مطالب مرتبط با کلیدواژه
۱۶۱.
۱۶۲.
۱۶۳.
۱۶۴.
۱۶۵.
۱۶۶.
۱۶۷.
۱۶۸.
۱۶۹.
۱۷۰.
۱۷۱.
۱۷۲.
۱۷۳.
۱۷۴.
۱۷۵.
۱۷۶.
۱۷۷.
۱۷۸.
۱۷۹.
۱۸۰.
ساسانیان
منبع:
معرفت سال بیست و نهم اردیبهشت ۱۳۹۹ شماره ۲۶۹
83-94
حوزه های تخصصی:
زرتشت فردی است که در مورد او و سخنانش، همواره مباحث متعددی شکل گرفته است. برخی اصل وجودش را رد کرده و برخی او را یک مصلح اجتماعی، و عده ای درحد یک متنبی، و در آخر بعضی او را پیامبر ایران زمین دانستند. نظر به آنکه برخی در تلاش اند تا با برجسته نشان دادن چهره زرتشت، در جهت تضعیف دیگر ادیان الهی بخصوص دین اسلام قدم بردارند؛ این تحقیق تلاش کرده تا ضمن بیان برخی اقوال در این راستا و مشکل اثبات نبوت زرتشت، به وجود اندیشه ها و برخی اعتقادات زرتشت درمیان مردم، و بخصوص درمیان برخی حکومت های ایران باستان با نگاه توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع و اسناد معتبر علمی به نقد و بررسی آن مواضع اساسی و مدنظر بپردازد. با توجه به مبهم بودن تاریخ تولد زرتشت و همچنین بررسی متون تاریخی در مورد ایشان، با قطعیت نمی توان زرتشت را پیامبر دانست. به تعبیر دیگر، آیین مجوس، پیامبرى غیر از زردشت و کتابى غیر از اوستا داشته و دو آیین مجوس و زرتشت مترادف هم نیستند.
سیاست های مذهبی پادشاهان ساسانی و انعکاس آن در سنگ برجسته های تخت جمشید(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
مطالعات هنر اسلامی سال شانزدهم بهار ۱۳۹۹ شماره ۳۷
228 - 244
حوزه های تخصصی:
مذهب در دوران ساسانی از آغاز این سلسله تا دوره ی انقراض آن، که بیش از چهار صد سال به طول انجامید، روند پُر فراز و نشیبی داشت. نقش اردشیر بابکان، پایه گذار سلسله ساسانیان در این میان نقشی برجسته است. او از راه تعامل با روحانیان زرتشتی، از آتشکده ها و کارگزاران آنها به عنوان ابزار سیاسی و عامل اساسی در تحکیم پایه های حکومت خود استفاده کرد. پس از مرگ اردشیر، جانشینان او نیز این روش را ادامه دادند. در دوره بهرام یکم (271م)، کرتیر، موبد پرنفوذ زرتشتی توانست دین زرتشت را در کشور رسمی کند. همچنین دیدگاه فره ایزدیِ شاهان که بر اساس آن مشروعیت پادشاهی توجیه می شد، به عنوان یک مفهوم قوی مذهبی اهمیت زیادی در نزد شاهان ساسانی و شخص اردشیر داشت. در این میان، نامه ی تنسر و کارهای کرتیر بیشترین نقش را در رسمی شدن آیین زرتشت در دوره ی ساسانیان ایفا کرد. تخت جمشید نیز به عنوان مرکز آیینی و نماد شکوه امپراطوری هخامنشیان به شمار می رفت که خیزش خاندان های ایرانی به ویژه ساسانیان در همین مکان شکل گرفت. بازتاب سیاست های مذهبی دوره ی ساسانیان در بخش هایی از تخت جمشید مانند کاخ تِچِر، نقش رستم، نقش رجب و کعبه ی زرتشت به صورت سنگ برجسته و سنگ نوشته به وضوح قابل دیدن است. روش استفاده شده در این پژوهش توصیفی _ تحلیلی بوده و پژوهشگر با استفاده از روش کتابخانه ای به بررسی سیاست های مذهبی دوره ی ساسانیان و بازتاب آن در تخت جمشید پرداخته است. اهداف پژوهش: بررسی فرایند رسمی شدن دین زرتشت در دوره ساسانیان. بررسی بازتابِ پیوند عوامل سیاسی و دینی در دوره ی ساسانیان در سنگ برجسته های تخت جمشید. سوالات پژوهش: 1. بسترها و زمینه های رسمی شدن دین در دوره ساسانیان و عوامل تأثیرگذار بر آن کدامند؟ 2 سیاست های مذهبی دوره ی ساسانیان چگونه در سنگ برجسته های تخت جمشید بازتاب پیدا کرده است؟
نقدی بر کتاب Decline and Fall of the Sasanian Empire: The Sasanian– Parthian Confederacy and the Arab Conquest of Iran زوال و فروپاشی شاهنشاهی ساسانی: اتحادیه ساسانی-پارتی و فتح ایران به دست عرب ها(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال بیستم شهریور ۱۳۹۹ شماره ۶ (پیاپی ۸۲)
69-89
