد که امری خارجی است و عوامل فیزیکی مولفه های آن را شکل می دهند. با توجه به ویژگی های مشابه بسیار و مصادیق مشترک فراوانی که میان این دو مفهوم وجود دارد می توان احکام مربوط به هریک را به مصادیق دیگری تسری داد.

جایگاه انسان در علوم انسانی به گونه ای است که سبب شده همگرایی آن با علوم طبیعی در عینیت معرفت شناسی و وحدت روش شناختی به چالشی اساسی تبدیل شود. مطالعات فلسفی توانسته اند این چالش و مرز میان علوم انسانی و علوم طبیعی را از طریق طرح پرسش های معرفت شناسی، هستی شناسی، روش شناسی و انسان شناسی در پیش روی علوم انسانی برجسته سازند. سازمان و انسانِ سازمانی نیز که موضوع مطالعات دانش مدیریت است در مواجهه با پرسش های انسان شناسی فلسفی قرار گرفته است. دستگاه فلسفه اسلامی نیز با حفظ مبانی متافیزیکی خود، انسان را در مرکز مطالعات فلسفی قرار داده است. ازمیان آن مطالعات، حکمت متعالیه به عنوان آخرین دستاورد فلسفی در فرهنگ اسلامی به گونه ای خاص و متفاوت با دیگر مطالعات فلسفه اسلامی به این موضوع پرداخته است. در این مقاله سعی می شود افزون بر طرح اصول کلیدی انسان شناختی حکمت متعالیه، تأثیرهای بالقوه آن بر دانش مدیریت و سازمان تحت عنوان انسان سازمانی مورد بررسی قرار گیرد؛ اما پیش از آن، مروری اجمالی بر طرح برخی اندیشه های نظری در زمینه انسان سازمانی که باعث چرخش های اساسی و متفاوتی در نظریه های سازمان و مدیریت شده است صورت می گیرد.

هدف این پژوهش، تبیین توصیفی فرایند اشاعه فناوری نرم تجاری در صنعت نفت ایران است. بدین منظور، از نظریه زمینه ای با نوزده نفر از خبرگان مسلط به فرایندهای اشاعه فناوری نرم تجاری در صنعت نفت ایران مصاحبه عمیق انجام شد. پس از تجزیه وتحلیل مصاحبه های انجام شده و با انجام کدگذاری های لازم شامل کدگذاری باز، محوری و انتخابی، در مجموع 785 کد نهایی، 184 مفهوم و 71 مقوله فرعی استخراج شدند. فرایند اشاعه فناوری نرم تجاری صنعت نفت ایران (در قالب شرایط علّی: نیاز و الزام های صنعت، الزام های اقتصاد دانش بنیان و الزام های مدیریتی؛ مقوله محوری: فرایند اشاعه فناوری نرم تجاری؛ شرایط زمینه ای: بسترهای فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، فناوری، نوآوری و زیست محیطی؛ شرایط مداخله گر: حمایت مدیریت ارشد، نیروی جوان و دانش آموخته، مدل ذهنی کارکنان صنعت و سبک مدیریتی؛ راهبردها: فرهنگ سازی، اقدام های آموزشی، برون سپاری و خدمات مشاوره؛ و در نهایت، نتایج و پیامدها: سرآمدی نیروی انسانی، بهبود بهره وری، بهبود وضعیت رقابتی صنعت و بهبود وضعیت کلان کشور) تبیین شدند.

