مطالب مرتبط با کلیدواژه

تعزیه


۴۱.

نسبت ساختار اجتماعی شهری ایرانی با انعکاس درونمایه مظلومیت در متون تعزیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی فرهنگ و هنر دوره دوم بهار ۱۳۹۹ شماره ۱ 105 - 88

کلیدواژه‌ها: تعزیه جامعه شناسی هنر درونمایه مظلومیت ساختار شهری در ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۴ تعداد دانلود : ۳۲۵
نمایش آیینی تعزیه، فراورده مقطعی خاص از تاریخ سیاسی اجتماعی کشور ایران است. اگرچه که شکل نهایی تعزیه در دوره حاکمیت قاجار، رخ نمود، اما زمینه های شکل گیری عناصر و ملزومات آن را در دوره صفویه می توان جستجو کرد. مقطعی که برای اولین بار، ایران به آستانه مقیاس های اجتماعی کشوری، از قبیل حکومت سیاسی متمرکز، مناسبات شهرنشینی و یکپارچگی ایدئولوژیک و نظامی، نزدیک می شود. جامعه شناسی ساختارگرای هنر، از آنجا که شکل گیری اشکال هنری را حلقه ای از زنجیره به هم پیوسته کارکردهای اجتماعی تلقی می کند، اجازه این تعبیر را می دهد که این تحولات اجتماعی، در شکل گیری ساختاری و مضمونی تعزیه، دخالت مستقیم داشته اند. بنابراین هریک از طرحواره های ایدئولوژیک انعکاس یافته در تعزیه، می تواند بخشی از واقعیت های جامعه شناختی ایران را تبیین کند. در میان این عناصر،" شکوه از دست ظالم و اظهار مظلومیت" به عنوان یکی از بازتاب های مهم روانشناسی فرهنگی ایران، در متون تعزیه، به چشم می خورد. پرسش پژوهش حاضر این است که آیا زیرساخت های اجتماعی شهری در ایران، به عنوان زمینه مولد تعزیه، در تجلی درون مایه "مظلومیت قهرمان" در متون تعزیه موثر بوده اند؟ رویکرد این تحقیق، توصیفی- تحلیلی و نتیجه اولیه مبین این است که تمرکز حاکمیت سیاسی و مذهبی و نظام هرمی قدرت در ایران، مولد روحیه مظلومیت و میل به ظاهر شدن در مقام قربانی است؛ این منش فرهنگی تعمیم یافته، در نمایش تعزیه به صورت بیان ترحم نسبت به قهرمانِ مظلوم، نفرت از دشمنِ ظالم، و ِشکایتمندی از چرخه ی تقدیر ، متجلی می شود.
۴۲.

تبیین جایگاه رویدادهای آیینی ایرانی _ اسلامی در هویت فضاهای شهری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: گفتمان طراحی شهری دوره اول زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴ 12-32

کلیدواژه‌ها: رویدادهای آیینی فضای شهری هویت هویت ایرانی - اسلامی تعزیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۳ تعداد دانلود : ۱۸۴
رویدادها و آیین های ایرانی_اسلامی نقش مهمی در هویت شهر و فضاهای شهری برخوردارند. آیینهایی همچون نوروزنامه خوانی و بازیهای ملی و محلی، آیینهای ماه رمضان، جشنها و اعیاد شیعی، سوگواریهای محرم و صفر از جمله آیینهای هویت بخش به فضاهای شهری ایرانی_اسلامی محسوب می شوند. فضاهای عمومی شهری بویژه گره هایی همچون میدان ها، میدانچه ها و جلوخان مساجد با فراهم آوردن امکان اجتماع و برگزاری رویدادهای آیینی، این هنرها را با خود عجین می نمودند. این نوع ارتباط مستحکم بین مردم، به عنوان مجریان و مخاطبان رویدادهای آیینی و فضاهای عمومی شهری تقویت بن مایه های اجتماعی و هویتی جامعه را بدنبال داشته است. در دوره گذشته فضاهای شهری با ارائه زمینه و بستری پیاده مدار، داشتن محل های نشتن و تماشا برای مردمان، سکویی برای مجریان تعزیه و دیگر رویدادهای، شاه نشین و مکانهایی برای نشستن بزرگان شهر و محیطی ایمن و امن، ارتباط مذکور را ایجاد کرده و میزبان رویدادهای آیینی بوده اند. امری که در دوره معاصر دچار تزلزل شده و فضاهای شهری نه تنها میزبان مناسبی برای رویدادهای آیینی نیستند، بلکه با اولویت دادن به سواره، ترکیب نامطلوب کالبد، فعالیتها، کاربریها و ... در جهت عکس این امر، حرکت می نماید. این موضوع می تواند بدلایلی از قبیل کم توجهی به جایگاه انسان و ساحت وی، نگاه های تک بعدی به فضاهای شهری بویژه نگاه صرف مهندسی، اولویت دادن به سواره و ملزومات آن باشد. در این راستا، پرسش اصلی عبارت است از اینکه ویژگیها و روابط مابین فضاها و هنرهای آیینی و دلایل تضعیف این روابط کدامند؟ بنابراین این مقاله با هدف تبیین ابعاد فضاهای شهری به عنوان محملی برای هنرهای آیینی هویت مند با رویکرد کیفی و روش تحقیق توصیفی_تحلیلی، مطالعه نمونه های موردی و مطالعه اسنادی و کتابخانه ای سعی در انجام این تحقیق دارد. نتایج این پژوهش نشان می دهد طراحی فضاهای شهری در گذشته در راستای هویت مندی و به عنوان بستری برای تجلی رویدادهای آیینی بویژه هنرهای آیینی در نظر گرفته می شد. از این رو بازنگری و احداث فضاهای شهری هویت مند برای پیوند با مفاهیم و مضامین فرهنگی و اجتماعی از سازگاری و زمینه سازی امری ضروری است و فضاهای شهری به عنوان کانونی برای تقویت معنا، آرامش بخشی به شهر و تجلی هنرهای ایرانی_ شیعی برای زیست هویت مند محلی و ملی در نظر گرفته شود.
۴۳.

