مطالب مرتبط با کلیدواژه

تعزیه


۲۱.

بررسی تعزیه و هنر اجرا (پرفورمنس آرت) با تأکید برتعامل با مخاطب(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: باغ نظر سال چهاردهم تیر ۱۳۹۶ شماره ۴۹

کلیدواژه‌ها: تعامل تعزیه مخاطب هنرآیینی هنراجرا پرفورمنس آرت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۶۴ تعداد دانلود : ۶۱۹
تعزیه به عنوان اجرایی آیینی با قدمتی طولانی که شیوه نوین آن از صفویه شکل گرفت و در قاجاریه رواج یافت، همواره سعی در تعامل با مخاطب عام برای انتقال مفاهیم و تأثیرگذاری بیشتر داشته است. تعزیه را پایة برخی از اصول هنرهای نمایشی و اجراییِ معاصر حتی در هنراجرا م یدانند. هنر اجرا به عنوان هنر جدید از اواخر دهه 60 میلادی با کمک شگردهای هنرهای تجسمی، فلسفه و مبانی فکری پسامدرن و وا مگیری از عناصر تئاتری در تبدیل اثر هنریِ ساکن به پویا، با گذشت زمان ارتباط با مخاطب عام اثر و تعامل با وی را افزایش داد. براین اساس، مسأله پژوهش این است که می توان با مقایسه تعزیه و هنراجرا، آنها را به عنوان نوعی پرفورمنس آرت )هنر اجرا( دارای عملکرد مشابه در حوزه تعامل با تماشاگرِ اثر در میزان همپوشانی، شباهت و ارتباط پذیرفت؟ طبق فرض پژوهش به نظر می رسد این دو هنر در تعاریف ارایه شده در هنر جدید در زمینه تعامل با مخاطب و مخاطب محوری با یکدیگر مرتبط هستند. هدف کلی این پژوهش بنیادین، ارایه نگرشی نو به هنرهای سنتی و هدف جزیی پذیرش تعزیه به عنوان هنری سنتی ولی همگام با هنر جدید پرفورمنس، در زمینه ارتباط با مخاطب است. این دیدگاه با وجود پیروان اندک در کشور، به اندازه تفکرات پسامدرنیستی قدمت دارد و نگاه هنرمندان را گسترده تر خواهد کرد. بدین منظور، با روش توصیفی تطبیقی، گردآوری اسناد با شیوه کتابخانه ای انجام شده است. با بررسی بارزترین و عام ترین ویژگی های این دو هنر، نتایج مبین آن است که با همپوشانی و اشتراکاتی که میان آنها در تعاریف مربوط به مخاطب و تعامل و مشارکت با وی وجود دارد می توان تعزیه را به مثابه پرفورمنس دانست و برخی هنرهای سنتی مانند تعزیه را پایه و اساس هنرهای جدید شمرد.
۲۲.

بررسی و تحلیل تأثیر تعزیه بر ادبیّات نمایشی دفاع مقدّس(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: ادبیات پایداری سال نهم پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۱۷

کلیدواژه‌ها: تعزیه ادبیات پایداری ادبیات دفاع مقدس نمایشنامه های دفاع مقدس

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی ادبیات انواع ادبی ادبیات روایی و داستانی گونه های معاصر نمایشنامه و تعزیه
  2. حوزه‌های تخصصی ادبیات سبکها و جریانهای ادبی معاصر شعر و داستان انقلاب و دفاع مقدس
تعداد بازدید : ۱۱۶۴ تعداد دانلود : ۹۳۶
تعزیه از مهم ترین گونه های نمایش مذهبی محسوب می شود که علاوه بر احیا، حفظ و اشاعه فرهنگ عاشورایی مهم ترین گونه نمایشی ایران بعد از اسلام نیز به شمار می رود. با توجّه به نقش تأثیرگذار آموزه های عاشورایی در شکل گیری انقلاب اسلامی و نیز اهمّیّت احیا، حفظ و اشاعه فرهنگ عاشورایی، بعد از انقلاب توجّه به تعزیه دوچندان شد. همچنین با شروع جنگ تحمیلی و پیدایش و رواج ادبیّات نمایشی دفاع مقدّس، نمایشنامه نویسان این حوزه کوشیدند با بهره گیری از گونه نمایشی تعزیه بر غنای آثار خویش بیفزایند؛ در واقع بدان جهت که دفاع مقدّس دنباله نهضت حسینی به شمار می رفت، اثرپذیری از تعزیه به عنوان یکی از مهم ترین ابزارهای فرهنگی- هنری در ترویج آموزه های واقعه کربلا در آثار نمایشی این حوزه ناگزیر بود. در این مقاله، شیوه اثرگذاری تعزیه بر ادبیّات نمایشی دفاع مقدّس بررسی و تحلیل شده است. برای تحقّق این هدف، تأثیرپذیری مهم ترین نمایشنامه ها در این زمینه از دو جنبه ساختاری و محتوایی تحلیل گشته و چندی و چونی این اثرپذیری در هریک از دو محور مذکور شرح و بیان شده است.
۲۳.