مورخان و پژوهشگران درخصوص شکست ساسانیان از عرب ها به دلایل زیادی اشاره کرده اند. در سال 2008، پروانه پورشریعتی با انتشار کتاب "زوال و فروپاشی شاهنشاهی ساسانی: اتحادیه ساسانی-پارتی و فتح ایران به دست عرب ها" جانی تازه به این موضوع بخشید. وی با یک روش شناسی بدیع و کم سابقه به ارائه یک روایت تازه و نادر از مسئله سقوط ساسانیان پرداخت. با تجزیه و تحلیل منابع مکتوب و شواهد باستان شناسی، پورشریعتی به این [نکته] اذعان دارد که حکومت ساسانی متشکل از اتحادیه ساسانی-پارتی بود و با حمایت نکردن خاندان های پارتی از ساسانیان، عرب ها موفق شدند در قرن هفتم م. به عمر حکومت ساسانی پایان دهند. از نواقص و کاستی های این اثر، پذیرش برخی روایت ها و تفسیرها به صورت غیرانتقادی، عدم توجه به تأثیر واپسین جنگ ساسانیان با رومیان و تأثیر آن بر زوال این سلسله، عدم تحلیل درست شواهد باستان شناسی و از همه مهمتر، بی توجهی به بحران های محیطی و آسیب شدید نظام آبیاری سرزمین میان رودان در اواخر دوره ساسانی می باشد که نوشتار پیش رو سعی در بررسی آنها دارد و با درنظر گرفتن موارد ذکرشده به ارزیابی این اثر خواهد پرداخت.
بازتاب باورهای زروانی در قصّه های عامیانه مکتوب ایرانی (مورد پژوهانه: داراب نامه و قصه حمزه)(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
تاریخ عهد ساسانی یکی از مهم ترین ادوار تاریخی اجتماعی و سیاسی اعتقادی سرزمین ایران است. مطالعه جنبه های اعتقادی و باورداشتی مردم ایران در این برهه تاریخی، در بافت متون ادبی و عامیانه، پژوهشی در خور توجه است. زروانیسم یکی از مهم ترین و فلسفی ترین مکاتب اندیشگانی و اعتقادی ایران در برهه تاریخی ساسانیان است که تأثیر مستقیمی بر روایات و قصه های عامیانه داشته است. زروان، چنانکه از متون پهلوی برمی آید، خدایی مستقل بوده و در رأس اهورامزدا و اهریمن، دوگانه گرایی زرتشتی را تحت تأثیر قرار داده است. این جستار در قالب پژوهشی بینارشته ای و به شیوه توصیفی تحلیلی در پی خوانشی تاریخی اعتقادی از دوره ساسانی بر پایه متون عامه است. از میان امهات متون قصه های عامیانه مکتوب ایرانی دو قصه داراب نا مه طرسوسی و قصه حمزه گزینش شده است. دلیل گزینش این دو قصه همسانی یا تقریب بُن مایه، زبان و زمان آنها و نیز میزان بازتاب مؤلفه های زروانی در آنهاست. مسئله این پژوهش این است که زروانیسم چه تأثیری بر متون عامه داشته است، جلوه باورهای این آیین در این متون شامل چه مؤلفه هایی است و بسامد کدام باور بیش از دیگر باورهاست؟ به نظر می رسد متون عامه ای که دارای بُن مایه های حماسی اساطیری و مربوط به دوره تاریخی ساسانیان هستند، بیش از دیگر متون با این باورها درآمیخته اند. چنانکه میزان بازتاب این باورها در داراب نامه بیش از قصه حمزه است. مهم ترین باورهای زروانیِ بازتاب یافته در این دو قصه شامل این موارد است: فال گیری و اسطرلاب نگری، نگاه منفی به زن، سرنوشتِ محتوم، اعتقاد به جزا و پاداش این جهانی، نکوهش آز، بازتابِ معنادار اعداد رمزی هفت و دوازده، بخت و اقبال، حضور پربسامد حکیمان و خلقت های گوناگون و فراواقعی. اسطرلاب نگری با 48 مورد، عدد رمزی هفت با 36 مورد، محتوم بودنِ سرنوشت با 30 مورد، حضور حکیمان با 29 مورد، خلقت های گوناگون و فراواقعی با 29 مورد، عدد رمزی دوازده با 26 مورد، نگاه منفی به زنان با 25 مورد، جزا و پاداش این جهانی با 12 مورد، بخت و اقبال با 8 مورد و نکوهش آز با 7 مورد به ترتیب بیشترین بسامد را دارا هستند
نظام فئودالی در ایران دوره ساسانی (باتکیه برنظرمورخان روسی)
نظام فئودالی یکی از نظام های پذیرفته شده در جامعه ساسانی بود که در اوخر دوره اشکانیان جایگزی روابط مبتنی بر برده داری گردید .روند تکامل روابط فئودالی در ایران به طور رسمی از زمان ساسانیان پا به عرصه نظام اقتصادی گذاشت. در این دوره بردگان آزادی خود را بدست آوردند و از آنجا که ابزار تولیدی در اختیار نداشتند بر مبنای روابط تولید جدید در اراضی مالکان بزرگ به کار پرداختند و جماعت های روستایی که دارای زمین های اشتراکی بودند تحت تسلط زمین داران بزرگ قرار گرفتند. در این دوره با وجود اینکه دولت یک قدرت متمرکز بود اما مالکان بزرگی نیز در این دوره وجود داشتندکه دارای قدرت بودند ولی زیر نظر دولت مرکزی (ساسانی)به فعالیت های اقتصادی می پرداختند. روابط فئودالی در دورهای بعد(مغول) به علت کاهش جمعیت و بهره کشی بیشتر از جمعیت کم به اوج تکامل خود رسید. این روابط تا زمان اصلاحات ارضی ادامه داشت و با اصلاحات ارضی دوره تاریخی فئودالیسم به پایان رسید.