تبیین محتوا در اشعار مجالس تعزیه مجموعه این رستخیز عام(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فرهنگ و ادبیات عامه سال نهم خرداد و تیر ۱۴۰۰ شماره ۳۸ 115-145

کلیدواژه‌ها: تعزیه محتوا اشعار رستخیز عام

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۶۱ تعداد دانلود : ۳۲۱
اشعار تعزیه نامه ها باتوجه به تنیدگی شخص و حقیقت تاریخی و نمادها و نیز قوانین و قالب های شعری قابلیت بازتاب وسیع محتوای فکری و فرهنگی جغرافیای منطقه ای را دارد. توجه به محتوا و نیز مضامین رایج در این اشعار ما را با فرهنگ، زبان و اصطلاحات رایج عامه در این حوزه آشنا می کند. باتوجه به زیبایی اشعار تعزیه و روایت داستان گونه آن که در ذکر مصائب شهدای کربلاست و نیز ابعاد چندوجهی تعزیه ها و خصوصیات نمایش گونه آن کم تر به متن اثر تعزیه نامه ها باتوجه به محتوای دریافتی، پرداخته شده است. اینکه چه چیز در متن به اثربخشی این اشعار بر مخاطب عام مؤثرتر بوده، پرسش اصلی پژوهش حاضر است. بر این اساس، در این پژوهش اشعار مجالس تعزیه در سه بخش بررسی شده است. بخش اول، توجه به محتوا، بخش دوم مطلع های توصیفی اشعار و بخش سوم تنوع قالب های شعری متن است. بر این اساس، با تکیه بر عناصر محتوایی متن، کارکردهای اشعار در جلب مخاطب، تحلیل شده است. تاکنون در زمینه تحلیل محتوای اشعار در مجالس تعزیه پژوهشی انجام نشده است. این پژوهش برمبنای نسخه های مجالس تعزیه با عنوان مجموعه جنگ تعزیه این رستخیز عام در هشت مجلد که در حال حاضر نیزمورد خوانش و در ماه محرم در مجالس تعزیه در شهرستان دامغان اجرا می شود به روش توصیفی تحلیلی انجام شده است.
۴۴.

بررسی نظرات و آرا درباره نقطه آغازین پیدایش فرم نمایشی شبیه خوانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران سال سی ام زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴۸ (پیاپی ۱۳۸) 19 - 42

کلیدواژه‌ها: شبیه خوانی نقطه آغاز قدمت تاریخی عاشورا هنر ایرانی تعزیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۱۳ تعداد دانلود : ۲۵۲
شبیه خوانی یا تعزیه هنر اصیل ایرانی است که به منظور نشر و گسترش فرهنگ و مفاهیم عاشورایی، قرن ها پس از واقعه عاشورا شکل گرفت. پدیده ای که حاصل تلفیق اندیشه و تفکر ایرانی و آموزه های اسلامی است و از جنبه های مختلف می توان به تحقیق و بررسی آن پرداخت. ابهامات و سؤالات متعددی درباره شکل گیری این آیین نمایشی متصور است؛ از جمله آنکه آنچه را که امروز به عنوان تعزیه یا شبیه خوانی شاهدیم، دقیقاً در چه دوره ای از تاریخ برای اولین بار مشاهده شده است؟ دوره های صفویه، افشاریه، زندیه و قاجاریه محتمل ترین دوره هایی اند که نظرات متناقض کارشناسان را در این مورد به خود معطوف داشته اند. یافتن پاسخ برای این سؤال در درجه اول قدمت این آیین نمایشی را نشان می دهد و در درجه دوم اصالت ایرانی بودن این هنر را در برابر فرضیه تقلیدی بودن آن از غرب به اثبات می رساند. برآیند گردآوری مطالب کتابخانه ای و بررسی نظر کارشناسان، مستندات و گزارش های تاریخی و سفرنامه های گردشگران در این تحقیق و شیوه تحلیلی و توصیفی، ما را برای پاسخ به این سؤال، به اواخر دوره زندیه هدایت می کند.
۴۵.

تشریفات مذهبی دوره ناصرالدین شاه قاجار؛ با تأکید بر ساختمان تکیه دولت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات فرهنگی ایران سال سیزدهم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴ (پیاپی ۵۲) 29 - 49

کلیدواژه‌ها: تکیه دولت ناصرالدین شاه قاجار تعزیه تشریفات مذهبی معماری قاجاری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۸ تعداد دانلود : ۲۳۰
دوران پادشاهی ناصرالدین شاه، چیزی جز کوشش های وی برای برپایی تجدد در همه ارکان جامعه نیست. یکی از موانع شاه برای رسیدن به این امر، روحانیت و قدرت و نفوذ آنان در میان توده مردم بود. ناصرالدین شاه سعی کرد با برگزاری مراسم پرتجمل مذهبی در دربار، ضمن کسب استقلال دینی بدون وابستگی به علما، مشروعیت مذهبی خود را در بین توده مردم حفظ کند. برای رسیدن به این هدف، ایجاد ساختار نوینی در امور دینی لازم بود. در این مقاله، موضوع اهمیت تشریفات مذهبی دربار ناصرالدین شاه را با تکیه بر ساختمان تکیه دولت بررسی کرده ایم. تکیه دولت یک سازه کلیدی برای خودایستایی مذهبی ناصرالدین شاه به شمار می آمد. او با ساختن بنای تکیه دولت نه به شیوه معماری اسلامی، بلکه با الگوبرداری از معماری غرب، نخستین گام را در گذرگاه دگرگونی آیین های مذهبی برداشت؛ به گونه ای که نمایندگان سیاسی و اروپایی برای نخستین بار در تاریخ ایران، ملزم به حضور در برنامه های دینی دربار شدند و جایگاه ویژه خاندان سلطنتی و زنان دربار در حالی در این بنا دیده شده بود که روحانیت در این ساختمان، جایگاه خاصی نداشت و این تنها آیین مذهبی ای بود که مراسم بدون وابستگی و نقش اصلی روحانیت برگزار می شد.
۴۶.