جلوه های ادب پایداری در تعزیه حضرت ابوالفضل(ع)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف حسینی سال سوم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۱۱ 65-84

کلیدواژه‌ها: ادب پایداری تعزیه حضرت ابوالفضل (ع)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۸۸ تعداد دانلود : ۳۹۶
نمایش نامه تعزیه از ماندگارترین مراسم های مذهبی ایران است که در آن ضمن سرودن اشعاری، به مدح و سوگواری اهل بیت: پرداخته می شود. از جمله شخصیت های برجسته حاضر در کربلا که جان خویش را در راه حمایت از امام حسین(ع) فدا کرد، حضرت ابوالفضل(ع) است. از تعزیه های مشهور و ماندگار، تعزیه منتسب به حضرت ابوالفضل العباس(ع) است. با توجه به محبوبیت تعزیه و نقش پررنگ آن در اعتقادات مذهبی شیعیان ایران، پرداختن به ابعاد مختلف این نمایش مذهبی از جمله جلوه های ایستادگی، پایداری، فرمانبرداری و مقاومت موضوعی ضروری و الگوسازی برای آیندگان به شمار می رود. این پژوهش با روش توصیفی _ تحلیلی، جلوه های ادب مقاومت و پایداری را در تعزیه حضرت ابوالفضل(ع) مورد بررسی و تحلیل قرار می دهد.
۲۴.

هندوان و آیین های محرم در لکهنو در دوره نُواب اوده(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال پنجاهم بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۱ 93 - 110

کلیدواژه‌ها: آیین های محرم امامباره تعزیه کربلاها لکهنو هندوان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۴۷ تعداد دانلود : ۴۳۰
شکل گیری حکومت شیعی نواب اوده در شمال هند، در سده دوازدهم هجری موجب گسترش تشیع در این منطقه شد. نواب اوده با شیوه های گوناگون و صرف مبالغ و هزینه های بسیار به ترویج و تشویق هندوان  برای شرکت در آیین های محرم پرداختند. در نتیجه فرهنگ و آیین های شیعی به ویژه آیین سوگواری امام حسین-علیه السلام-جزئی از فرهنگ عمومی در منطقه وسیعی از شمال هند شد و به تدریج مسلمانان اهل سنت و هندوها نیز در این مراسم شرکت کردند. مشارکت هندوان موجب شد تا برخی از آیین های محرم تحت تأثیر فرهنگ بومی و باورهای هندوان قرار گیرد . این مقاله به بررسی علل و انگیزه های مشارکت هندوان در برپایی آیین های محرم و پیامدهای این مشارکت، از زمان تشکیل حکومت شیعی نواب اوده تا تسلط بریتانیایی ها بر این منطقه پرداخته است.
۲۵.

مهلتی بایست تا خون شیر شد (زایش شمس تبریزی از خون حسین بن منصور حلاج در یک نسخه تعزیه)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: ادبیات عرفانی سال نهم پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۱۷ 167-182

کلیدواژه‌ها: حسین بن منصور حلاج شمس تبریزی مولانا تعزیه روایت نمایشی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۳۰ تعداد دانلود : ۴۰۲
احتمالاً اصل و مبدأ تعزیه یا شبیه را باید در آیین های پیش از اسلام واکاوی کرد که پس از اسلام، با الهام از فاجعه کربلا به عنوان یک نمایش دینی نمود یافت و در دور تکاملی، اشخاص و قصه های دیگری نیز به آن افزوده شد. نسخه تعزیه/شبیه «حسین بن منصور حلاج» یکی از این دگردیسی های مضمونی تعزیه است که در آن، نطفه شمس تبریزی از خون کشته حسین بن منصور حلاج بسته می شود. شخصیت های اصلی این اثر، حسین بن منصور حلاج، شمس تبریزی، ملای روم (مولانا) و دختر و همسر وی هستند. این مقاله ضمن بررسی شخصیت و ساختار قصه پردازی و روایت در تعزیه/شبیه حلاج، به علل این دگردیسی مضمونی می پردازد. مطابق یافته ها، شمس در روایتی جدید و اسطوره ای، فرزند دختر مولانا و وجه دیگر شخصیت حلاج است و نویسنده بی نام این نسخه تعزیه که با زیست و اندیشه این سه عارف بزرگ (حلاج، شمس و مولانا) آشنا بوده، روایتی اسلامی-شیعی و اسطوره ای از آن ارایه داده است.
۲۶.

تجلی عاشورا در تصویرسازی های کتاب چاپ سنگی تحفه الذاکرین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نگره پاییز ۱۳۹۵ شماره ۳۹ 100 - 113