یکی از مهمترین موضوعاتی که متأسفانه در ایران کمتر مورد توجه واقع شده است؛ تجاری سازی علوم انسانی و یا به اصطلاح، "فناوریهای نرم" است. با ارائه ایده الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت، توسط مقام معظم رهبری، مسئله علوم انسانی و فناوریهای نرم مورد تأکید خبرگان فرهنگی، نظامی، سیاسی و اجتماعی قرار گرفته است. به همین منظور محقق، به دنیال بررسی جایگاه فناوریهای نرم(تجاری سازی علوم انسانی) در الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت میباشد. پژوهش حاضر یک مطالعه کیفی بوده که با رویکرد تفسیری، مسأله تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است. جامعه آماری این پژوهش کیفی؛ تعداد 12 نفر از اساتید علوم انسانی دانشگاهها و مراکز آموزش عالی شمال کشور بودند، که با مصاحبههای انفرادی عمیق و اکتشافی با مصاحبه شوندگان، جایگاه فناوریهای نرم در الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت، مورد بحث قرار گرفت؛ که بعد با استفاده از الگوی اسمیت و روش تحلیل تم، تمهای اصلی مشخص و تمهای فرعی در یکدیگر ادغام گردیدند و در نهایت فناوریهای نرم مورد تأکید در الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفتکه باید مسئولین علوم انسانی پیاده سازی نمایند، شناسایی شدند؛ این فناوریها شامل: فناوری نرم تولید فکر، فناوری نرم اجتماعی، فناوری نرم فرهنگی و سبک زندگی و فناوری نرم نظامی بودند؛ که پس از مشخص شدن این فناوریها، مؤلفههای هر فناوری از نتایج مصاحبه با خبرگان استخراج گردید که در انتهای پژوهش به عنوان یک مدل پارادایمی ارائه شده است.

الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت، الگویی است که با انضمامی شدن مبانی بینشی و ارزشی اسلامی پدید می آید که کارآفرینی یکی از مهمترین آنهاست. مفهوم دانشگاه کارآفرین یا دانشگاه نسل سوم، مدلهای آن و چگونگی تحقق آن در کشورهای مختلف، یکی از موضوعات مهم و قابل تأمل در سالهای اخیر بوده است؛ از این روی شاهد آنیم که پژوهشهای متعددی در جهت شناسایی شاخصه ها و ویژگیهای این دانشگاه به انجام رسیده است. مطالعه گسترده این پژوهشها نشان دهنده تمرکز پژوهشگران بر سخت افزارهای دانشگاه کارآفرین و بی توجهی آنها به اقتضائات نرم می باشد. پژوهش با رویکردی آمیخته به دنبال شناسایی عوامل نرم و سخت شکل گیری دانشگاه کارآفرین در ایران بوده است. پژوهشگر به شناسایی عوامل ذکر شده با رویکردی کیفی و استفاده از مصاحبه نیمه ساختار یافته و مطالعه کتابخانه ای و نیز تحلیل آنها با روش تحلیل تم پرداخته است. پس از آن و در گام بعدی عوامل شناسایی شده با رویکردی کمی و توزیع پرسشنامه میان خبرگان و تحلیل آنها با آزمون ناپارامتریک دو جمله ای، اعتبارسنجی و تأیید شدند. نتایج پژوهش نشان می دهد دانشگاه کارآفرین در بعد نرم دارای مؤلفه های اصلی ( بازیگران کلیدی، هنجارها ، عوامل اجتماعی-فرهنگی، عوامل شخصیتی-انگیزشی) و در بعد سخت دارای مؤلفه های اصلی (سیاستها-راهبردها، زیرساختهای اطلاعاتی-اشاعه ای، زیرساختها-نهادهای پشتیبان، زیرساخت انسانی-سازمانی، زیرساختهای محیطی-دولتی، پیوندهای محیطی، نظامهای مدیریتی(آموزشی-پژوهشی)، نظامهای مدیریتی(حمایتی-ارزشیابی و مالی))می باشد.