شیوه های اجرایی و بیانی تعزیه در ایران و هند(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات شبه قاره سال سیزدهم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۴۱ 195 - 212
تعداد بازدید : ۲۴۰ تعداد دانلود : ۱۵۷
تعزیه یا تعزیت مراسم نمایشی و آیینی شیعی است که برای گرامیداشت و سوگواری شهدای عاشورا و اظهار همدردی و همزادپنداری با اصحاب و اهل بیت امام حسین (ع) به کار برده می شود. نمایش تعزیه، ریشه در ادبیات اسطوره ای، ملی و دینی دارد و با مایه های روضه خوانی، نقالی و پرده خوانی همراه است. تعزیه و هنرهای اقماری آن در ایران و هند دارای شیوه های خاص بیانی بوده و با شرایط محلی و جغرافیایی خود انطباق یافته اند، ولی سرچشمه واحدی دارند. سؤال تحقیق این است که تعزیه در ایران و هند با چه شیوه های اجرایی بیان شده است ؟ با توجه به پیشینه فرهنگی دو تمدن ایران و هند، مسلمأ شیوه نمایشی تعزیه بین مسلمانان این دو کشور دارای ارتباطی تنگاتنگ بوده و متاثر از یک فرهنگ واحد دینی می باشد. هرچند که تفاوت هایی به لحاظ شیوه های اجرایی بین آنها دیده می شود. غایت برپایی این مراسم در هردو کشور احیاء و انتقال فرهنگ عاشورایی به نسل های بعد بوده است. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی انجام شده و هدف از آن شناخت اشتراکات و وحدت عقیدتی در بیان شعائر عاشورایی در قالب تعزیه بین دو تمدن بزرگ شرق است.
۴۷.

تأثیر عوامل اجتماعی- تاریخی ایران عصر قاجار در شکوفایی تعزیه عهد ناصری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تطبیقی هنر سال پنجم پاییز و زمستان ۱۳۹۴ شماره ۱۰ ۱۲۰-۱۰۹

کلیدواژه‌ها: جامعه شناسی هنر تعزیه صفویه قاجار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۷ تعداد دانلود : ۱۸۲
تعزیه، یکی از اشکال مذهبی نمایش ایرانی است که بنابر نظر پژوهشگران این حوزه، در دودمان قاجار، خاصه عهد ناصری، به اوج شکوفایی خود رسیده است. به زعم بسیاری از آنها، علل مهم شکوفایی این گونه نمایشی در عهد قاجار، یکی تدوام قدرت مذهب تشیع از عهد صفوی به بعد و دیگر، ساخت و برپایی تکایای موقت و تکایای ثابتی چون تکیه دولت بوده است. در این میان برخی آرا، تأثیر شرایط اجتماعی- تاریخی ایران را بر این گونه نمایشی متذکر شده اند. وجود چنین نظرگاه هایی، هرچند اشاره گونه و موردی، نشان دهنده تأثیر شرایط اجتماعی در این شکل نمایش آیینی- سنتی است. پرسش اصلی این است که ویژگی های اجتماعی و تاریخی عصر ناصری چه تأثیری در شکوفایی تعزیه این عصر گذاشته است. در مسیر پاسخ به این پرسش، سؤال دیگری مطرح می شود؛ به طور کلی چه رابطه ای میان اشکال هنری و محیط اجتماعی که این اشکال را پدید می آورد، وجود دارد. پدیدآمدن علم جامعه شناسی در قرن هجدهم و درپی آن، گسترش و رشد علوم اجتماعی در سده های بعدی، منتقدان هنر را برآن داشت تا تفسیر و خوانشی جامعه شناختی از انواع گوناگون اشکال هنری به دست دهند. بنابر تعاریف جامعه شناسی هنر، به نظر می رسد مختصات اجتماعی قاجار، تأثیر قابل توجهی بر رواج تعزیه در این عهد گذاشته باشد؛ مختصاتی که خطوط اصلی آن را از یک سو نتایج حاصل از کشمکش های داخلی و خارجی، استبداد حاصل از نظام مبتنی بر کشاورزی، وجود طبقات مختلف و نابرابری های اجتماعی، و در سوی دیگر، طبع تفنن طلب ناصرالدین شاه تشکیل می دهد. مقاله حاضر برآن است تا با برشماری ویژگی های تاریخی و اجتماعی عهد ناصری، دلایل جامعه شناختی رواجِ تعزیه را در این دوره تبیین کند. در این مقاله که به روشی توصیفی- تحلیلی و با رویکردی جامعه شناختی نگاشته شده، با بهره گیری از نظریه های جامعه شناسی هنر، کوشش شده تا به ترسیم سیمای جامعه قاجار و تأثیر آن بر اقبال تعزیه در دوران حکومت ناصرالدین شاه پرداخته شود.
۴۸.

