مطالب مرتبط با کلیدواژه
۱.
۲.
۳.
۴.
۵.
۶.
۷.
۸.
۹.
۱۰.
۱۱.
۱۲.
انوشیروان
تصحیح و تحلیل چند تصحیف در شعر خاقانی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
مرزبان نامه دربردارنده داستان ها و حکایتهای بسیار کهن است و باور بر این است که این کتاب در اصل به یکی از گویش های فارسی میانه و آن طوری که وراوینی می گوید به زبان طبری کهن تألیف شده بوده است که دو بار به طور جداگانه توسط سعدالدین وراوینی و محمد بن غازی ملطیوی به نثر فنی فارسی دری برگردانده شده است. با بررسی درونمایه داستان های آن مشخص می شود که طبق گفته وراوینی اصل کتاب از سابقه ای کهن و حتی کهن تر از آنچه وی ادعا می کند، برخوردار بوده است. این کهنگی اثر را در محتوا و درون مایه بسیاری از حکایتهای اصلی و فرعی و اشارات کنایی و لفظی آن بروشنی می توان دید. این مقاله با تحلیلی تاریخی- اسطوره ای و اجتماعی - فرهنگی از محتوا و زبان مرزبان نامه وراوینی و روضه العقول ملطیوی بر آن است تا ضمن یافتن ریشه بسیاری از داستان ها و حکایت های این اثر در باورهای کهن ایران و ملل همسایه ای که فرهنگشان بر فرهنگ ایران تأثیر گذاشته است و با استناد به آداب و رسوم اجتماعی، فرهنگی و دینی ایرانیان قبل از اسلام، تاریخ تقریبی تألیف این اثر را که مسلماً به ایران پیش از اسلام و به احتمال زیاد به اواسط روزگار ساسانیان می رسد، مشخص کند.
انوشیروان و بوزرجمهر در گلستان سعدی
حوزه های تخصصی:
دو شخصیت انوشیروان و بوزرجمهر از دیرباز در فرهنگ شفاهی و کتبی ایرانیان جای برجسته و متمایزی داشته است. این دو شخصیت که شاید برای اولین بار دقیقترین تفصیل چگونگی ساختن و پرداختنشان در شاهنامه فردوسی شکل گرفته است، عمق ریشهها و وسعت شاخ و برگشان از حدود مسلمات تاریخی فرا رفته و به قلمرو اسطوره و خیال راه یافته است. از ادغام این دو عنصر اسطورهای که یکی مظهر عدل و دیگری مظهر خرد بوده است، فرهنگ سیاسی ایران یکی از دیرپای ترین مسایل جوامع ایرانی، یعنی «عدالت اجتماعی» را مورد تامل و تفسیر قرار داده است. از اهم متون پایهای که در آن داستانهای مربوط به انوشیروان و بوزرجمهر آمده است، گلستان سعدی است. این مقاله به بررسی این دو شخصیت در گلستان سعدی می پردازد.
سرکوب بدعت و نماد عدالت: انوشیروان در تاریخ نگاری اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
مفهوم عدالت در اندیشه ی سیاسی اسلام دوره ی میانه، مبتنی بر حفظ نظم جامعه و عمل سیاسی فضیلت محور و اخلاقی بوده است. بر این اساس، مهم ترین وظیفه ی فرمانروا مقابله با گروه هایی بود که نظم جامعه را، به خصوص از لحاظ عقیدتی، برهم می زدند، و این امر نمادی از عدالت پیشگی وی تلقی می شد؛ شیوه ی عملی که انوشیروان بر اساس آن، به دلیل سرکوب بدعت مزدکیان، در متون تاریخ نگاری اسلامی، دارنده ی این شاخص نشان داده می شود. به نظر می رسد برجستگی جایگاه انوشیروان در سنت تاریخ نگاری اسلامی از این زاویه قابل تبیین است؛ چرا که متون تاریخ نگاری اسلامی دارای کارکرد سیاسی و فرهنگی در قالب عبرت آموزی هستند. هرچند شاخصه های دیگری غیر از سرکوب بدعت مزدکیان توسط وی، در این انتخاب اهمیت داشته است.