کلیدواژه‌ها: عاشورا تصویرسازی چاپ سنگی تحفه الذاکرین تعزیه طراحی ترکیب بندی نگارگری ایرانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۶۶ تعداد دانلود : ۷۶۹
عاشورا پیام غیرت، جوانمردی و برافراشتن اسلام را با پرچم سبز خود بالا می برد. زنده نگهداشتن این واقعه مهم امری لازم است. در این میان، هنرمندان از جمله تصویرگران نیز برای بیان ویژگی های این رویداد دست به قلم شدند تا روایتی عظیم را بر عرصه تصویر نمایان کنند. کتاب تحفه الذاکرین از کتاب های مهمی است که در دوران قاجار و عهد ناصری در فرهنگ کوچه و بازار به دست ذاکرین اهل بیت استفاده فراوان می شد، اما امروزه علی رغم شیوایی ادبی و تصاویر چشم نواز توجهی به آن نشده، از یادها رفته و فقط نسخه های مربوط به سال 1280ه ق از آن باقی مانده است. این تحقیق با روش توصیفی تحلیلی یکی از زیباترین نسخه های این کتاب را با استفاده از منابع نسخه های سنگی کتابخانه ملی و با هدف بررسی شاخصه های مهم تصاویر از جمله: طراحی شخصیت های اصلی، ترکیب بندی های ویژه، بافت های رایج و ارتباط ترکیبات با داستان پردازی مورد ارزیابی قرار داده است. در این میان مسئله اصلی بدین گونه مطرح می شود که تصویرسازی های این کتاب دارای چه ویژگی های خاصی است؟ عناصر و عوامل تأکیدی بر روی صحنه و رویدادهای عاشورا از چه طریق بارز شده است؟ نتایج حاصله از این تحقیق نشان می دهد این کتاب شاخصه های ویژه ای دارد از جمله: در میان کتاب های چاپ سنگی ایران، بزرگ ترین تصویرسازی ها را دربر دارد. طراحی های آن عناصری مانند بافت و ترکیب بندی های پویا مانند مارپیچ و مواج برای نمایان شدن موقعیت های پرشور و ترکیبات مثلثی برای فضاسازی های متنوع و گاه ایستا را نشان می دهد. غالب تصاویر با استفاده از ترکیب بندی های بغرنج و حالات پرتحرک شخصیت ها و حیوانات، هاشورزنی های مؤکد خطی به خصوص در صحنه های نبرد، شوریدگی ویژه ای دارد. از ویژگی های دیگر، طراحی چهره شاعر به عنوان سندی مکتوب از مشاهیر ایران در انتهای کتاب است. همچنین در شیوه کلی طراحی ها تأثیرپذیری از خصوصیات طراحی اروپایی و نگارگری های ایرانی دیده می شود. ضمناً این کتاب از منابع مهم نمایش تعزیه به شمار می رود و همانند تعزیه ها موقعیت های مختلف داستان را با رویکرد روایی و نمایشی نشان می دهد.
۲۷.

نوآوری های یغمای جندقی در هجوسرایی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: شعرپژوهی سال دهم زمستان ۱۳۹۷ شماره ۴ (پیاپی ۳۸) 181 - 198

کلیدواژه‌ها: ‌یغمای جندقی نوآوری هجو تعزیه بورلسک

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۷۷ تعداد دانلود : ۵۰۴
علی رغم اهمیت هجو در مطالعات روان شناسی، جامعه شناسی و ادبیات، این نوع ادبی هنوز به گونه ای بایسته، مورد توجه واقع نشده است. نگاهی اجمالی به پژوهش های انجام شده درباره ی آن، در مقایسه با سایر گونه های ادب غنایی، به خوبی مبین این مسأله است. موضوع پژوهش حاضر، بررسی نوآوری های یغمای جندقی در هجوسرایی است. معرفی هجو و اهمیت آن، شناساندن شگردها و نوآوری های یغما در هجوسرایی و فراهم آوردن زمینه ی آشنایی بیش تر با یغما، از اهداف پژوهش حاضر محسوب می شود. روش پژوهش، توصیفی تحلیلی است؛ داده ها با روش کتابخانه ای و سندکاوی، گردآوری شده و با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا، تجزیه و تحلیل شده اند. نتیجه نشان می دهد که یغما با به کارگیری ساختار و قالب تعزیه در هجو، استفاده از واژه های عامیانه و به کار بردن افتنان، به نوآوری پرداخته است. یکی دیگر از شگردهای نوآوری او، استفاده از وزن و بحر و لحن روایی شاهنامه در هجو است؛ به گونه ای که می توان آن را نوعی حماسه ی مسخره (بورلسک) نامید که در ادب فارسی مسبوق به سابقه نیست.  
۲۸.

مقایسه عناصر اجرایی در نقالی و تعزیه خوانی

نویسنده:
منبع: علوم ادبی سال نهم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱۵ 193 - 229

کلیدواژه‌ها: نقالی تعزیه عناصر اجرایی نمایش

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۳۷ تعداد دانلود : ۱۲۴۶
نقالی شاهنامه و تعزیه خوانی از هنرهای بومی ایران هستند که از دیرباز تاکنون طرفداران بسیاری داشته اند. این دو هنر، عناصر اصلی نمایش را یکجا به روی صحنه می برند و گزارشی هنرمندانه و موسیقایی از جدال های تاریخی - مذهبی و پهلوانی ارائه می کنند. جستار حاضر با شیوه توصیفی- مقایسه ای، دو هنر نقالی و تعزیه خوانی را از دید عناصر اجرایی مورد سنجش قرار می دهد. دو هنر مذکور دارای شباهت هایی همچون: تقسیم دوگانه آواها یعنی: 1. «آواهای مختلف نقال در نمایش» و 2. «تقسیم بازیگران تعزیه به دو دسته مخالف خوان و موافق خوان»، «ایجاد جریان موضوعی واحد در زمینه  ستیز حق و باطل و خیر و شر» و «همچنین نگاشتن نمایش صحنه در نسخه و طومار» است. از سوی دیگر، تعداد بازیگر، چهره ظاهری بازیگران، داشتن لباس مخصوص و موسیقی میان متن از وجوه افتراق بین دو هنر نقالی و تعزیه است. یافته های پژوهش این انگاره را نیز سامان می دهد که تعزیه، گونه ای منشعب از هنر نقالی است. اما نمایش تعزیه به واسطه جریان یافتن آیین و مذهب در جوهره آن، در میان مردم بیشتر جلوه یافته و صورت ساخته پرداخته آن، روند رو به رشدی را طی کرده است و نسبت به نقالی، نمود شکوهمندتری را در عناصر اجرایی داشته است.
۲۹.

