تحقیقات فرهنگی ایران

در این مقاله، نگرش جمعیت شناختی بر پایه مؤلفه های پنج گانه شامل ترجیحات فرزندآوری، نگرش به سیاست افزایش جمعیت، سن ازدواج دختران، طلاق و مهاجرت مورد سنجش قرارگرفته اند و بر اساس یک رویکرد فرهنگی اجتماعی، تفاوت های جنسیتی مرتبط با این مؤلفه های پنج گانه بررسی شده اند. به طوردقیق تر، این تحقیق در نظر دارد تا در گام اول نشان دهد که آیا اساساً دو جنس مردان و زنان دارای نگرش های جمعیت شناختی متفاوت یا مشابه هستند؟ در گام دوم نیز مشخص می شود که آیا رویکردهای جمعیت شناختی افراد اساساً تحت تأثیر نگرش جنسیتی آنهاست؟ و بالاخره، هدف عمده، در گام سوم این است تا بر پایه یک بررسی تطبیقی نشان داده شود که میزان و شکل تأثیرگذاری هم زمان دو متغیر جنس و نگرش جنسیتی افراد بر روی رویکردهای جمعیت شناختی آنان چگونه است؟ درمجموع، نتایج این تحقیق را می توان در چارچوب و تأیید نظریه اندیشمندان معاصر تئوری جنسیت تلقی کرد؛ بدین معنا که، تحقیقات و مطالعاتی که صرفاً محدود به بررسی تفاوت ها بین دو جنس مردان و زنان هستند، فقط بخش های اندکی از واقعیات را نمایان می سازند و  شناخت بهتر و بررسی دقیق تر ملاحظات جنسیتی مرتبط با رویکردهای جمعیت شناختی افراد نه تنها مستلزم این است که نگرش جنسیتی این مردان و زنان کانون توجه قرار گیرد، بلکه باید تأثیرگذاری هم زمانمتغیرهای جنس مردان و زنان و نگرش جنسیتی آنان به طورتطبیقی نیز مطالعه شود.

دوران پادشاهی ناصرالدین شاه، چیزی جز کوشش های وی برای برپایی تجدد در همه ارکان جامعه نیست. یکی از موانع شاه برای رسیدن به این امر، روحانیت و قدرت و نفوذ آنان در میان توده مردم بود. ناصرالدین شاه سعی کرد با برگزاری مراسم پرتجمل مذهبی در دربار، ضمن کسب استقلال دینی بدون وابستگی به علما، مشروعیت مذهبی خود را در بین توده مردم حفظ کند. برای رسیدن به این هدف، ایجاد ساختار نوینی در امور دینی لازم بود. در این مقاله، موضوع اهمیت تشریفات مذهبی دربار ناصرالدین شاه را با تکیه بر ساختمان تکیه دولت بررسی کرده ایم. تکیه دولت یک سازه کلیدی برای خودایستایی مذهبی ناصرالدین شاه به شمار می آمد. او با ساختن بنای تکیه دولت نه به شیوه معماری اسلامی، بلکه با الگوبرداری از معماری غرب، نخستین گام را در گذرگاه دگرگونی آیین های مذهبی برداشت؛ به گونه ای که نمایندگان سیاسی و اروپایی برای نخستین بار در تاریخ ایران، ملزم به حضور در برنامه های دینی دربار شدند و جایگاه ویژه خاندان سلطنتی و زنان دربار در حالی در این بنا دیده شده بود که روحانیت در این ساختمان، جایگاه خاصی نداشت و این تنها آیین مذهبی ای بود که مراسم بدون وابستگی و نقش اصلی روحانیت برگزار می شد.

در یک قرن اخیر، توسعه تمرکزگرا، نامتوازن و نابرابر سامان اجتماعی ایران را با چالش های جدی، از جمله محرومیت فزاینده در برخی مناطق کلان شهرها، روبرو کرده است. شهر کرمانشاه، علاوه براین فرایند، به سبب عوامل دیگری همچون جنگ تحمیلی و ویژگی های جغرافیایی، اجتماعی و فرهنگی، این محرومیت را به صورت مضاعف تجربه کرده است. این محرومیت، زمینه اصلی مطالعه حاضر، با تأکید بر زندگی روزمره در بین مناطق محروم و برخوردار شهر کرمانشاه است. ما شاخص های سرمایه اقتصادی، سرمایه فرهنگی، نحوه گذران اوقات فراغت، مدیریت بدن و ترجیحات را در 13 محله محروم و 2 محله برخوردار، با 800 نمونه، «پیمایش» و تحلیل کرده ایم. یافته ها حکایت از آن دارد که در مجموع، محلات محروم در ابعاد مختلف اقتصادی، فرهنگی، فراغتی، ذوقیات و مدیریت بدن، به رغم تفاوت های جزئی، به طور نسبی از الگوی یکسانی پیروی می کنند که ویژگی اصلی آن فقر و محرومیت است؛ و در بیشتر شاخص ها بین مناطق محروم و برخوردار تفاوت معنادار وجود دارد. همچنین، بین وضعیت اقتصادی و متغیرهای «سرمایه فرهنگی»، «مدیریت بدن» و «ترجیحات هنری و ادبی» و «منطق اقتصادی» همبستگی مثبت وجود داشته است. متغیرهای جمعیت شناختی سن، تحصیلات و شغل نیز از جمله متغیرهای مهم در تغییر میزان سرمایه ها بوده اند.