در این مقاله، سعی شده است با بررسی شیو ه ی انعکاس شخصیت انوشیروان در متون تاریخ نگاری اسلامی، بر اساس مبانی نظری رهیافت هرمنوتیک، از کارکرد عبرت آموزی متون تاریخ نگاری اسلامی رمزگشایی گردد و رابطه ی آن با بازنمایی شخصیت انوشیروان به عنوان نماد عدالت، در متون تاریخ نگاری اسلامی نشان داده شود. به دیگر سخن در این مقاله تلاش برآن است تا نشان داده شود که تبدیل انوشیروان به نماد عدالت در سنت تاریخ نگاری ایرانی- اسلامی، به دلیل واقعی بودن شخصیت انوشیروان، آن گونه که متون تاریخی گزارش می دهند، نیست؛ بلکه بر اساس برداشتی است که مورخان مسلمان از مفهوم عدالت داشته اند؛ و بر همین مبنا، شخصیت انوشیروان را به عنوان نمادی از الگوی عدالت در سنت تاریخ نگاری اسلامی بازنمایی کرده اند.
پردازش شخصیت های مزدک و انوشیروان در نگارش های میرزا فتحعلی آخوندزاده و میرزا آقاخان کرمانی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
باز شناسی تاریخ کهن ایران از قرن نوزدهم میلادی و گسترش مفاهیمی چون ناسیونالیسم، اندیشه های ملی گرایانه ومساوات طلبانه در میان روشنفکران دوره قاجار، منجر به بازنگری متجددانه در بازپردازی های پیشین پیرامون برخی شخصیت های تاریخیِ تاریخ ایران باستان توسط برخی نویسندگان دوره قاجار شد. این پژوهش در پی بررسی بازپردازی شخصیت های تاریخی ایران باستان در نگارش های تاریخ نویسان دوره قاجار و نگرش های روشنفکران دوره مشروطه به این پدیده است. در این پژوهش بر روی دو شخصیت خاص تاریخی ایران، مزدک و انوشیروان تمرکز شده است که به نظر می رسد آخوندزاده و کرمانی نیز در پردازش این شخصیت ها از یک طرف تحت تاثیر متون دساتیری و از طرف دیگر اندیشه های انقلابی گری و جنبش های اعتراضی در کنار آشنایی با مباحث سیاسی روز بوده اند. هر چند که تا کنون در رابطه با بازپردازی تاریخ ایران باستان در دوره قاجار بحث ها و پژوهشهای مختلفی انجام شده است، اما تاکید عمده این پژوهش بیشتر بر روی بازنگری در بازپردازی های تاریخ ایران باستان و بازآفرینی متفاوت شخصیت های تاریخی فوق در آثار میرزا فتحعلی آخوندزاده و میرزا آقاخان کرمانی به عنوان دو تن از تجددطلبان دوره پیشا مشروطه است. پژوهش پیش رو که به روش تاریخی و با استفاده از منابع کتابخانه ای در قالب نگرش توصیفی- تحلیلی، گردآوری شده است، نشان می دهد که آخوندزاده و کرمانی با محوریت مباحث سیاسی زمانه خود مانند مسأله جمهوریت و اندیشه های سوسیالیستی به بررسی شخصیت و جایگاه تاریخی مزدک و انوشیروان پرداخته اند.