بررسی تطبیقیِ ساختار و محتوای شش روایت منظوم از داستان «شست بستن دیو»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فرهنگ و ادبیات عامه سال هفتم مرداد و شهریور ۱۳۹۸ شماره ۲۷ 27-51

کلیدواژه‌ها: شست بستن دیو ادبیات شیعی منظومه های مذهبی ادبیات عامه اسطوره های دینی تعزیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۷۴ تعداد دانلود : ۴۳۸
ترکیب عناصر فرهنگی ایران باستان با عقاید اسلامی، جلوه های متفاوتی در تاریخ تمدن ایران داشته است. هم گرایی میان مضامین ایرانی و مفاهیم اسلامی با غلبه جهان بینی اسلامی سبب پدیدآمدن سبکی جدید از تولیدات اسلامی ایرانی شده که هم انتقال دهنده فرهنگ باستانی است و هم اهداف اسلامی را برآورده می کند. یکی از این تولیدات، ماجرای «شست بستن دیو» است که در منظومه های دینی و به خصوص مجالس تعزیه حضوری برجسته داشته است. در این داستان، به وضوح التقاط مفهوم شرّ باستانی «دیو» در تقابل با قهرمان اسلامی یعنی امام علی (ع) مشاهده می شود. تولیدکنندگان و پرورندگان داستان شست بستن، هم در صدد نمایش فضایل بی نظیر و برتری امام علی (ع) نسبت به انبیا و صحابه هستند و هم مفهوم مذموم «شر» را در فرهنگ ایرانی و اسلامی در قالب «دیو» ارائه می دهند. متونی که از این داستان در دست است، مربوط به کمتر از پانصد سال اخیر است و زمان نگارش قدیم ترین مأخذ شناخته شده آن، سده نهم هجری است. در این پژوهش، محققان کوشیده اند تا با مقایسه شش روایت از داستان شست بستن دیو (دو منظومه و چهار مجلس تعزیه)، توصیفی از آن را در دو سطح محتوایی و ساختاری بررسی و نیز نقاط اشتراک و افتراق متون مورد نظر را تعیین کنند.
۳۰.

تداعی؛ ترفندی روایی- نمایشی برای متادرامِ گریز در تعزیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فنون ادبی سال یازدهم بهار ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۲۶) 17 - 34

کلیدواژه‌ها: تعزیه گریز تداعی روایت متادرام

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۵۵ تعداد دانلود : ۵۵۳
تعزیه گونه ای نمایش آیینی است که با هدف روایت وقایع تاریخی - مذهبی، به ویژه فجایع عاشورا و شهادت امامان اجرا می شود. اهمیت حادثه عاشورا در تعزیه تا حدی است که در اغلب تعزیه های غیرعاشورایی، شاعر پرده هایی فرعی خلق می کند تا از طریق آن بخش هایی از حوادث کربلا را نیز روایت کند. به این پرده های فرعی، گریز (گریز به صحرای کربلا) گفته می شود. گریزها همواره با اخلال در روایت خطی داستان (روایت گردانی) همراه اند؛ بنابراین شاعر باید به نحوی آنها را در تعزیه اصلی جای دهد. در این مقاله، شیوه گنجاندن گریزها در تعزیه اصلی بررسی شده است. به عقیده نگارندگان، گریز از تعزیه اصلی بر پایه ترفند روایی- نمایشیِ تداعی انجام می شود که نتیجه یادآوری یک صورت یا مفهوم ذهنی است. برای بررسی این فرایند از مفاهیم روان شناسی مرتبط با تداعی استفاده شد و انواع، قواعد و عوامل تداعی در گریزها بررسی شد. از سوی دیگر، با توجه به اینکه گریز نوعی متادرام به شمار می رود، گریزها به دو نوع بیانی و نمایشی تقسیم شدند.  
۳۱.