دانشگاه مانند هر اجتماع دیگری دارای فرهنگ است؛ اما فرهنگی که درحال حاضر بر دانشگاه های ایران حاکم است، با انتظارات از فرهنگ دانشگاه به عنوان یک اجتماع علمی همخوانی ندارد. مقاله حاضر براساس دیدگاه و تجربه دانشگاهیان تلاش کرده است تا با رویکردی تفسیری  به پرسش اصلی درباره چرایی و چگونگی اختلال در فرهنگ دانشگاهی ایران با استفاده از نظریه داده بنیاد پاسخ دهد. انتخاب مشارکت کنندگان شامل اعضای هیئت علمی دانشگاه ها و مؤسسات پژوهشی وابسته به وزارت علوم و وزارت بهداشت، بر اساس نمونه گیری نظری و تا زمان دستیابی به اشباع نظری ادامه داشته است. گردآوری داده ها از طریق مصاحبه نیمه ساختاریافته شامل 17 مصاحبه انفرادی و 4 مصاحبه گروهی و مقوله بندی داده ها از طریق کدگذاری سه مرحله ای باز، محوری و انتخابی شامل 1900کد، 458مفهوم، 101زیرمقوله و 32مقوله اصلی به تفکیک انجام و تحلیل داده ها بر اساس مفهوم زمینه، ابزار تحلیلی پارادایم (شرایط، کنش برهم کنش و پیامد) و استراتژی تحلیلی ماتریس شرطی پیامدی صورت گرفته است. براساس نتایج به دست آمده «عدم التزام به هنجارهای آکادمیک» به عنوان پدیده محوری انتخاب و مدل نهایی براساس شرایط علّی و عوامل زمینه ای در دو سطح خرد و کلان، کنش و برهم کنش دانشگاهیان (مقاومت، سکوت و سوءاستفاده) و پیامدها (پیامدهای فردی، سازمانی و ملّی) حول پدیده محوری بسط داده شد. نتیجه گیری نهایی حاکی از تقویت و بازتولید پدیده محوری، در صورت عدم اقدام دانشگاه برای کمک به بهبود وضعیت از درون این نهاد علمی وعدم توجه به مسئولیت فردی دانشگاهیان است.

هدف مقاله حاضر بررسی تأثیر عوامل اجتماعی مؤثر بر مدیریت بدن زنان در شهر قم است. در این پژوهش از نظریات گیدنز، گافمن، نان لین، کولی و هومنز به عنوان چارچوب نظری استفاده شده است. این پژوهش از نوع پیمایشی بوده و داده های مورد نیاز از طریق پرسشنامه محقق ساخته گردآوری شده است. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه زنان 16 تا 60 سال و بالاتر شهر قم بوده که از این تعداد 384 نفر با استفاده از فرمول کوکران و شیوه نمونه گیری سهمیه ای انتخاب شده اند. نرم افزار مورد استفاده جهت تجزیه وتحلیل داده ها SPSS 22بوده است. یافته ها حاکی از آن است که بین متغیرهای فشار اجتماعی، تأیید اجتماعی، دستیابی به موقعیت اجتماعی بالاتر، جذب جنس مخالف و رضایت از زندگی با مدیریت بدن رابطه معنادار و مستقیم وجود دارد. همچنین، متغیرهای حاضر در مدل رگرسیونی، توانسته اند 41درصد از تغییرات متغیر مدیریت بدن را تبیین نمایند. در بخش پایانی، دلالت های یافته ها و نتایج در زمینه سیاست گذاری های اجتماعی موردبحث قرار گرفته و پیشنهادهایی برای رویارویی با گرایش افراطی به مدیریت بدن مطرح شده است.

ماهیت جهانی رسانه های اجتماعی، چالش های قومی را از حیطه منطقه و ملّت به عرصه جهانی کشانده است. مطالعه حاضر، این چالش ها را در چارچوب نظریه های جهانی شدن، تحلیل می کند. دو رویکرد عمده در رابطه با پدیده جهانی شدن وجود دارد: یک رویکرد معتقد به همگونی کامل جهان است؛ و رویکرد دیگر، به چنین شدّت و کیفیتی قائل نیست. هدف تحقیق، روشن ساختن این امر است که رسانه های اجتماعی به عنوان ابزارهای ارتباطی جهانی در رابطه با هویت های قومی ایرانی، در انطباق با کدام یک از این دو رویکرد عمل کرده اند. برای نیل به هدف مذکور با 11 استاد علوم ارتباطات اجتماعی، مردم شناسی و جامعه شناسی مصاحبه عمیق صورت گرفته و داده ها با استفاده از نرم افزار مکس کیودا ۱۰ تجزیه وتحلیل شده اند. نتایج گویای آن است که عملکرد رسانه های اجتماعی وضعیتی دوگانه ایجاد کرده است: از یک سو به حفظ هویت اقوام ایرانی انجامیده؛ و از سوی دیگر، سبب ساز تأثیرپذیری آن ها از فرهنگ جهانی شده است. به سخن دیگر، رسانه های اجتماعی، همزیستی فرهنگی اقوام با دیگری جهانی و ملیّت را تقویت می کنند. در مورد اقوام جدایی طلب، رسانه های اجتماعی در ایجاد چالش های قومی نقش چندانی ایفا نمی کنند و این موضوع متأثر از سایر عوامل اجتماعی و سیاسی است. در نهایت، انگیزه اقوام ایرانی برای مقاومت در برابر ملیّت و فرهنگ جهانی محدود است؛ هر چند رسانه های اجتماعی، این قابلیت را به آنها می دهد.