ارزیابی نتایج احتمالی مهاجرت فیلسوفان نوافلاتونی به قلمرو شاهنشاهی ساسانی
حوزه های تخصصی:
بعد از بسته شدن مدرسه آتن در سال 529 میلادی داماسکیوس و شش تن از فیلسوفان نوافلاتونی دیگر در سال 531 آتن را به قصد دربار خسرو انوشیروان ترک گفتند. اما پس از امضای عهدنامه بین خسرو و یوستی نیانوس در سال 532 میلادی از تیسفون نیز بیرون رفتند. چرا که از مفاد این قرارداد، تضمین آزادی و امنیت کامل برای این فیلسوفان بود. شاید مهم ترین نتیجه ی مهاجرت نوافلاتونیان به قلمرو شاهنشاهی ساسانی، سرنوشت این مکتب فلسفی پس از بازگشت شان باشد. در این باره که این فیلسوفان بعد از ترک تیسفون به کدام منطقه رفتند، و آیا حوزه ای فلسفی تشکیل دادند، یا پراکنده شدند، پرسش ها بسیار است. فرضیه برخی پژوهشگران این است که فیلسوفان مورد نظر، پس از پیمان صلح ساسانیان با امپراتوری روم، به منطقه ی حران در سوریه رفتند و کار فلسفی خود را در این منطقه پی گرفتند، به طوری که هسته ی اولیه ی حوزه ی فلسفی حران را تشکیل دادند. در دوره های بعد، اندیشه فلسفی حوزه ی حران به بغداد نیز رسید که می توان این حوزه را حلقه ی اتصال فلسفه ی یونانی با فلسفه ی عربی دانست. پژوهش حاضر، این فرضیه را از آن جهت قابل توجه تر یافته است که می تواند توضیح دهنده ی برخی پرسش های مهم دیگر در تاریخ اندیشه نیز باشد.
بازخوانی فتح یمن توسط وهرز در پرتو نظریه های جامعه شناسی جنگ(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
جامعه شناسی جنگ با نگاهی موشکافانه، جنگ و عوامل تأثیرگذار بر آن را بررسی می کند. این بررسی خود را در سطح علل و عوامل تأثیرگذار بر آغاز جنگ، پدیده جنگ و پیامدهای آن نمایان می سازد. یکی از نبردهای مهم ساسانیان، جنگ یمن بود که سیطره ساسانیان بر این سرزمین را تا انتهای این حکومت به همراه داشت. در این جنگ، استراتژی ای که وهرز فرمانده دیلمی گرفتار در زندان انوشیروان با قوای اندک خود به منظور شکست نیروهای حبشی حاکم بر یمن به کار برد در دو مرحله پیش از شروع جنگ و در بحبوحه جنگ، اجرا و در نهایت به پیروزی نیروهای ساسانی منجر گشت. در این پژوهش نشان داده می شود که چگونه قوای حبشی به رغم برخورداری از تعداد نفرات انبوه، در برابر نیرویی اندک شکست می خورد. این پژوهش با رویکردی جامعه شناسی به دنبال بررسی جنگ های ایران و اعراب است. بررسی جامعه شناختی جنگ، نوعی تحقیق علمی به منظور موشکافی سیستم های نظامی دو طرف و درنهایت یافتن دلایل شکست و پیروزی آنها در جنگ است. در این نوع نگاه ساختار نظامی دو طرف مورد تجزیه وتحلیل قرار می گیرد و از خلال آن عوامل تأثیرگذار بر نتایج جنگ ها مشخص خواهد شد. این تحقیق از نظر هدف جز تحقیقات نظری است و به لحاظ ماهیت و روش کار در ردیف تحقیقات تاریخی قرار می گیرد که به شیوه توصیفی - تحلیلی به نگارش درآمده است.
تحلیل شخصیت مزدک و نهضت مزدکیه
حوزه های تخصصی:
اکثر محققین تاریخ و ادیان بر این باورند که مزدک پیش از آنکه یک دین آور باشد. به عنوان یک اصلاحگر اجتماعی( (Reformistاست؛ که به مبارزه بر علیه اوضاع نا مساعد زمان خود برخاسته و با نفوذ به دستگاه حکومت قباد ساسانی توانست پیروان زیادی را به دور خود جمع نماید. هدف اصلی مزدک برپا کردن نهضتی بر علیه مقررات ناعادلانه دردولت ساسانیان و درهم شکستن سنت های منحط اجتماعی جامعه ی کاستی آن عهد بوده است، مزدک می خواسته با تعالیم اخلاقی بر اساس اعتقاد خود، اصلاحاتی در روابط اصول اجتماعی دیانت زرتشتی (دین بهی) بوجود بیاورد تا با این اصلاحات، که بر اثر آن برابری و عدالت اجتماعی آن زمان رو به تزلزل و سستی می رفت دوباره استوار نماید. ظاهراً نفوذ مزدک، موبدان ساسانی را به هراس انداخته بود. و موبدان قدرت خود را در خطر می دیدند .لذابه اغوای انوشیروان که جوانی بی تجربه بود، پرداخته و او را فریفته و به معاندت و دشمنی با مزدک واداشتند ،تا جایی که انوشیروان از بیم نفوذ مزدکیان با خدعه و نیرنگ تمامی آنان را شناسایی کرده و در سال 528 یا اوایل 529 میلادی با تمهیدات قبلی مزدک و پیروانش را به مهمانی فراخوانده و آنان را دسته جمعی کشت.