تغییرات در نظام های اجتماعی و مدیریتی در در دهه های اخیر ، با انفجار دانش، نرم شدن اقتصاد و تغییر ارزشها همراه گردیده است که مبتنی بر این تحولات نیازمند بازتعریف مفهوم فناوری هستیم. از جمله رویکردهای نوینی که در زمینه حل مسائل عمومی مطرح گردیده است، مفهوم «فناوری نرم» که نیازمند فهم بنیادین این حوزه و شناخت ابعاد تحقیقاتی مرتبط می باشیم. مفهوم حکمرانی و خط مشی گذاری نیز در حوزه های مختلف، تحت تاثیر این نوع نگاه نرم، نیازمند بازنگری و تغییر است و از این حیث میتوان با بهره گیری از این مفاهیم ، رویکردی نوین در حل مسائل اجتماعی و حکمرانی ارائه داد. هدف از این پژوهش را میتوان «بررسی مبانی بنیادین و فراترکیب مطالعات پیشین در راستای شناسایی دلالت های نظری و کاربردی حوزه فناوری نرم » بیان نمود. در این راستا از روش مطالعات اسنادی و فراترکیب بهره گیری گردید و مطالعات مرتبط با حوزه «فناوری نرم» مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت در بخش جمع بندی نیز دلالت های نظری در محورهای معرفتی ، اجتماعی و نهادی و دلالتهای کاربردی در محورهای مولفه های نرم اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فناورانه، بنیادین و مدیریتی دسته بندی گردیده است.

پژوهش حاضر به حوزه فناوری های نرم ، به مثابه یکی از زوایای ناشناخته مدیریت فناوری می پردازد. در این پژوهش با توجه به اهمی ت فناوری های نرم،  با به دست دادن تعریفی مشخص از این فناوری ، ویژگی ها و انواع آن بررسی می شود. از سوی دیگر، درباره یکی از مه م ترین مسائل صنعت کشور، یعنی انتقال سیستم های سازمانی بحث می شود که در این پژوهش با عنوان فناوری های فرایندی نرم معرفی می شوند در این مقاله با مرور متون و آثار پژوهشی این حوزه،40 تمایز فناوری های نرم و سخت شناسایی می شوند.با طبقه بندی این تمایزات در چهار گروه، اهمیت هر یک از آنها در فرایند های شناسایی و انتخاب SPR (یکی از مهم ترین فناوری های نرم انتقال یافته به ایران خودرو) با نگرش سنجی از جامعه آماری سنجیده می شود.  

رهیافت های قدرت با توجه به ماهیت کاربردی، منشاء، نوع ابزار، اهداف ترسیم شده و محیط راهبردی خویش بر بازتولید جنگ ها تاثیر مستقیمی دارند. رهیافت قدرت سخت بر بازتولید جنگ سخت، رهیافت قدرت نیمه سخت بر بازتولید جنگ نیمه سخت، و رهیافت قدرت نرم بر بازتولید جنگ نرم تاثیر می گذارد. بر اساس تاثیر رهیافت نرم افزاری قدرت، خصلت هایی در جنگ نرم قابل رویت است که در این مقاله مترصد بررسی آنها هتسیم و برخی از یافته های مقاله نشان می دهند که خصلت های جنگ نرم در عصر منازعات فرهنگی عبارتند از؛ خشونت پرهیزی، امنیتی سازی فضای سیاسی-اجتماعی، سازو کارهای فناوری نرم، اسطوره سازی، کنشگری قدرت های کوچک، بنیان گفتمانی، اقناع سازی، هویت سازی، الگوی رفتاری غیرمستقیم، فراگیری و چندبعدی بودن. در عین حال، کارگزاران جنگ نرم مترصد مدیریت اذهان و قلوب هستند و به همین دلیل، آماج تهاجمات نرم آنها معمولاً مسئولین و کارگزاران نظام سیاسی، پایگاه اجتماعی دولت یعنی مردم، و نخبگان فکری و فرهنگی جامعه هستند. فرضیه این مقاله این است که «رهیافت های نرم افزاری قدرت با فراهم آوردن بسترهای اطلاعاتی، ناملموس، پیچیده، چند وجهی، افزایش کنشگران و غیره بر خصلت های جنگ نرم تاثیرگذار بوده و انواع مختلفی از مخاطبان را مد نظر قرار می دهد».  