جایگاه هویت آیینی - مذهبی «تعزیه» و واقعه عاشورا در هنرهای تصویری مازندران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ملی سال ۱۲ زمستان ۱۳۹۰ شماره ۴ (پیاپی ۴۸) 67 - 92
تعداد بازدید : ۲۷۲ تعداد دانلود : ۱۲۰
تعزیه (شبیه خوانی) نمایشی آیینی، روایی، منظوم و موسیقایی است که از دل عزاداری های شیعیان ایرانی بر پیشوای سوم خود، امام حسین(ع) پدید آمد و حول محور واقعه عاشورا، در سال ۶۱ ه . ق، شکل گرفت. محور اصلی این نمایش، شهادت امام حسین(ع) و یارانش در واقعه کربلاست، اما بهره های فراوانی از فرهنگ، ادبیات کهن و اساطیر ایرانی برده است و ارتباط عمیقی با عواملی ازجمله مذهب، اسطوره، داستان های عامیانه و فرهنگ سنتی جامعه دارد. متون تصویری تعزیه که در پرده های تعزیه، شبیه خوانی ها، سقاخانه ها، سقانفارها و قهوه خانه ها نقش بسته اند، بیانگر این ارتباط عمیق با هویت دینی، ملی و فرهنگی بوده است. نقاشی های مذهبی مجموعه ای از صحنه های جنگ ها و نبردهای معروف پیامبر اسلام، حضرت علی(ع) و وقایع کربلا را دربرمی گیرد. در کنار این نقوش، باورها دینی نیز نقش زیادی در پر کردن فضای تصویری سقانفارها دارند. این باورها مربوط به اعتقادات مذهبی مردم درباره معاد، بهشت و دوزخ، جهان آخرت، رستاخیز، پاداش و جزا می باشند که ارتباط مستقیم با نقوش مذهبی مربوط به واقعه کربلا دارند و به صورتی مقایسه ای سرنوشت پاکان و درستکاران یا به عبارتی اولیاء و اشقیاء را به تصویر می کشند. متون مربوط به مجالس تعزیه و شبیه خوانی نیز در این میان، جایگاه ویژه ای دارند. این مقاله، پس از بررسی پیشینه، ارکان و مضامین تعزیه، به ارتباط آن با هویت آیینی و مذهبی و تأثیر این متون بر هنرهای تصویری مازندران در دوره قاجار می پردازد. پس از تحلیل مضامین نقوش، این نتیجه حاصل شد که نقوش مرتبط با مضامین مذهبی، متون تعزیه و باورهای دینی عامیانه، بیشترین نقش را در تزئین این بناها دارا هستند.
۴۹.

جلوه پری در زبان و هنر ایرانی با تأکید بر تعزیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: هنر و تمدن شرق سال نهم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۳۴ 45 - 54

کلیدواژه‌ها: تعزیه ریشه واژه شناسی پری نگارگری هنر ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۱ تعداد دانلود : ۱۵۹
پری د ر زبان فارسی انگاره ای (مفهومی) د وگانه و رازآمیز است، گروهی از معانی، آن را بود ه ای ستود ه می خوانند که نیکو، زیبا و مهربان است و گروهی د یگر نکوهید ه و تباهش می د انند چنان که به انسان آسیب می رساند و پری زد ه اش می کند . اما با این وجود پری از آغاز تا امروز د ر فرهنگ ایران جا د اشته و با چهره های رنگ به رنگ د ر زبان و هنر ایرانی نمود یافته است. پژوهش د ر پیشینه پری نشان داد سبب د وگانگی انگاره پری آن است که د ر آموزه های پیشازرتشت ایزد بانوی باروری، عشق و خواهش های تنانه بود ه اما زرتشت با آمد ن خود او را از انجمن اهوراییان راند ه و د ر رد ه اهریمنان سیاهه کرد ه است. با آمد ن اسلام انگاره های نوینی به ذهنیت ایرانی و زبان فارسی افزود ه می شود که ایرانیان به ناخود آگاه آنها را با پری باستانی خود آشتی می د هند ؛ این انگاره های تازه سبب می شود که پری بار د یگر چهره ستود نی خود را بازیابد و د ر هنرهای ایرانی مانند نگارگری و تعزیه به همراه د یگر بود ه های فرازمینی نقش آفرین شود . پری د ر نگارگری د ر اوج زیبایی تصویر می شود اما با نشانگانی مانند رنگ سرخ، برخی از سویه های شوخ و شیطان خود را هم هوید ا می کند . پری د ر تعزیه نقش بسیار پررنگی د ارد و چهار بار با خویشکاری های گوناگون روی صحنه می آید . او به شیوه های رنگارنگ به قهرمانان مقد س یاری می رساند . این خویشکاری ها آمیزه ای است از ویژگی های باستانی پری با آموزه های نوین اسلامی که د ر واژه ها و انگاره هایی مانند ملک، جن و حورالعین د ید ه می شود . د ر پایان، این همه، د ر پیکر یک اثر هنریِ پخته و زیبا ساختار یافته اند و به بینند گانِ باورمند پیشکش می شوند . پریِ بازیافته بود ه ای نیکو و د وست د اشتنی است که اگر رگه هایی از شوخ و شنگی و فریبند گی هم د ر او به جا ماند ه از ناگزیری ویژگی های زنانگی است.
۵۰.