بررسی نمادهای تصویری هنر شیعی در نقاشی قهوه  خانه ای

نویسنده:
منبع: پیکره دوره پنجم بهار و تابستان ۱۳۹۵ شماره ۹ 35 - 50

کلیدواژه‌ها: نقاشی قهوه خانه ای هنر شیعی نمادهای تصویری نقالی تعزیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۷۵ تعداد دانلود : ۷۲۵
نقاشی قهوه خانه ای از جمله هنرهایی است که از بطن جامعه و توسط نقاشان مکتب ندیده ای بوجود آمد که هر کدام از آن ها در حرفه های مختلف مثل کاشی سازی، گچ بری، و... فعالیت می کردند. در این نوع نقاشی شاهد مضامین مذهبی و غیر مذهبی هستیم که بدون تکلف و در نهایت سادگی به تصویر کشیده شده اند. در قهوه خانه ها نقالانی حضور داشتند که به بیان داستان های مذهبی، ملی و حماسی می پرداختند، نقاشان قهوه خانه ای متأثر از این داستان ها، برداشت خود را با تکیه بر قوه خیال شان به تصویر می کشیدند. در این مقاله به نقش ها و عناصری پرداخته شده که به صورت نمادین یادآور اعتقادات شیعی است، از آن جمله می توان به اشیاء، حیوانات و رنگ هایی اشاره کرد که نقاشان قهوه  خانه ای در کار خود از آن ها بهره جسته اند. هدف از انجام این تحقیق بررسی نمادهای تصویری هنر شیعی در نقاشی  های قهوه خانه ای است. پژوهش حاضر به روش توصیفی  تحلیلی بوده و ابزار گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه ای می باشد. در این راستا ابتدا استفاده از عناصر شیعی در هنر، و علل ورود آن ها به این وادی بررسی شده و پس از آن، به نمادهای موجود در نقاشی قهوه خانه ای پرداخته شده و در نهایت به این نتیجه رسیدیم که ریشه ی این عناصر به حکومت آل بویه باز می گردد زیرا آنان شیعه و پیرو امام علی بودند. و تاثیر آن بر روی مردم، تقویت روحیه میهن پرستی و دفاع از سرزمین و اعتقاداتشان بود.
۳۲.

بررسی تطبیقی داستانِ سیاوش و روایت مادرِ تعزیه نامه ها(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فرهنگ و ادبیات عامه سال هفتم مهر و آبان ۱۳۹۸ شماره ۲۸ 23-46

کلیدواژه‌ها: اسطوره شاهنامه سیاوش امام حسین (ع) تعزیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۲ تعداد دانلود : ۸۱۷
باورها و سنت های ایرانی و از پی آن نقش و جایگاه معصومان و قهرمانان کهن این سرزمین، در آیین ها، اسطوره ها و نمادهای شیعیان ایران، به ویژه در فرهنگ و شعائر و هنرهای عاشورایی، نمودها و جلوه های زیادی دارند و در بسیاری از سنت های دینی، بن مایه های این پندارها را می توان مشاهده کرد. در این میان، نسخ تعزیه، به دلیل حشر و نشری که با عامه مردم داشته اند، از این باورمندی سرشارترند. در این مقاله کوشش شده است تأثیر داستانِ سیاوش بر روایت نسخه تعزیه امام حسین (ع) نشان داده شود. از این رو، ضمن روایت خلاصه دو داستان و ویژگی هایشان، همانندی ها و پیوندهای آن ها در زمینه تولد رازناک از مادری آسمانی، جنبه ازلی بودن، کنش ها و واکنش های طبیعت در برابر این قهرمانان، پیشگویی و آگاهی ایشان از سرنوشتشان، حضور فرازمینی ها در روایت دو داستان، مرکب و ادوات ویژه، پاک نهادی و شهادت طلبی، تکرار شوندگی در بستر تاریخ، نیایش و شفاعت و نمادها و اشارات مشترک، واکاوی می شود . این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش است که چگونه می توان در کنار روایت یک واقعه تاریخی، سرگذشت رازآلود قهرمانان اساطیری را با پیشوایان مذهبی در آمیخت؛ به گونه ای که آن شخصیت را برای مردم باورپذیرتر و حتی در خور ستایش بیشتر سازد.
۳۳.

سیر تحولات آئین سوگواری و تعزیه در ایران شیعی

نویسنده:
منبع: پژوهش ملل آذر ۱۳۹۸ شماره ۴۸
تعداد بازدید : ۶۱۳ تعداد دانلود : ۴۱۸
تعزیه، محصول تحول و تکامل نمایشی آئین های سوگواری اهل تشیع در ایران است. تعزیه، بعنوان اولین گونه نمایش آئینی در ایران، از مذهب تشیع و ملیت مایه می گیرد و تحت تاثیر مجموعه ای از عوامل اجتماعی به شکل نهایی خود می رسد؛ از اینرو بازشناخت جامعه شناسانه تعزیه همواره ضرورت داشته است. براساس تئوری بازتاب، همه آثار فرهنگی و هنری، محصول جامعه و بازتاب دهنده شرایط اجتماعی خویش اند. پس اگر تعزیه را محصول نهایی تحول آئین های سوگواری در ایران بدانیم، سیر تحولاتی که آئین های سوگواری را به تعزیه منتهی می سازند، تا حدی انعکاسی از شرایط اجتماعی حاکم بر تاریخ ایران است. نگاهی به تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران، مبین این واقعیت است که ساختارهای موجود در جامعه ایران، متاثر از نظام سیاسی استبدادی حاکمیت بوده اند؛ از سوی دیگر، آئین ها، اجتماعی ترین وجه دین هستند و همواره بواسطه مفاهیمی چون انتظام اجتماعی، مکان و زمان آئینی و کاربرد تبلیغاتی و رسانه ای، به نهاد قدرت مرتبط می شوند. بنابراین مقاله حاضر در پی پاسخ به این پرسش است که ساختار سیاسی در تحولات آئین های سوگواری ایران چه نقشی داشته و موجد چه ویژگی هایی در این آئین ها بوده است؟ روش بکار رفته در این تحقیق، توصیفی-تحلیلی و تاریخی است و پژوهش در بر دارنده این نتیجه است که جهت بخشی و اراده قدرت در تقویت، تضعیف و تحول برخی ویژگی های آئین های سوگواری تا ظهور تعزیه دخیل بوده است.
۳۴.