گونه شناسی معماری بناهای شاخص ایران در دوره ساسانی
حوزه های تخصصی:
ساسانیان در دوره حکومت خود با تکمیل دومین شیوه مدون معماری ایرانی- معماری پارتی، نسبت به دوره های قبل، شیوه ای مستقل و متمایز در طرح ها، اجزا، عناصر و مصالح مختص به خود ایجاد کرده اند که اهمیت بررسی وضعیت معماری ساسانیان را نشان می دهد. در این پژوهش با توجه به اهمیت دوره ساسانیان به عنوان یکی از دوره های شکوفایی و درخشش همه جانبه تاریخ معماری و شهرسازی ایران و تداوم معماری این دوره در بسیاری از طرح ها ، عناصر و اجزای معماری اسلامی ( بویژه در حوزه ایران، آسیای میانه و عراق) و حتی سایر کشورهای جهان، با استفاده از روش مطالعات اسنادی و کتابخانه ای و روش تحلیل محتوای کتب و اسناد تاریخی، تلاش شده است با پرداختن به هدف اصلی مقاله یعنی «گونه شناسی معماری بناها و عناصر شاخص در دوره ساسانیان و بررسی ویژگی های آن»، گامی در مسیر واکاوی و گونه شناسی معماری این دوره و تداوم آن به عنوان چراغ راهی در تاریخ معماری ایران برداشته شود. نتایج بررسی ها نشانگر آن است که مهم ترین مشخصه های معماری ساسانی، شامل «استفاده از پلان هایی با عناصر ایوان، گنبدخانه و صحن، استفاده گسترده از مصالح در دسترس ( سنگ لاشه، سنگ تراشیده، آجر، خشت، چینه، گل و گچ و چوب و ...)، استفاده استادانه از سنگ لاشه و ملات گچ در ساخت بناهای مختلف، طاق های گهواره ای و شلجمی شکل، طاق های نعل اسبی و تیزه دار و نیز پوشش های طاق و تویزه و قوس ها، تویزه های گلی و گچی پیش ساخته و تیرهای چوبی به کار رفته در سازه ها و همچنین برپایی سازه های طاق و گنبد بر فضاهای چهار گوش وسیع، به عنوان مهمترین دستاوردهای معماری در این دوره» می باشد. بر اساس بررسی و تحلیل صورت گرفته در تعدادی از بناها ، می توان به مهمترین خصوصیات گونه شناسی معماری ساسانی از جمله «نامتقارن بودن ساختار هندسی، جدایی بخش اندرونی و بیرونی، تنوع فضایی فراوانی و نقش مهم ایوان در سازمان فضایی ابنیه ها» اشاره کرد. همچنین در این دوره پیشرفت های بسیاری در زمینه پل سازی و تاسیسات آبیاری نیز مشاهده می شود که از نمونه های شاخص آن، «سیستم گردش آب در معبد آناهیتا» واقع در شهر بیشاپور و «فاضلاب شهری گندی شاپور» واقع در شهر جندی شاپور به عنوان قدیمی ترین سازه مهندسی جهان و تکنولوژی پیشرفته شهر در آن دوران، می باشند.
مطالعه و بررسی آسیابهای آبی ساسانی در استانهای سواحل خلیج فارس
منبع:
مطالعات خلیج فارس سال اول زمستان ۱۳۹۳ شماره ۴
27-35
استفاده ازانرژی هیدرولیکی در اشکال مختلف آن در ایران از گذشته معمول بوده است. یکی از موارد استفاده از این نوع انرژی، آردکردن گندم؛ جو؛ برنج و... با استفاده از آسیابهای آبی است که در ایران همواره و در نقاط مختلف مورد استفاده قرار میگرفته است. انجام مطالعات علمی، به منظور شناخت بیشتر این آثار کهن، بعنوان جزئی از پیشینه تمدن کشورمان، موجب شد تا با بازخوانی اسناد تاریخی موجود، مطالعات کتابخانه یی و میدانی (در منطقه سواحل خلیج فارس) به این مهم بپردازیم. در راستای این پژوهش، آشنایی کامل پیشینیان ایران زمین (ساسانیان) با قابلیت آب و علم هیدرولوژی که موجبات ساخت آسیابهای آبی (برای رفع نیازهای فیزیکی و روزمره مردم) را فراهم آورده، نشانه پیشرفت تکنولوژی و علم هیدرولیک روز در دوره ساسانی است. بطور کلی آسیابهای آبی سواحل خلیج فارس از یک سنت ساخت معماری مشترک تبعیت میکند که نشان دهنده فرهنگ مشترکی در شیوه های ساخت آنهاست.