مطالعه تحلیلی تصویر انسان در کاشیکاری تکیه معاون الملک کرمانشاه

نویسنده:
منبع: دانش هنرهای تجسمی دوره ۴ پاییز و زمستان ۱۳۹۵ شماره ۱ (پیاپی ۵)

کلیدواژه‌ها: قاجار کاشی تعزیه تکیه تصویرگری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۷ تعداد دانلود : ۱۰۴
پرداختن به تصویر انسان در کاشیکاری های تکیه ی معاون الملک که برای سوگواری و تعزیه و پرده خوانی در شهر کرمانشاه ساخته شده، متضمن پرداختن به موضوعات تاریخی و مذهبی مرتبط با واقعه ی کربلا از طرفی، و از طرف دیگر آشنایی با شرایط اجتماعی سیاسی و هنر کاشی کاری و تصویرگری دوران قاجار و و نیز آشنایی با  نمایش تعزیه و پرده خوانی، میزان اهمیت و محبوبیت این مراسم در آن دوران است. کاشی نگاری یا تصویرگری روی کاشی از ویژگی های هنر قاجار به شمار می آید. از میان نقوش بسیار متنوعی که در کاشی های بنای تکیه معاون الملک به کار رفته است، نقش و تصویر انسان را بیشتر در کاشی های تصویرگری شده و در کاشی های پرتره می توان مشاهده کرد. نگاهی به تنوع این تصاویر در تکیه معاون الملک از نظر تکنیک و اجرا و سوژه های انسانی در کاشی نگاری های مذهبی، حماسی ، ملی و سیاسی و اساطیری که به آن ها پرداخته شده از اهداف این مقاله است. مهمترین سوالی که مطرح است: نحوه ی ترسیم تصویرِ انسان در کاشی های تکیه معاون الملک با مضامین مذهبی، و کاشی ها با تصاویر شخصیت های تاریخی و ملی و سیاسی( از روزگار پیشدادیان تا زمانه ی قاجار) چگونه است؟ روش تحقیق تاریخی- تحلیلی است و با استناد به منابع کتابخانه ای و تحقیق میدانی انجام شده است.
۵۱.

آیین مقتل خوانی دهه اول محرم در شوشتر

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف حسینی سال هفتم تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲۶ 113 - 128

کلیدواژه‌ها: امام حسین (ع) تعزیه شوشتر مسجد آل طیب مقتل خوانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۱ تعداد دانلود : ۱۵۶
مقتل خوانی از دیرباز از مهم ترین جلوه های بیان مصائب جانسوز واقعه کربلا بوده است. روایت واقعه کربلا با هدف زنده نگاه داشتن اهداف متعالی قیام امام حسین7 علیه جور و ستم سالیان متمادی، توسط شیعیان در مناطق گوناگون ایران انجام می شده است. برای نمونه در مسجد آل طیب شهر شوشتر مقتل خوانی از دیرباز تا کنون پابرجا است. سبک مقتل خوانی خاص شوشتر، احتمالاً اولین بار توسط آیت الله آقا سید محمد مهدی آل طیب رواج یافته و هرساله در دوازده شب اول ماه محرم برگزار می شود. این سبک به مسجد آل طیب اعتبار ویژه ای بخشیده و آن را به گفته اهل فن «پایتخت مقتل خوانی خوزستان» قرار داده است. این مراسم از سوی اهالی شوشتر و شهرهای اطراف چندان مورد استقبال قرار می گیرد که مساجد، حسینیه ها، منازل، کوچه ها و خیابان های اطراف مسجد سرشار از جمعیت می شود. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی در پی بازنمایی و معرفی آیین مقتل خوانی سنتی شهر شوشتر به کمک منابع کتابخانه ای و مطالعه میدانی است.
۵۲.

تکنیک های تعزیه راهی به سوی غربی زدایی در آثار عباس کیارستمی

نویسنده:
منبع: رهپویه هنرهای نمایشی دوره اول بهار ۱۴۰۱ شماره ۳ 19 - 32

کلیدواژه‌ها: غربی زدایی مطالعات فیلم تعزیه عباس کیارستمی سینما

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۶ تعداد دانلود : ۲۲۸
میان غرب و غیرغرب همواره یک رابطه ی متغیر و در حال بازتعریف برقرار بوده است. برای آن که گفتمانی غیرغربی شده شکل بگیرد باید حرکت دوگانه ای آغاز شود. فیلم سازان، نخست به تشخیص کلام مسلط غربی می پردازند و سپس تصمیم می گیرند از آن پیروی نکنند. آنگاه به دنبال روش های فیلم سازی غیرغربی ای می گردند که می خواهند از آن ها استفاده کنند. اکنون در حوزه ی عملی و نظری فیلم، صداهای غیرغربی بسیار واضحی به گوش می رسند و تفاوت خود را به رخ جهانیان می کشند. می توان نمونه های موفقی از غربی زدایی سینما را در سینمای ایران، پیدا کرد. سینمای عباس کیارستمی با تکیه بر ریشه های کهن فرهنگ ایرانی، توانسته از جریان رایج غربی فاصله بگیرد و از مرزهای ملی فراتر برود. در شیوه ی فیلم سازی انحصاری کیارستمی، مؤلفه های «ایرانی» فراوانی قابل مشاهده و بررسی است. اشاره های تاکیدکننده ی او به وطن و بازتاب وطن در آثارش، تایید می کند که او در پی ایجاد یک شیوه ی محلی، بومی و ملی فیلم سازی بوده است؛ شیوه ای آگاهانه و از سر تامل. این پژوهش سعی دارد با روش مونتاژ، سیر فیلم سازی عباس کیارستمی را مرور و شاخصه هایی که به فیلم های او هویت ملی می دهند را پیدا کند. همچنین سعی دارد که به پرسش هایی از این دست پاسخ دهد: از منظر غربی زدایی، مؤلفه های تکنیکی، ساختاری، محتوایی آثار عباس کیارستمی چیستند؟ نتایج این پژوهش نشان می دهد عباس کیارستمی از تکنیک های تعزیه همچون استفاده از نابازیگران، ارتباط با مخاطب فعال، بداهه سازی و حضور کارگردان بر روی صحنه ی نمایش بهره برده است.
۵۳.