بزرگمهر، حکیمی اندرزگو
منبع:
پژوهش در آموزش تاریخ دوره اول بهار ۱۳۹۹ شماره ۱
35 - 47
حوزه های تخصصی:
در تاریخ کشورها همواره بزرگانی وجود داشته اند که مردم هر عصر به وجود آن ها بر خود می بالند و به آنان افتخار می کنند. این بزرگان به واسطه ی اقداماتی که انجام داده اند به مرور زمان برای عموم مردم به شخصیت هایی اسطوره ای تبدیل شده اند. یکی از شخصیت هایی که نماد حکمت و خرد در جمع دیوانسالاران ایرانی بود و زندگی او تا حدی گرفتار افسانه و ابهام شده بزرگمهر حکیم است. در تاریخ و ادبیات ایران زمین جملات قصار حکمی ، اخلاقی، فلسفی و همچنین اندرزها و حکایت های زیادی را به او نسبت داده اند که بر خرد و دانایی و میهن دوستی وی تأکید می کند. انسان ایرانی، ارزش های انسانی و متعالی خود را به نقل از بزرگانی عرضه داشته است که در تاریخ و در ساحت افسانه، نمونه و الگوی درایت، تدبیر و هوشمندی بوده اند. بدون تردید در این میان بزرگمهر حکیم از تابناکترین چهره ها محسوب می شود. وی از جمله قهرمانانی بود که به جمع شهیدان اندیشه پیوست و حالت اسطوره پیدا کرد. بنابراین ضرورت دارد شخصیت وی از افسانه تا واقعیت مورد کندوکاو قرار گیرد.
اسپانوَر/ اسبانبَر؛ شرحی بر یک واژه در کتاب اندرز خسرو قَبادان(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
زبان و ادبیات فارسی (دانشگاه خوارزمی) سال بیست و نهم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۳۶(پیاپی ۹۱)
۳۰۶-۲۸۵
حوزه های تخصصی:
درباره واژه «اسپانور» میان مترجمان اندرز خسرو قبادان و نیز دیگر کوشندگان زبان و ادبیات فارسی میانه و فرهنگ نویسان و دانش نامه نویسان، در همه سطوح واج نویسی، آوانویسی، تبیین معنا و تعیین مدلول، اختلاف هست. اسپانور را معادل یکی از هفت شهر مداین، اصفهان، آخور اسبان، آرام جای (نه لزوماً آرامگاه) و مرغوزن (آرامگاه) گرفته اند. به سبب جای گیری این واژه در صدر اندرزنامه و محدودشدن فضای اندرزنامه به مکان اسپانور، هر خوانشی از این واژه بر کلیت تعبیر مخاطب از متن اندرز خسرو قبادان تأثیر می گذارد. در این مقاله، با استفاده از سه قلمرو به واژه اسپانور پرداخته خواهد شد: نخست، داده های تاریخی؛ دوم، تحلیل ساخت واژگانی اسپانور؛ و سوم، شواهد متن برای شرح متن که در علم معانی و اغراض سخن می گنجد. نیز در این مقاله، از روایت های اساطیری برای شرح اسپانور یاری گرفته می شود. نتیجه بررسی این گمان را تقویت می کند که اسپانور با ساخت واژگانی aspān (مشتق از «اسپ»)+پسوند war (به معنی پهنه، مرز و محدوده) است و معنی آن، نه اصفهان و مرغوزن، بلکه سازه یا پهنه ای در پیوند با اسب و در معنی میدان گاه عمومی است و همان سازه ای است که در دوره اسلامی با نام عمومی «میدان شاه» جزئی ثابت از الگوی کاخ سازی ایرانی بوده است. این میدان گاه، با توسعه یافتن، مبدل به یکی از هفت شهر مداین شده است؛ بنابراین، مدلول اسپانور در اندرز خسرو قبادان میدان گاه مداین و یکی از هفت شهر آن بوده که مهم ترین سازه بارِ ساسانیان، یعنی ایوان مداین، در آن ساخته شده بوده است. این بخش از مداین همین امروز نیز با نام اسبانبر در کرانه شرقی دجله و در جنوب تیسفون قرار دارد.