جغرافیای تاریخی جزیره خارگ با تکیه بر معرفی آرامگا هها و بناهای مذهبی دوره تاریخی
جزیره خارگ در ۵۷ کیلومتری شمال غربی بوشهر، ۳۰ کیلومتری غرب بندر ریگ و ۳۵ کیلومتری غرب بندر گناوه واقع شده است. این جزیره دارای موقعیت استراتژیکی خاصی است که باعث شده در ادوار مختلف تاریخی تاکنون مورد توجه اقوام و ملل گوناگون باشد. در آن آثاری از دوره هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان باقی مانده است که مهمترین آنها گور معبد پالمیریان و کلیسای نسطوریان میباشد. علاوه بر این، در جزیره خارگ آثار باستانی بسیاری مربوط به دوره های مختلف وجود دارد که عبارتند از: پلان یک آتشکده، قبور دلمن، قطب نما سنگی، گور سنگی، نقش کنده یک نوع بازی باستانی در ساحل صخره یی جزیره و کتیبه هخامنشی. پژوهش حاضر به شیوه میدانی و مطالعات کتابخانه یی بر آن ست تا به بررسی جغرافیای تاریخی این جزیره و نیز معرفی آرامگاه ها و بناهای مذهبی آن بپردازد.
مذاکرات سیاسی ایرانیان و مسلمانان در دوره فتوحات (11 تا 21 ه.ق)(مقاله پژوهشی حوزه)
منبع:
تاریخ اسلام سال بیست و یکم پاییز ۱۳۹۹ شماره ۳ (پیاپی ۸۳)
205 - 236
حوزه های تخصصی:
سرزمین ایران در دوره ساسانیان به دست مسلمانان گشوده شد و پس از آن، تسلط تدریجی اعراب مسلمان بر جامعه ایران آغاز شد. بررسی منابع مربوط به این دوره نشان می دهد که در جریان فتوحات سال های 11 الی 21 ه.ق. در محدوده مرزهای ایران و اعراب مسلمان، گفت وگوهای سیاسی متعددی میان رهبران سیاسی و فرماندهان نظامی ساسانیان و مسلمانان انجام شد، اما این مذاکرات به نتیجه ای نرسید و نتوانست مانع از برخورد نظامی گردد. این پژوهش در پی آن است با تکیه بر روش تحلیل تاریخی مبتنی بر تحلیل متن و با استفاده از منابع کتاب خانه ای ضمن بررسی چگونگی مذاکرات، دلیل اصلی به نتیجه نرسیدن مذاکرات و وقوع جنگ را تبیین نماید. یافته های این پژوهش نشان می دهند چندین مذاکره، بدون ایجاد ناآرامی در بین طرفین صورت گرفت، اما به دلیل باورهای دینی مسلمانان و گفتمان راهبردی مبتنی بر تحلیل مادی ایرانیان، گفت وگوهای بین طرفین بیشتر به سمت رجز خوانی سوق پیدا کرد. سرانجام این رویکرد متفاوتِ طرفین، همراه با خود بزرگ بینی ایرانیان در جریان گفت وگوها بروز جنگ را گریزناپذیر کرد. با این حال به نظر می رسد در پی این مذاکرات، تزلزلی پنهان در اردوگاه ساسانی پدید آمده بود.
زنان غیرزرتشتی در دربار ساسانی و تاثیرآنها بر سیاستهای مرتبط با اقلیت های دینی در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
با قدرت گرفتن ساسانیان، این حکومت طی روندی تدریجی کوشید حکومت مرکزی را تحت لوای یکپارچگی دین و دولت گرد آورد و بدین ترتیب دین زرتشتی با وجود آیین نوظهوری چون آیین مانی، در این حکومت برتری یافت. رفتار با اقلیتهای مذهبی درحکومت ساسانی، اگر چه دردوران پادشاهانی چون شاپور اول با تسامح همراه بود، اما آزار وسختگیری هایی که تحریکات موبدان نیز در آن بی تاثیر نبود در دوره هایی از این سلسله گزارش شده است. از طرف دیگر شاهان ساسانی بنا برگواه منابع مکتوب تاریخی، علی رغم تاکید برکیش زرتشتی، زنانی یهودی و مسیحی در حرمسرای خود داشته اند. فرض این پژوهش بر این است که اغلب این زنان در قدرت نیز دخیل بوده اند. سوال اصلی این است که زنان غیر زرتشتی دربار ساسانی چه کسانی بودند و آیا نقشی در سیاستهای حکومت درقبال اقلیتهای دینی زمان خود داشته اند؟ برای انجام این پژوهش از روش توصیفی _تحلیلی بهره گرفته شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد وجود ملکه های قدرتمند غیر زرتشتی یا حامی ادیان غیر از دین زرتشت بر راس قدرت، باعث ایجاد بهبود در اوضاع اقلیتهای دینی در جامعه ساسانی شده است. به نظر می رسد این ملکه ها با اعمال نفوذ بر پادشاه و ارکان قدرت در بهبود شرایط همکیشان خود و یا پیروان ادیانی که خود حامی آن بودند، نقش داشته اند.