ریشه یابی و خاستگاه تاریخی، موقعیت و نوع پوشش شاطران درمراسم تعزیه عاشورا در روستای جَزَن دامغان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ فرهنگی سال سیزدهم بهار ۱۴۰۱ شماره ۵۱ 55-85

کلیدواژه‌ها: شاطر دوره های تاریخی پوشش شاطران تعزیه روستای جزن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۳ تعداد دانلود : ۱۸۱
ریشه یابی و خاستگاه تاریخی موقعیت و نوع پوشش شاطران در مراسم تعزیه عاشورا در روستای جَزَن دامغان معصومه طوسی[1] چکیده در روستای جَزَن، در روز عاشورا، شاطرانی با پوشش خاص در نماد فرشته جلوی اسب امام حسین و یارانش می دوند و راه را باز می کنند. بررسی پوشش شاطرانِ فرشته نما و سیر تغییراتِ آن و جایگاه شاطران در بستر تاریخی، هدف اصلی این پژوهش است. این پژوهش به روش توصیفی تاریخی، سیر تطور نوع پوشش و جایگاه شاطران را در روستای جزن از دوره باستان تا دوره معاصر بررسی می کند. در این پژوهش، علاوه بر اسناد تاریخی، از شواهد تصویریِ سفرنامه ها، نگاره ها و تحقیقات میدانی نیز استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که در دوره باستان و اوایل دوره اسلامی، شاطران از نظر نوع پوشش و جایگاه، به عیاران و پهلوانان شباهت داشته اند. در دوران صفویه، قاجاریه و پهلوی، شاطران در خدمت اقشار بالای جامعه بوده اند و طرح و رنگ پوشش آنها، با عوامل اجتماعی و ورود فرهنگ بیگانه ارتباط داشته است. در دوره معاصر، شاطران در فرهنگ مردمی بازتاب داشته اند و در عزاداری عاشورا با پوشش سیاه و سبز، نمایان شده اند. پوشش نمادین آنها گویای اعتقادات مذهبی و سنن فرهنگی است. پوشش های مشترک نمادین و دویدن در رکاب بزرگان در دوره های تاریخی، نشان از موروثی بودن و اهمیت نقش شاطران در مراسم تعزیه است که تاکنون برجای مانده است. واژه های کلیدی: شاطر، دوره های تاریخی، پوشش شاطران، تعزیه، روستای جَزَن [1]. عضو هیئت علمی دانشکده هنر دانشگاه سمنان samira.toosi@semnan.ac.ir تاریخ دریافت : 4/11/1400- تاریخ تأیید: 20/2/1401
۵۴.

پیشینه نمایش در ایران با تمرکز بر یسن 29 اوستا و شباهت های آن به تعزیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه فرهنگ و زبان های باستانی سال دوم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۲) 87 - 102

کلیدواژه‌ها: نمایش یسن 29 اوستا تعزیه نمایش آیینی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۴ تعداد دانلود : ۱۷۸
در توضیحات و معرفی یسن 29 اوستا که یکی از مهم ترین و پیچیده ترین بخش های گاهان به شمار می آید اشاراتی از سوی اوستاشناسان به نمایشی بودن این متن شده است اما درمورد ویژگی های نمایشی متن و این که به طور دقیق بر چه اساس این نظریه مطرح می شود یا با کدام نوع از گونه ها و سبک های نمایشی مطابقت می کند، تحقیق و توضیحات مفصلی وجود ندارد. آنچه مسلم است اینست که متن با توجه به موضوع و درون مایه آن نوعی تعزیه به شمار می آید که در این پژوهش سعی شده با پیگیری تعاریف نمایش به طور کلی و مروری بر پیشینه آن در ایران، ابتدا به احتمال وجود نمایش های آیینی از این دست در آن روزگار کهن پرداخته شود و سپس با بررسی تعزیه و ریشه های آن در فرهنگ، اسطوره و نمایش های آیینی ایران باستان و همچنین بررسی ویژگی های تعزیه در یسن 29 اوستا آن را نه تنها به عنوان یک متن دینی بلکه به عنوان یک نمایشنامه آیینی و دست مایه ای برای اجرای نوع خاصی از تعزیه متناسب با آنچه در آن روزگار مرسوم بوده است، بپذیریم.
۵۵.

تأثیر ظرفیت های تعزیه در تولید قالب هایا برنامه های کوتاه رادیویی (با نگاهی گذرا به روایت و روایت شنو)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: رسانه های دیداری و شنیداری دوره ۱۶ پاییز ۱۴۰۱ شماره ۴۳ 167 - 196