نگاهی به مجالس تعزیه حضرت شاه چراغ (ع)

نویسنده:
منبع: رهیافت فرهنگ دینی سال دوم بهار ۱۳۹۸ شماره ۵ 11 - 35

کلیدواژه‌ها: تعزیه احمدبن موسی شاهچراغ نمایش شیراز

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۶۱ تعداد دانلود : ۴۲۲
تعزیه، از جمله نمایش های آیینی است که به طور عمیقی با باورهای شیعی و عشق به خاندان عصمت و طهارت پیوند یافته است. تعزیه در اصل برای بزرگداشت قیام و شهادت امام حسین (ع) برگزار می شد اما به تدریج زندگی و شهادت دیگر بزرگان تشیع نیز موضوع تعزیه های پرشور قرار گرفته است. خاستگاه تعزیه را در آیین هایی چون «سوگِ زریر»، « سوگِ سیاوش»، «مصائب میترا» می توان یافت. اگر چه شکوفایی هنر تعزیه در دوره صفویه اتفاق افتاد، اما ظاهراً کهن ترین تعزیه نامه ی موجود، در عصر کریم خان زند تدوین شد و در دوره قاجار، رشد کیفی یافت. زندگی و شهادت حضرت احمد بن موسی، شاه چراغ (ع) به دلیل بار دراماتیک آن، منبع آفرینش چند نسخه تعزیه بوده است. در این تعزیه نامه ها، حضرت احمدبن موسی (ع) و برادرانش برای دیدار با برادر خود، حضرت امام رضا(ع)، از مدینه عازم طوس می شوند. اما در شیراز، با ممانعت قتلغ خان، حاکم دست نشانده ی مأمون، روبرو می شوند و طی دفاعی مردانه به شهادت می رسند. این تعزیه نامه ها در عین حال که دارای پیرنگ روایی ساده و سرراستی هستند، از منحنی دراماتیک برخوردارند و با وجود فقر زبانی این متون و سُست بودن از لحاظ شعری و نیز لغزش هایی که از نظر وزن و قافیه درآن ها دیده می شود، سخنانی برآمده از دل هستند، که لاجرم بر دل مخاطبان می نشینند.
۳۵.

نقد و تحلیل سبکی عناصر زبانی فرهنگ عامه در تعزیه های رایج خراسان جنوبی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فرهنگ و ادبیات عامه سال هفتم آذر و دی ۱۳۹۸ شماره ۲۹ 223-254

کلیدواژه‌ها: عناصر زبانی فرهنگ عامه تعزیه خراسان جنوبی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳۸ تعداد دانلود : ۵۳۷
در این مقاله، عناصر زبانی فرهنگ عامه مردم خراسان جنوبی در تعزیه نامه های موجود منطقه، شامل اصطلاحات، کنایات افعال، القاب، تحسین ها، دعاها، سر صوت ها، قسم ها، کنایه ها، لالایی ها، مثل ها، نفرین ها و واژه ها استخراج و سپس هر یک از این عناصر زبانی با ذکر نمونه هایی بر اساس روش کار کتاب زبان و ادبیات عامه ایران و به شیوه تحلیلی توصیفی نقد و بررسی شده است. نقد و بررسی های به عمل آمده نشان می دهد که عناصر زبانی فرهنگ مردم خراسان جنوبی به تدریج در متون تعزیه ها وارد شده و بدون تردید در آفرینش یا دست کم در بازآفرینی آن ها، تأثیری عمیق گذاشته است و زبان و بیان تعزیه ها را به زبان ساده و رایج مردم نزدیک کرده و با ارائه ابیاتی سرشار از ارزش های فرهنگی و بیانی سهل و ساده، زبان تعزیه ها را از زبان رسمی متمایز ساخته است. از سوی دیگر، توجه به کاربرد جملات و عبارات متون تعزیه ها، نشان می دهد که به دلیل ارتباط و پیوند های مناسبی که میان عناصر زبانی سازنده جمله ها وجود دارد، جملات متون تعزیه ها دارای انسجام و استحکام خوبی هستند و دارای پیام های مناسب و بیانی رسا هستند.
۳۶.