جغرافیا و چشم انداز فرهنگی ایوان مدائن(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
جغرافیا و برنامه ریزی سال ۲۴ زمستان ۱۳۹۹ شماره ۷۴
103 - 117
حوزه های تخصصی:
چشم اندازهای فرهنگی، در حکم آینه ها و کتاب هایی اند که با دیدن و مطالعه آنها، می توان به اطلاعات گرانبهایی در زمینه های اجتماعی، تاریخی، جغرافیایی، زبان شناسی، سیاسی، فرهنگی، معماری و هنری حاکم بر روزگار تألیفشان دست یافت. سئوال اساسی این نوشته آن است که خاقانی، بعنوان یک شاعر، در تفسیر «ایوان مدائن» - بعنوان باشکوه ترین و بزرگ ترین چشم انداز فرهنگی بازمانده از عصر ساسانیان- تا چه اندازه ای، مؤفّق عمل کرده است؟ این مطالعه به روش اسنادی- تحلیلی و به شیوه کتاب خانه ای انجام پذیرفته است. یافته های این پژوهش، نشان می دهد خاقانی با باز نگری در این «آینه عبرت»، و بیان جنبه های قابل رؤیت و غیر قابل رؤیت این چشم-انداز فرهنگی، اطلاعات با ارزش زیادی را برای مخاطبان شعرش بازگو کرده است. این مطالعه، می تواند خاقانی را در مَقام یک جغرافیدان فرهنگی، ایوان مدائن را در ردیف یک چشم انداز فرهنگی و قصیده ایوان مدائن را در حکم یک سند با اهمیّت تاریخی در بحث چشم انداز فرهنگی و ادبیّات را بعنوان یک همتای احساسی برای دانش عینی جغرافیا، مطرح کند.
نقش سیاسی - مذهبی مسیحیان نسطوری در زمان خسروپرویز؛ مطالعه موردی: نقش پاتریارخ سبریشوع(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
ادیان و عرفان سال ۵۳ پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۲
400 - 381
حوزه های تخصصی:
با توجه به اهمیت مسیحیان در روزگار ساسانیان، بررسی وضعیت آن ها در آن دوران، به درک بهتر تاریخ مسیحیت و حکومت ساسانی کمک می کند. روزگار خسروپرویز را باید به عنوانِ یکی از مقاطع مهم تاریخ ساسانی و مسیحیان ایران در نظر داشت. یکی از شخصیت های مهم مسیحی در زمان خسروپرویز، سبریشوع بود که به مقام پاتریارخی کلیسای نسطوری رسید و نقش سیاسی - مذهبی مهمی را ایفا کرد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که سبریشوع با فرمان مستقیم خسروپرویز و بدون رضایت رهبران کلیسای نسطوری در سال 596 م. به مقام پاتریارخی رسید و خسروپرویز در جلب نظر مساعد مسیحیان نسطوری نسبت به خود، تسلط بیشتر بر آن ها و مراودات سیاسی خود با امپراتور ماوریکیوس از وی استفاده کرد. همچنین، سبریشوع با حمایت خسروپرویز سعی کرد اختلافات داخلی کلیسا را حل کند و در هنگام آغاز جنگ های خسروپرویز و بیزانس، به عنوانِ نماینده مسیحیان نسطوری، خسروپرویز و سپاهیان ساسانی را همراهی کرد.
به سوری که دستانش چوبین بود... بررسی گمانه زنی ها درباره بیتی از شاهنامه و گمانه زنی برسری
منبع:
آینه پژوهش سال ۳۱ خرداد و تیر ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۱۸۲)
49 - 74
حوزه های تخصصی:
در بخشی از شاهنامه فردوسی که در اصطلاح شاهنامه پژوهان، «بخش تاریخی» خوانده می شود، در میان داستان های حکایتگر از روزگار شاهنشاهی ساسانیان، «داستان بهرام چوبیه» یکی از خواندنی ترین داستان ها به شمار می رود. محور نوشته حاضر، یکی از بیت های کلیدی و دشوار این داستان است که در یکی از بزنگاه های داستان نیز واقع شده و تاکنون نگاه بسیاری از خوانندگان شاهنامه را به خود کشیده و درباره صورت و معنای آن گماه زنی های گوناگونی صورت گرفته است. از این رو، نویسنده در نوشتار پیش رو، معنای بیت «به سوری که دستانش چوبین بود / چنان دان که خوانش نوآیین بود» از شاهنامه و اختلافی که بر سر فهم آن است را مورد توجه و مداقه قرار داده است. وی در راستای هدف مذکور، از برخی بازنوشتهای منثور شاهنامه سخن به میان آورده و دیدگاه برخی شارحان را درخصوص معنای این بیت بیان می دارد. وی در انتها، خوانش پیشنهادی خود را از این بیت ذکر می کند. به زعم وی، دستان به معنای دیگ یا دیگها یا ظروف غذاپزی و چیزی از قبیل است و گویا مضمون بیت فردوسی این باشد که: هرگاه در میهمانی دیگ های چوبین به کار رود، بدان که خودِ خوان بدیع و متفاوت با آنچه تاکنون دیده ای خواهد بود و میهمانی دیگرسان فراروی خواهی داشت و با خوراکی نامتنظر از تو پذیرایی خواهند کرد. نویسنده در نهایت، با بیان کنایه به کار رفته در این بیت، نوشتار را به پایان می رساند.