مسئله و هدف: برخلاف تصور رایجی که فنّاوری را تنها محدود به افزار و تجهیزات فیزیکی (فنّاوری سخت) می داند، جنبه ای از فنّاوری تحت عنوان فنّاوری های نَرم وجود دارد که به عوامل انسانی، فرهنگی، حقوقی و سیاستی مربوط است. تأکید بر جنبه سخت فنّاوری در نظام های آموزشی، گستره کاربرد فنّاوری را در تأمین نیازهای یادگیری جوامع محدود می سازد. این مقاله آمادگی یادگیری الکترونیکی در دانشگاه های کشور را از منظر جنبه های نَرم فنّاوری موردتوجه قرار می دهد. روش شناسی: بر این اساس، با بهره گیری از مطالعات اسنادی و نظر خبرگان، ابعاد ارزیابی آمادگی نَرم تعیین و وزن هر یک از آن ها محاسبه شده است و سپس بر اساس مدل حاصل، میزان آمادگی فنّاوری نَرم در تعدادی از دانشگاه های کشور، شامل: دانشگاه های ارومیه، بیرجند، تربیت مدرس، حکیم سبزواری، رازی کرمانشاه، زنجان، سیستان و بلوچستان، شهید باهنر کرمان، علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، کردستان، محقق اردبیلی و یزد، بررسی شده تا تصویری از وضعیت آمادگی در دانشگاه های کشور را نشان دهد. یافته ها: نتایج حاصل نشان می دهد که بُعد «قوانین و مقررات» از بالاترین اهمیت نسبی برخوردار است درحالی که سطح آمادگی آن در میان دانشگاه های منتخب ضعیف برآوردشده است. در بُعد «فرهنگ» سطح آمادگی حدود «متوسط» و در سایر ابعاد، سطح آمادگی «پایین تر از سطح متوسط» و «ضعیف» است. بدین ترتیب میزان آمادگی کلّی دانشگاه های کشور در ابعاد مختلف فنّاوری نَرم «ضعیف» ارزیابی می شود که علت آن کسب امتیاز بسیار پایین در سه بُعد «قوانین و مقررات»، «مالی» و «استاندارد» در سنجش آمادگی فناوری های نَرم دانشگاه های منتخب است. نتیجه گیری: بر اساس تحلیل های این مقاله، موضوعاتی اعم بر «اولویت دهی سیاستی به یادگیری الکترونیکی»، «تأمین و تخصیص بودجه موردنیاز»، «توسعه استانداردهای محتوایی»، «تدوین مقررات و آیین نامه های پشتیبان»، «طراحی نظام ارزیابی و نظارت»؛ و «افزایش آگاهی ذی نفعان» می باید در سیاست گذاری های نظام آموزش عالی الکترونیکی کشور موردتوجه جدّی قرار گیرد.

مقاله کنونی کوششی است در زمینه ارزیابی و بررسی نقادانه پیش نویس سند "نقشه جامع علمی کشور" که به همت شورای عالی انقلاب فرهنگی تهیه گردیده است. نقطه عزیمت مقاله توضیحات مختصری در خصوص مفاد و مضمون فناوری نرمی است که تولید و تدوین "نقشه راه" نام دارد. به دنبال آن تحلیلی از جنبه های مختلف متن سند پیش نویس در دو تراز بحث های مفهومی و جنبه های شکلی ارائه می شود. در هر قسمت سعی شده است تا پس از عرضه دیدگاه های نقادانه، پیشنهادهایی نیز برای بهبود متن سند عرضه گردد