نمودهای تعزیه بر روی نقاشی های دیواری بقعه های گیلان بر اساس دیدگاه پانوفسکی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخی سال دهم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۱۹)

کلیدواژه‌ها: تعزیه بقاع نقاشی دیواری عاشورا گیلان پانوفسکی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۰۱ تعداد دانلود : ۱۰۱۵
تعزیه، نمایشی برای بزرگداشت رشادت امام حسین (ع) و یارانش در واقعه کربلا و از مهم ترین آیین های مذهبی و کامل ترین گونه نمایش سنتی و مردمی ایران است. تعزیه از نظر لغوی به معنی اظهار همدردی، سوگواری و تسلیت است. شکل رسمی این سوگواری، برای نخستین بار در زمان آل بویه صورت گرفت و در حد فاصل زمانی قرن 11_13 ش عمومیت بیشتری یافت. در استان گیلان، بقعه هایی است که بر دیوار بسیاری از آنها نقاشی هایی بر روی گچ با موضوع شرح مصائب وارده بر امام حسین (ع) و اصحاب ایشان در روز عاشورا و نیز نقوش دیگری چون فرشتگان، معراج پیامبر همراه براق و ... باقی است. تمامی این نقوش با مضامینی که در تعزیه ها مطرح است مشترکند. علاوه بر این تعدادی از مضامین با آنچه در متون تاریخی آمده منطبق نیستند و تنها وجه اشتراک آنها با متون مربوط به تعزیه است. پرسش پژوهش حاضر بدین قرار است: بازتاب مراسم تعزیه در نقاشی های بقعه های منطقه چگونه است؟ عوامل اجتماعی حاکم بر دوره قاجار چه تاثیری در به وجود آمدن این نقوش داشته است؟ هدف از این تحقیق روشن ساختن میزان نمادهای تعزیه در نقاشی های بقعه های گیلان و شرایط اجتماعی حاکم در دوره قاجار است. رویکرد نظری این پژوهش، شمایل نگاری و شمایل شناسی بر اساس دیدگاه پانوفسکی است. با استفاده از این رویکرد، به تفسیر تصاویر موجود بر بقعه های گیلان و ارتباط آنها با یکدیگر می پردازیم. روش تحقیق بر مبنای گردآوری اطلاعات به صورت میدانی (مشاهده بقعه ها) و اسنادی (منابع کتابخانه ای) است.
۳۷.

پوشیدن لباس جنس مخالف(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های فقهی تا اجتهادسال اول پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲ 95 - 123

کلیدواژه‌ها: لباس لباس مختص زنان لباس مختص مردان فیلم تعزیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۱۳ تعداد دانلود : ۳۴۱
مسئله پوشیدن لباس ویژه جنس مخالف، یکی از مسائلی است که در فقه مطرح شده و در جامعه مورد بحث است؛ یعنی مرد لباس ویژه زن را بپوشد و بر عکس. در عصر کنونی، یکی از مهم ترین موارد ابتلای به این مسئله - جدای از پوشش در سطح جامعه که آن نیز بسیار مهم است- مسئله این پوشش ها در ساخت فیلم ها و در مراسم تعزیه است؛ به طوری که این مشکل در برخی از موارد با روش های کنونی غیرقابل پرهیز است. در مقاله پیش رو با بررسی تاریخی طرح این مسئله و بررسی عنوان هایی که می تواند حکمی بر این مسئله بار کند، به این نتیجه می رسیم که این مسئله بین قدما به هیچ وجه مطرح نبوده و دلیل قانع کننده ای بر حرمتش (درباره مانند تعزیه و فیلم) وجود ندارد؛ هر چند با برخی عنوان ها می توان چنین پوششی را در سطح اجتماع محکوم به حرمت دانست.
۳۸.

تأثیر و نقش آب در حادثه کربلا

نویسنده:
منبع: پژوهش در هنر و علوم انسانی سال پنجم مرداد ۱۳۹۹ شماره ۴ (پیاپی ۲۷) 57-63
تعداد بازدید : ۵۵۳ تعداد دانلود : ۳۶۳
آب به عنوان نماد زایش و زایندگی و نماد تطهیر، جایگاه والایی را در ذهن انسان از گذشته های دور به خود اختصاص داده است و به لحاظ حیاتی بودنش مقدس شمرده می شود. به گونه ای که از یکسو نماد حیات و از دیگر سود نماد پالایش است. انسان زمانی پدیده ای را مقدس می شمارد که در زندگی او نقش و حضوری کارآمد داشته باشد و به همین دلیل است که باورها و اعتقادات بر پایه جهان بینی و نیازهای زیستی مردمان پدید می آید و در هر فرهنگ، در هر سرزمینی این باورها وسیله ای می شوند برای پاک کردن و سالم نگه داشتن فضای زندگی. آب به عنوان یکی از مهم ترین عناصر طبیعی مؤثر در زندگی انسان، روزگاران دراز از این رهگذر نگهداری شده، پاک مانده و تقدس پیداکرده است. واژه ی آب که در فرهنگ عمید به معنای رونق، درخشندگی و آبرو آمده است، اولین آفریده از آفریدگان هفت گانه است که اورمزد خلق کرده و آفرینش آن پس از آسمان در مدت پنجاه روز انجام گرفته است. علاوه نقش آب در زندگی روزمره، این عنصر در بروز حادثه ی کربلا و واقعه ی عاشورا نقش مهمی را ایفا کرده است. در آثار هنری اعم از فیلم، تئاتر، داستان، نقاشی، موسیقی و...از اهمیت حضور آب در کربلا یادشده است. تعزیه به عنوان یک نمایش دینی که در یک دوره ی زمانی مشخص در اکثر نقاط ایران اجرا می شود، اثری هنری است که هرساله حادثه ی کربلا و نقش آب در این واقعه در قالب یک نمایش مذهبی تکرار و یادآوری می شود. در دوره های زندیه، صفویه و قاجار سفرنامه نویسان غربی با حضور در ایران و با دیدن اجرای تعزیه به نقش آب در این واقعه ، اشاره کرده اند. همان طور که جامعه شناسان نقش آب در کربلا را مورد بررسی قرار داده اند. این پژوهش بر نقش و اهمیت عنصر آب در حادثه کربلا استوار است و به دنبال بیان نظرات و دیدگاه های متفاوت راجع به این عنصر در واقعه عاشورا است.
۳۹.