الگوهای معیشتی ساسانیان در شهرستان دره شهر با استناد به متون تاریخی و جغرافیایی و شواهد باستان شناختی(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
تاریخ اسلام و ایران سال سی ام زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴۸ (پیاپی ۱۳۸)
153 - 180
حوزه های تخصصی:
در روند بازسازی الگوهای معیشتی ساکنان گذشته مناطق مختلف ایران، تطبیق محتوای متون تاریخی و جغرافیایی با شواهد باستان شناختی، بسیار راهگشا خواهد بود. شهرستان دره شهر از توابع استان ایلام، از جمله مناطقی است که بیشترین دوره استقراری به لحاظ تراکم آثار در آن مربوط به دوره ساسانی (117 اثر) است. در این پژوهش برآنیم با تلفیق و تطبیق شواهد باستان شناختی و اطلاعات محیطی با محتوای متون جغرافیایی، الگو یا الگوهای معیشتی ساکنان ساسانی شهرستان دره شهر را استنباط و ارائه کنیم. با استناد به شواهد باستان شناختی، برآیند پژوهش نشان می دهد که در دوره ساسانی مهم ترین الگوهای معیشتی متناسب با جغرافیای طبیعی منطقه، ابتدا کشاورزی آبی و سپس کشاورزی دیم و دامداری (کوچ روی عمودی) بوده است. در نتیجه، میان نتایج تحلیل داده های باستان شناختی و محتوای متون تاریخی و جغرافیایی در بحث کشاورزی این منطقه (فراوانی آب و حاصلخیزی خاک) همخوانی نزدیکی وجود دارد. علاوه بر این، با استناد به مطالعات قوم باستان شناسی، در این دوران در بخش کشاورزیِ آبی استفاده از کانال و برای مناطق دیم استفاده از تراس های سنگی رایج بوده است. این پژوهش به لحاظ ماهیت و روش از نوع تحقیقات تاریخی و توصیفی- تحلیلی و اطلاعات آن براساس مطالعات میدانی و کتابخانه ای گردآوری شده است.
بررسی شخصیت اردشیر بابکان در قالب نظریه کاریزماتیک ماکس وبر(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
ساختار سیاسی حکومت اشکانیان، تنوع فرهنگی در جامعه اشکانی همراه با رویکرد دینی خاص شاهنشاهان اشکانی و تجاوزات پیاپی رومیان به مرزهای غربی قلمرو اشکانیان، بطورکلی شرایط بحرانی را در جامعه ایران قرن دوم و اوایل قرن سوم بوجود آورده بود در چنین شرایطی اردشیر بابکان از یک خاندان مذهبی در ایالت پارس، موفق شد اسباب سقوط حکومت اشکانیان را فراهم آورد و طی دو سال فعالیتهای سیاسی نظامی مستمر، قدرت سیاسی کشور را از خاندان اشک به خاندان ساسان منتقل نماید. توانایی اردشیر در انتقال قدرت از شاهنشاهان قانونی کشور به خاندان خویش که ناشی از درک صحیح او از شرایط بحرانی جامعه بود از یکسو و از سویی دیگر فائق آمدن بر بحرانها و نابسامانیهای سیاسی، نظامی، دینی و اجتماعی جامعه بواسطه داشتن برخی مشخصات و ویژگیهای شخصیتی و رفتاری وی، سبب می شود تا بتوان شخصیت و عملکرد اردشیر را در قالب نظریه رهبرکاریزماتیک ماکس وبر تبیین نمود. بدین ترتیب مسئله اصلی این پژوهش، تبیین شخصیت اردشیر بابکان در قالب نظریه کاریزماتیک ماکس وبر است. بررسی ها حاکی از آن است که علاوه بر ویژگی های شخصیتی و رفتاری اردشیر، شرایط اجتماعی و سیاسی جامعه، می توانسته زمینه ساز ظهور رهبری جدید با ایدئولوژی نو در کشور بوده باشد. یافته های این جستار بیانگر آن است که اردشیر اول ساسانی با تمامی ویژگیهای شخصیتی، با انجام برخی اقدامات و با توجه ویژه به دین زرتشتی و طرح گفتمان جدید اتحاد دین و دولت برای حل بحران های سیاسی و اجتماعی موجود در جامعه و در نهایت با کناره گیری از حکومت و انتخاب جانشینی شایسته می تواند به عنوان یک رهبر کاریزما مطرح شود. روش تحقیق در این مقاله با توجه به رویکرد جامعه شناختی آن، توصیف و تحلیل داده ها در چ ارچوب «ن ظریه کاریزما» و ش ناسایی اب عاد ش خصیت فردی، خاندانی، سیاسی و تاریخی اردشیر بابکان در قالب این نظریه است.