مفهوم فناوری در حال تغییر از فناوری با زمینه محدود به فناوری با زمینه گسترده و از فناوری سخت به فناوری نرم است؛ حال پژوهش حاضر به دنبال استخراج عناصر اصلی پذیرش فناوری نرم در صنعت مطبوعات به منظور ارائه بستری اطمینان بخش برای استقرار فناوری نرم است. این پژوهش ازنظر هدف کاربردی بنیادی بوده و با رویکرد ترکیبی انجام شد. در بخش کیفی از روش تحلیل مضمون و در بخش کمی از روش ساختاری تفسیری استفاده کرده است. جامعه پژوهش در بخش کیفی خبرگان سازمانی و دانشگاهی صنعت مطبوعات و در بخش کمی مدیران و کارشناسان ارشد حاضر در موسسه مطبوعاتی ایران بودند. در گام اول پژوهش، پس از مصاحبه با 11 نفر از خبرگان و فعالان حوزه رسانه و فناوری و رسیدن به اشباع نظری و تحلیل و بررسی مصاحبه به روش تحلیل مضمون، 105 مضامین پایه و 32 مضامین سازمان دهنده و درنهایت 9 مضمون فراگیر شناسایی شد. در گام دوم پژوهش با استفاده از تکنیک مدل سازی ساختاری_تفسیری توسط 11 نفر از مدیران و کارشناسان حاضر در موسسه مطبوعاتی ایران و تحلیل پرسشنامه ها در نرم افزار MATLAB، موقعیت، میزان اهمیت، اثرگذاری (نفوذ) و اثرپذیری (وابستگی) عناصر استخراج شده در پنج سطح ارائه شد؛ در سطح اول انگیزش و نگرش مثبت نیروی انسانی، سطح دوم تحول گرایی سیستم مدیریت، سطح سوم پویایی ساختار سازمانی، توانمندسازی منابع انسانی و گستردگی شبکه ارتباطات داخلی و خارجی، سطح چهارم رقبا و متغیر بودن محیط، یادگیرنده بودن فرهنگ سازمانی و مشتری محور بودن استراتژی سازمان و درنهایت سطح پنجم ماهیت کاربردی پذیرش فناوری نرم شناسایی شده است.

اندیشه مربوط به علوم انسانی به مثابه تکنولوژی با هدف اعمال تغییرات مختلف در حوزه ها و موقعیت های مختلف انسانی، اهمیت فراوانی یافته است. در مقاله حاضر استدلال می شود که تربیت اقتصادی مبتنی بر سند تحول بنیادین آموزش و پرورش دربردارنده اهداف معرفتی و غیر معرفتی است؛ تربیت اقتصادی پیش گفته، علاوه بر اینکه شناخت صاحب عالم را هدف غایی خود می داند، درصدد آماده کردن یادگیرندگانی به منظور سازماندهی و مقابله با موقعیت های زندگی آینده در شرایط مختلف اقتصادی نیز می باشد و با توجه به اینکه تکنولوژی ها در پی اعمال تغییرات در فرد و جامعه هستند، پرسش این است که آیا می توان تربیت اقتصادی مبتنی بر سند تحول بنیادین آموزش و پرورش را به مثابه تکنولوژی قلمداد کرد و با تکنولوژیک کردن تربیت اقتصادی، فضای داوری در مورد پیشرفت با ملاک های پراگماتیستی (توانایی در حل مسائل عملی) را میسور ساخت؟ این پژوهش با رویکرد کیفی و روش اسنادی - تحلیلی به توصیف و تحلیل ابعاد علم و تکنولوژی می پردازد و قابلیت این نوع تکنولوژی نرم انسانی را در تفهیم و تبیین مسائل موجود در نظام تعلیم و تربیت به منظور تغییر واقعیت موجود تبیین می نماید؛ البته بر اساس یافته ها باید گفت که تحقق بخشیدن به چنین فضایی نیازمند داشتن بستر شفافی از اطلاعات است، به طوری که تمام دست اندرکاران حوزه تعلیم و تربیت بتوانند به طور کامل و دقیق به اطلاعات نظام تعلیم و تربیت دست یابند تا بتوانند تکنولوژی مناسب با زمان و مکان را ابداع نمایند.