کلیدواژه‌ها: بیت استوری برنامه های کوتاه رادیویی تعزیه برنامه سازی رادیوئی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۷ تعداد دانلود : ۱۵۲
این مقاله با هدف شناخت تأثیر ظرفیت های تعزیه عاشورایی در تولید برنامه های کوتاه رادیویی (با نگاهی گذرا به روایت و روایت شنو) نگاشته شده است، که سعی در ارائه الگوی پیشنهادی قالب یا شکل برنامه سازی جدیدی، به نام "بیت استوری" دارد. به این منظور، با تحلیل روایت تعزیه های عاشورایی در خصوص شاخصه های برنامه سازی، برای تولید قالب کوتاه "بیت استوری" مقوله هایی شامل نوع موسیقی، ریتم برنامه، نوع اجرا، کارکرد و قالب برنامه بررسی شدند. همچنین با تحلیل روایت دو نسخه از مجالس تعزیه عاشورایی، بازشنوایی اجراهای موجود و بررسی عناصر برنامه سازی رادیو، در مطالعه و بررسی تأثیر ظرفیت های تعزیه عاشورایی، برای تولید برنامه های کوتاه رادیویی، نگاهی گذرا به نظریه های روایت نیز شده است. بر اساس یافته های این پژوهش، رادیو در جایگاه خود توانسته با استفاده از طیف برنامه های کوتاه، در سراسر دنیا انواع مختلفی از فرم برنامه سازی ارائه دهد، با معرفی و پیشنهاد استفاده از قالبی به نام "بیت استوری"جهت اطلاع رسانی و آموزش کاربران، می توان شاهد حفظ و معرفی بخش مهمی از فرهنگ ایرانی- اسلامی و توسعه آن در رشد و جذب مخاطبان جهانی رادیو در این زمینه باشیم.
۵۶.

بررسی و ساختار نمایش گلادیاتور در آمفی تئاتر کلوسئوم روم و نمایش تعزیه در تکیه دولت ایران بر اساس نظریه ارسطو

نویسنده:
منبع: مطالعات میان رشته ای هنر و علوم انسانی سال اول بهار ۱۴۰۱ شماره ۱ 113-126
تعداد بازدید : ۱۴۷ تعداد دانلود : ۱۱۴
در یک جامعه، نمایش ها مانند دیگر هنرها، از آیین ها، آداب و رسوم، مسابقات ورزشی - تفریحی رقص ها، مبارزات سیاسی و مراسم مذهبی شکل می گیرد و بر همین اساس، رابطه تنگاتنگی با زندگی اجتماعی مردم دارد. نمایش در درون خود، نوعی کنش ها و واکنش ها و تضاد خیر و شر را جای داده است. این نمایش ها در سنن مختلف و دوره ها و موقعیت های اجتماعی شکل گرفته است. می توان گفت که نمایش های شکل گرفته، تصویر بسیار کوچک و بازسازی شده از زندگی مردم، اساطیر، قهرمانان و دیگر حوادث به شمار می روند. به همین جهت، فهم وقایع گذشته آن هم به صورت نمایش برای مردم نقش بسزایی دارد. به عنوان نمونه ای از این تئاترها، می توان به نمایش گلادیاتوری در آمفی تئاتر کلسئوم روم و نمایش تعزیه در تکیه دولت ایران اشاره کرد. قبل از این که گلادیاتوری جزئی از دنیای نمایش باشد، ابتدا مسابقه و سرگرمی بوده است. مقاله حاضر قصد دارد با تعریف نظریه ارسطو در باب نمایش، به ساختار تشکیل دهنده اجزای دو نمایش گلادیاتوری و تعزیه بپردازد. هدف دست یابی به ساختار و قراردادهای موجود در نمایش است که اهمیت بسزایی در شکل گیری نمایش دارد. این نوشتار با روش گردآوری اسنادی انجام گرفته است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که در نمایش گلادیاتوری آمفی تئاتر کلوسئوم رم، بیشتر جنبه سرگرمی داشته و از لحاظ ساختاری نیز چندان به صحنه وگریم توجه نمی شده است، اما از لحاظ البسه و ابزار، توجه بیشتر بوده است. در تعزیه تکیه دولت نیز به ادوات ولباس های جنگی توجه می شود. تفاوت این نمایش با نمایش گلادیاتوری آن است که دراین نمایش واقعه را در وجه بسیار کوچک به نمایش می گذارد.
۵۷.

هنر شیعی در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی هنر و ادبیات دوره سوم بهار و تابستان ۱۳۹۰ شماره ۱ (پیاپی ۵) 7 - 36

کلیدواژه‌ها: بقاع متبرکه تعزیه خطاطی کتیبه نگاری معماری نگارگری هنر شیعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۹ تعداد دانلود : ۱۰۵
در این مقاله تلاش شده است با رویکرد جامعه شناسی هنر نگاهی به عناصر شیعی در هنرهای متفاوت ایرانی اسلامی افکنده شود و تاریخ و نحوه ی ظهور آنها و نیز عوامل اجتماعی موثر بر این ظهور مطالعه شود. یافته های مقاله نشان می دهد به تناسب نوع حکومت های اسلامی، اعم از شیعی و غیر شیعی در دوره های گوناگون، شیوه نمایش عناصر شیعی در هنر تغییر کرده است. هنگامی که شیعیان دچار محدودیت بودند این عناصر کمتر بوده و هنگامی که خود حکومت را به دست گرفته اند، این عناصر افزایش داشته اند. مقاله با تکیه بر عناصر محتوایی هنر شیعی نشان می دهد که چگونه باورها و آموزه های مذهب شیعه در هنر آن، به خصوص معماری و کتیبه نگاری، متجلی شده است. در پایان پیشنهاد می شود برای شناخت هنر شیعی یا هنر ملهم از شیعه، هم هنرهای رسمی و هم هنرهای مردمی و عامه پسند شیعی بررسی شود.
۵۸.