معمای یمن در بخش ساسانی شاهنامه(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
یمن امروز در روزگار باستان چنین نامی نداشت و اگر دولت «حِمیَر» از حبشه شکست نمی خورد چه بسا این کشور را با نامی می شناختیم که از نام این دولت سرچشمه گرفته بود، همچنان که هاماوران در شاهنامه برگرفته از حمیر است. از سوی دیگر در شاهنامه یمن بارها به جایی اطلاق شده که ربطی به یمن امروزی ندارد؛ بررسی پادشاهی یزدگرد یکم در شاهنامه فردوسی نشان می دهد که دست کم در مقطعی از دوره ساسانی قلمروی حیره را یمن می نامیدند. برای توضیح این تناقض باید گفت که برخلاف انتظار واژه یمن در اصل یک واژه عربی نیست بلکه ریشه عبری دارد و در کاربردش به عنوان جاینام به معنی جنوب است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که منشأ اطلاق این جاینام به حیره و یمن امروزی وجود جامعه پرشمار و بانفوذ یهودیان در دو منطقه میانرودان و شبه جزیره عربستان بوده است. ضمن اینکه در هر دو منطقه یهودیان موفق به کسب نفوذ سیاسی شده بودند و در ایران یزدگرد یکم دختر پیشوای یهودیان ایران را به همسری برگزید. در این دوره نفوذ یهودیان در دربار ایران به حداکثر خود رسید که یکی از پیامدهای آن اقتباس اطلاق یمن به حیره در دیوان ساسانی و ورود آن به خداینامه بود.
تحلیل انتقادی نامواژه ی بهرام گور(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
مطالعات تاریخ فرهنگی سال یازدهم زمستان ۱۳۹۸ شماره ۴۲
۹۱-۱۱۲
حوزه های تخصصی:
.بهرام پنجم ساسانی از جنبه های متعددی در آثار منظوم و منثور ایرانی مورد توجه مورخان، ادیبان و محققان قرار گرفته است. یکی از مسائل قابل توجه درباره ی بهرام پنجم لقب اوست، چنان که اغلب منابع از وی با عنوان بهرام گور یاد کرده اند. با وجود این که روایت های تاریخی و ادبی لقبِ گور برای بهرام را به گورخر یا به گور به معنی قبر نسبت داده اند، این مسئله جای تأمل و بررسی دارد. فراوانی داستان ها و افسانه ها درباره ی بهرام پنجم باعث چنین برداشت هایی از لقب وی شده و حتی پیرامون آن داستان سرایی ها و افسانه سازی های جدیدی نیز صورت گرفته است. با نگاهی به القاب دیگر شاهان ساسانی درمی یابیم که این القاب اغلب با نام شهرها و ایالت های خاص پیوند خورده است. از این رو جا دارد نام واژه ی بهرام گور نیز در نسبت با پیوند آن با شهرِ گور مورد بحث قرار گیرد. هدف از تحقیق حاضر تبیین علت ملقب شدن بهرام پنجم به بهرام گور است. در پژوهش های انجام گرفته تاکنون این مسئله مورد کنجکاوی قرار گرفته، اما به صورت انتقادی تحلیل و بررسی نشده و پاسخ قانع کننده ای به آن داده نشده است. نوشته ی حاضر به شیوه ی تاریخی و با توصیف و تحلیل انتقادی روایت ها و داده ها با استفاده از منابع کتابخانه ای انجام گرفته است.
بزرگمهر، حکیمی اندرزگو
منبع:
پژوهش در آموزش تاریخ دوره اول بهار ۱۳۹۹ شماره ۱
35 - 47
حوزه های تخصصی:
در تاریخ کشورها همواره بزرگانی وجود داشته اند که مردم هر عصر به وجود آن ها بر خود می بالند و به آنان افتخار می کنند. این بزرگان به واسطه ی اقداماتی که انجام داده اند به مرور زمان برای عموم مردم به شخصیت هایی اسطوره ای تبدیل شده اند. یکی از شخصیت هایی که نماد حکمت و خرد در جمع دیوانسالاران ایرانی بود و زندگی او تا حدی گرفتار افسانه و ابهام شده بزرگمهر حکیم است. در تاریخ و ادبیات ایران زمین جملات قصار حکمی ، اخلاقی، فلسفی و همچنین اندرزها و حکایت های زیادی را به او نسبت داده اند که بر خرد و دانایی و میهن دوستی وی تأکید می کند. انسان ایرانی، ارزش های انسانی و متعالی خود را به نقل از بزرگانی عرضه داشته است که در تاریخ و در ساحت افسانه، نمونه و الگوی درایت، تدبیر و هوشمندی بوده اند. بدون تردید در این میان بزرگمهر حکیم از تابناکترین چهره ها محسوب می شود. وی از جمله قهرمانانی بود که به جمع شهیدان اندیشه پیوست و حالت اسطوره پیدا کرد. بنابراین ضرورت دارد شخصیت وی از افسانه تا واقعیت مورد کندوکاو قرار گیرد.