وظایف ردان (radān) در دوره ساسانیان از مادیان هزار دادستان(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)
حوزه های تخصصی:
مادیان هزار دادستان تنها نسخه خطی ناقص از چندین مجموعه حقوقی دوره ساسانی است. در این کتاب علاوه بر قانون گذاران و مفسران حقوقی، مقامات دینی زردشتی مانند موبدان، هیربدان، دستوران و ردان نیز در نقش قاضی ظاهر شده و حکم صادر کرده اند. این گفتار بااستناد به کتاب حقوقی مادیان و با هدف شناختن جایگاه ردان در دوره ساسانیان به روش تحلیلی تاریخی نوشته شده است. پرسش های مقاله این است: بنابر مادیان، ردان در دوره ساسانی چه وظایفی داشتند و احکام صادره آن ها کدامند؟ بررسی ها نشان داد: این دین مردان در دستگاه روحانیت دوره ساسانی وظایفی مشخص داشتند و به عنوان دستیاران پادشاه برای اعتلای حکومت دینی و کشور می کوشیدند. ردان در قانون گذاری و نظارت بر آن و حفظ آموزه های دینی و منافع کشور بسیار پرانگیزه و پویا ظاهر شده اند. آن ها در باز پس گرفتن مالکیت و مالیات نهادن بر دارایی و مسایل خرید و معاوضه و ارزیابی ارزش اموال آتشکده صلاحیت داشتند. درآمد دولت ساسانی از مالیات حاصل می شد. تعیین مالیات و دریافت آن و رسیدگی به امور درآمدی دولت به ردان واگذار شده بود. حسابرس ارزش و بهای اموال منقول و غیرمنقول و ورود دارایی به خزانه شاهی و خروج آن و اسناد واگذاری و تحریم و غیره را محاسبه و آماده می کرد؛ سپس، با حضور رد میزان دارایی خزانه را گزارش می داد. رد باید گزارش حسابرس بررسی و تایید می کرد. ردان، در دوره انوشیروان جایگاه ویژه ای احراز کردند و مُهر آنان در کنار مُهر موبدان به اسناد اعتبار می دهد و وظایف آن ها بیان گر قدرت و نفوذ آنان در دین و دولت است.
موازین دینی و اخلاقی در کشورداری خسرو انوشیروان
منبع:
پژوهش در تاریخ سال ۱۳ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۳۵
15 - 66
حوزه های تخصصی:
با درگذشت قباد یکم، جانشین او خسرو انوشیروان خود را در میان مشکلات فراوان ساختاری و اقتصادی یافت که برای برطرف کردن آنها نیاز به تعریف خط مشی متفاوتی نسبت به پیشینیان خود احساس می کرد. برای تعریف نظام نوین کشورداری، خسرو به ایدئولوژی منسجم و پویایی نیاز داشت که این ایدئولوژی را در قالب دین زردشت یافت. مسئله اصلی این جستار واکاوی ایدئولوژی خسرو در امر کشورداری و رابطه با مردم است و هدف، یافتن ارتباط میان ایدئولوژی حکومتی خسروانوشیروان در کشورداری، دین زردشت و سنت پیشینیان است. این مقاله در پی یافتن پاسخ به این پرسش است که دین و اخلاقیات در کشورداری انوشیروان چه نقشی ایفا می کردند. یافته های پژوهش نشان خواهند داد که منابع بازمانده از دوره ساسانی گواه بر التزام عملی خسرو به دین زردشتی در جریان بسط اصلاحاتش در زمینه های مختلف هستند که خود منجر به موفقیت او در عرصه های سیاسی، نظامی و اقتصادی شد. شیوه گردآوری داده ها در پژوهش حاضر کتابخانه ای است.