بررسی تحلیلی "یادگارزریران"ازجنبه تعزیه شناختی

نویسنده:
منبع: ادبیات پهلوانی (ادبیات حماسی سابق) سال چهارم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۶ ۱۲۵-۱۴۸

کلیدواژه‌ها: ایران باستان حماسه پهلوی ساسانی یادگارزریران تعزیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۸۲ تعداد دانلود : ۳۲۳
"یادگارزریران" کتابی حماسی ازدوران ایران باستان است که دراصل به صورت منظوم نگاشته شده ومتعلق به روزگارپارتیان است.این کتاب شرحی است درباره جنگ دینی گشتاسب ، پادشاه ایرانیان - که به دین زرتشت گرویده است- با ارجاسب پادشاه هیونان)خیونان) ، که درآن از پهلوانیهای زریر وپسرش بستوروهمچنین از رشادتهای گرامی کرد پسرجاماسب ونیز اسفندیار پسر گشتاسب سخن رفته است . کتاب مذکور ازجمله آثار منظوم ، بادرون مایه ای مذهبی وقالبی حماسی است که گرچه ازروزگارساسانیان به جامانده، اما در اصل برپایه نوشته ای کهن واصیل ازروزگارپارتیان شکل گرفته است.ازآنجاکه دوجنبه "حماسی "و"مذهبی "داستان یادگارزریران، ازمشخصات اصلی این روایت به شمارمی رودوهم به دلیل قدمت زمانی آن، برخی براین عقیده اندکه این کتاب ریشه تاریخی نمایش سنتی ایرانی یاهمان تعزیه است. تحقیق حاضربرآن است تابا تحلیل وبررسی دقیق ترعناصری که دریک تعزیه ویایک روایت نمایشی ازاین نوع وجود دارد به ویژگیهای تعزیه شناختی متن باستانی یادگارزریران، به عنوان قدیمی ترین گونه ی نمایش تعزیه ازاین نوع درایران، بپردازد. روش تحقیق دراین پژوهش ، ازنظرهدف بنیادی وازجهت ماهیت وروش ، توصیفی وتحلیلی بوده وشیوه گردآوری اطلاعات نیز،اسنادی وبرپایه منابع مکتوب استوارمی باشد.
۴۰.

تأثیر آیین تعزیه بر معماری بومی تکایای مازندران- طایفه اسک آمل(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات هنر اسلامی سال پانزدهم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۳۴ 258 - 295

کلیدواژه‌ها: آیین معماری بومی تکایا تعزیه فضاهای آیینی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۰۶ تعداد دانلود : ۴۷۰
فرهنگ و آیین مردم مازندران از پرستش عناصر طبیعت، ادیان یکتا پرستی تا ورود اسلام به ایران و پذیرفتن شیعه دوازده امامی تحول داشته است.مراسم یادبود شهادت اسوه ی آزادگی،امام سوم شیعیان،در قالب تعزیه به عنوان شکلی از نمایش آیینی در فضاهای جمعی برای عرض ارادت به ساحت اهل بیت پیامبر(ص) برگزار می شد.تعزیه روند دگرگونی را پیمود و به تدریج این ضرورت احساس شد که نمایش به جای فضای باز موقت در فضای بسته اجرا شود.این روند تکاملی با گرایش درون گرایی منجر به تغییر کالبدی نمایش تعزیه در مرکز و جایگاه تماشاگران در پیرامون به صورت دایره ای حلقه وار گردیده و در تکایای معاصر این تغییر عملکردی به شکل زینبیه،فضایی برای زنان و ابوالفضلی،جایگاهی برای مردان،در سویی دیگر طراحی شده است.در پژوهش حاضر تکایای تاریخی هم براساس تقسیمات اقلیمی و همچنین فضاهای عملکردی،طبقه بندی شده،سپس با بررسی عناصر نمادگرای تعزیه و براساس اصول معماری ایرانی تحلیل شده است.این پژوهش از نوع کیفی با روش تاریخی-تفسیری انجام شده و به صورت اسنادی و میدانی به جمع آوری اطلاعات پرداخته و در تحلیل داده ها از روش توصیفی-تحلیلی و تطبیقی بهره برده است.نتایج،گویای آن است که،عوامل فرهنگی تأثیر بیشتری از شاخصه های اقلیمی در مشخص کردن فرم،نمادها و فضای عملکردی نمایش آیینی داشته است. فرم بومیتکایا از یک سویه برون گرای همساز با اقلیم به فضای دوسویه برون گرا - درون گرای هماهنگ با فرهنگ تکامل یافته است.عملکرد فضاها از یک سویه به دوسویه متناسب با جنسیت مخاطب به عنوان یک عامل فرهنگی تبدیل شده است.فضای یک سویه برون گرا تحت تأثیر صحنه گرد مرکزی تعزیه به حیاط مرکزی و درون گرایی معماری ایرانی تغییر کرده است.