شکاف های اجتماعی اواخر دوره ساسانی و تأثیر آن در گریز لایه های زیرین جامعه ایرانی(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
جامعه شناسی تاریخی سال ۱۳ بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱
219-254
حوزه های تخصصی:
وجود شکاف های اجتماعی همواره در جامعه ساسانی باعث افزایش انفکاک و همچنین حرکت انفعالی لایه های زیرین جامعه و بروز مسئله گریز شد و موجبات سقوط ساسانیان را در یکی از مناطق حساس جنوب غرب آسیا فراهم آورد. این تحقیق که با استفاده از روش تاریخی و تحلیل نظریه شکاف و گریز در جامعه شناسی انجام شده، با طرح این سؤال پیش خواهد رفت که شکاف های اجتماعی در رخداد پدیده گریز از حکومت ساسانی و سپس سقوط جامعه ایرانی چه نقشی داشته است؟ و در پاسخ به این سؤال، فرضیه تحقیق بر این استوار است که شکاف های اجتماعی موجود در حکومت ساسانی باعث گریز لایه های متعدد اجتماعی بوده و به دلیل عدم پیروی نسبی ساسانیان از عرف سیاسی نظریه حکومت ایرانی مبتنی بر رعایت تسامح در قبال اقوام و ادیان مختلف پهنه شاهنشاهی، زمینه های سقوط درونی و ساختاری فراهم آمد. دستاوردهای پژوهش نشان می دهد که وجود طبیعی شکاف های اجتماعی در جامعه ساسانی با رویکردهای سخت گیرانه و متعصبانه حکومتی تشدید و سپس به تسریع روند گریز منجر شد. از مطالعه نظری شکاف و گریز چنین به دست آمد که تضادهای موجود در جامعه ساسانی در بلندمدت به شکاف ها تبدیل شد و چون لایه های زیرین این جامعه کم تر نقش و جایگاه را در این ساختار داشتند؛ هر چه بر عمر این سلسله افزوده می شد به پدیده گریز بیشتر علاقه نشان داده می شد؛ به نحوی که این امر باعث شد هرکدام از اجزای جامعه ساسانی بدون توجه به وضعیت جامعه قبلی خویش که در همراهی با جامعه کلان ایرانی بود، به منافع قومی دینی و یا محلی صنفی خود روی آورند و در صورت ضرورت و با پیشامدهای اجتماعی با قدرت های بیرونی همراهی کنند.
وضعیت اصل و نسب زنان ایرانی دربار ساسانی براساس منابع مکتوب و مصور تاریخی(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
مطالعات هنر اسلامی سال شانزدهم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴۰
314 - 332
حوزه های تخصصی:
بررسی تاریخ اجتماعی ادوار طولانی از تاریخ ایران نشان می دهد مسئله اصل و نسب یکی از دغدغه های مهم سیاسی و اجتماعی بوه است که ارتباط نزدیکی با مشروعیت داشت. ساسانیان بیش از چهار سده بر قلمرو وسیعی از ایران و انیران حکم راندند و شاهنشاهی به وجود آورند که دغدغه پاکی خون و اصالت نسب داشت. این اهمیت علاوه بر نژاده بودن تبار پدر برای تبار مادر نیز مطرح بوده است؛ چنانچه از نظر حفظ پاکی خون و نسب، توصیه به خویدوده یا ازدواج با محارم می کردند. به نظر می رسد در سلسله ساسانی، پادشاهان همسران ایرانی و انیرانی اختیار می کردند که از آن ها هم درمنابع مکتوب و هم در آثار تاریخی مربوط به زمان ساسانیان مانند کتیبه کعبه زردشت نام برده شده است. مسئله ای که در اینجا مطرح است چگونگی تأثیر این رویکرد بر وضعیت زنان و اصل و نسب آن ها در دوره ساسانی است. این پژوهش با هدف بررسی اصالت نژادی و نسب زنان ایرانی بر پایه منابع مکتوب و مصور تاریخی انجام گرفته است. روش این پژوهش تحلیلی- توصیفی و با تکیه بر داده های کتابخانه ای می باشد. یافته های این پژوهش نشان می دهد، در این دوران همسران پادشاهان ساسانی بیشتر از خاندان های بزرگ اشکانی انتخاب می شدند و می توان گفت در سلسله ساسانی، حداقل در بدو تأسیس، از عنوان خانوادگی این زنان، به واقع یا به صورت تبلیغی برای مشروعیت بخشیدن به پادشاهی استفاده می شد. علاوه بر این موارد به چند نمونه ازدواج خویدوده نیز می توان اشاره نمود. اهداف پژوهش: 1 . بررسی اصل و نسب زنان دربار ساسانی براساس منابع مکتوب و مصور تاریخی. 2.بررسی نقش ازدواج در مناسبات قدرت در دوره ساسانی. سؤالات پژوهش: 1.مسئله اصل و نسب زنان در دوره ساسانی چه تأثیر در مناسبات سیاسی داشت؟ 2.آیا شواهدی ازازدواج خویدوده درمنابع مکتوب و مصور تاریخی می توان یافت؟