پیوستگی دوسویه نمایش های سنتی ایران با جامعه ایرانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی هنر و ادبیات دوره ۴ پاییز و زمستان ۱۳۹۱ شماره ۲ (پیاپی ۸) 97 - 114

کلیدواژه‌ها: شبیه خوانی تعزیه تقلید نمایش شادی آور ایران نظریه ی بازتاب جامعه ی ایرانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۲ تعداد دانلود : ۱۰۴
با نگاهی به مسیر شکلگیری نمایش در کشورهای شرقی ، درمی یابیم که نه تنها فاصله ای میان آ نها و زندگی جاری مردمان نبوده بلکه نمایش مرحله یا بخش مهمی از زندگی ساکنان شرق را می ساخته است. در این نوشته، دو گونه مهم نمایش ایرانی، از منظر جامعه شناسی، بررسی شده است؛ «شبیه خوانی » بر بستری از رویدادهای اجتماعی و سیاسی جامعه ایرانی پدیدار شد و کمابیش همه دگرگونی های اجتماعی ایران در دوره های گوناگون نیز بدان راه یافت و دگرگونی های آن را در طول سده ها سبب شد؛ هما نگونه که برخی ویژگی های شبیه خوانی نقش مهمی در جامعه ایرانی بر جای گذاشت. «تقلید » نیز، اگرچه به هنگام شکل گیری چندان به جامعه سازنده اش وابسته نبود، تغییرات و دگرگونی های جامعه ایرانی را در مسیر تحولاتش پذیرفت؛ چنا نکه نقد اجتماعی از عناصر جدایی ناپذیر تقلید شد. چارچوب نظری این نوشته بر دو نظریه آشنای «بازتاب » و «شکل دهی » بنا شده، بی آنکه در محدوده آ نها باقی بماند. روش تحقیق نیز بر رویارویی تاریخ تحولات اجتماعی و تاریخ دگرگونی نمایش های سنتی ایران با بررسی های کتا بخانه ای و محیطی استوار شده است. نمایش های سنتی ایران به ضرور تهای اجتماعی و در رابطه تنگاتنگ با تماشاگران پدید آمده است و حیات خود را فقط با بازتاب اکنون جامعه اش می تواند بازیابد. نظریه های بازتاب و شکل دهی بیانگر آ ن اند که نمایش های سنتی ایران هماره حلقه واسط و ارتبا طدهنده این دو نظریه در اثر هنری یگانه ای بوده اند.
۵۹.

شکل گیری نمایش ایرانی از جهانی دایجتیک(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: هنرهای زیبا - هنرهای نمایشی و موسیقی سال ۲۱ پاییز و زمستان ۱۳۹۵ شماره ۲ 15 - 24

کلیدواژه‌ها: دایجسیس میمسیس روایت شناسی نمایش ایرانی نقالی تعزیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱۴ تعداد دانلود : ۱۵۵
مفهوم دایجسیس (نقل) نخستین بار توسط افلاطون در مقابل میمسیس (تقلید) مطرح شد. سپس ارسطو اصطلاح میمسیس را به حوزه درام وارد کرد و به توصیف آن در مقابل هنرهای اپیک (روایی) پرداخت. در دوران معاصر، مبحث دایجسیس و میمسیس در حوزه روایت شناسی بار دیگر موردتوجه قرار گرفت و به واژگانی کلیدی برای تمایز میان روایت کلامی و درام بدل شد. در نمایش سنتی ایران اما، دایجسیس و میمسیس کاملاً درهم تنیده شده است. در این مقاله، با استفاده از مستندات تاریخی، به روش توصیفی- تحلیلی، روند شکل گیری نمایش بومی از سنت های داستان گویی در ایران مورد بررسی قرار می گیرد تا از این راه روند انتقال راهکارهای نقلی به زبان نمایشی و پیوند دایجسیس و میمسیس در درام ایران دنبال شود. برای این منظور، نحوه ارائه عناصری چون شخصیت، دیالوگ، مکان و زمان در نقالی و تعزیه مورد بررسی قرار می گیرد تا نشان داده شود چگونه ارائه داستانی این عناصر، امکان ظهور دایجسیس در درام را ممکن می کند. در پایان، مبحث دایجسیس و میمسیس در روایت شناسی مورد بازنگری قرار می گیرد تا برخلاف ادعای روایت شناسان اولیه، ثابت شود این دو اصطلاح نه تعاریفی برای جدا کردن درام از روایت، بلکه ویژگی هایی در درون هر دو می تواند باشد.  
۶۰.

نقش روستا در حفظ عنصر پیشخوانی در تعزیه (مطالعه موردی: روستای سرخنگ، خراسان جنوبی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه فرهنگ و ادبیات آیینی دوره ۱ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲ 107 - 132

کلیدواژه‌ها: پیشخوانی شبیه خوانی تعزیه خراسان جنوبی سرخنگ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۴ تعداد دانلود : ۱۳۳
تعزیه از مجموع آیین های اسطوره ای و باورهای مذهبی شکل گرفته و پیوند دیرینه شعر، موسیقی و نمایش در این مراسمِ آیینی، به رشد و بالندگی هر کدام منتهی شده است. تعزیه، آیینی است که با مقدمه و زمینه انجام می شود. از مقدمات تعزیه، می توان به پیشخوانی اشاره کرد که مدخلی برای ورود تماشاگران و مستمعان به متن واقعه اصلی است. در پژوهش حاضر که به روش اسنادی و پیمایشی انجام گرفته، پیشخوانی های مجالس شبیه خوانی در روستای سرخنگ در خراسان جنوبی، که از مراکز قدیمی شبیه خوانی در استان است، به طور موجز بررسی و معرفی شده است. اهمیت پژوهش حاضر در آن است که برخی از پیشخوانی های معرفی شده، در هیچ کدام از منابع مکتوب متأخر بیان نشده است؛ بنابراین به اصالت پژوهش، اعتبار بیشتری می دهد. بر اساس شواهد، نسخ خطی تعزیه موجود، مربوط به دوره قاجار است و مراسم شبیه خوانی در این روستا با تمام مقدمه و مؤخره آن بی انقطاع تا به امروز اجرا شده است.