۱.
این پژوهش در جست وجوی نقش شهود در هنر است که آن را در دیدگاه دو فیلسوف بزرگ بیان گرای قرن هجدهم «کروچه» و «کالینگوود» دنبال می کند. ابتدا با نظریه بیان گری و مفاهیم شهود و تخیل آشنا می شویم و سپس شهود در هنر را ذیل تعاریف کروچه و کالینگوود شرح می دهیم. برآیند این پژوهش این است که طبق نظرات کروچه، هنر همان شهود است و احساس زیاد است که به شهود وحدت اعطا می کند. در واقع، شهود بیان گر احساسی شدید است و فقط موقعی می تواند ایجاد گردد که احساس شدید منشأ و بنیان آن باشد. در حقیقت، چیزی که به هنر لطافت آسمانی می بخشد تصور نیست، بلکه همان احساس شدید است. درصورتی که دیدگاه کالینگوود، هم بر اساس زیبایی شناسی کروچه و دانسته هایش از کاستی های دیدگاه تولستوی بنا شده است. نقش محوری زیبایی شناسی کالینگوود بر پایه تخیل است. او دو واژه انطباعات و تصورات را از هیوم اخذ نموده و استفاده می کند. می توان انطباع را تجربه حسی دانست. مانند صدایی که می شنویم و یا منظره ای که می بینیم، این ها مفاهیمی هستند که محتوای فکری دارند، اما محتوای حسی ندارند. در دیدگاه کالینگوود، بر اساس هر فعل، تخیل، انطباع یا تجربه ای حسی وجود دارد که به واسطه فعالیت ذهنی به تصوری تبدیل می شوند. به نظر او، هر تجربه تخیلی، تجربه ای حسی است که بر پایه عمل آگاهی به سطح تخیل آورده می شود. می توان این نظر کالینگوود را این گونه معنا کرد که تجربه حسی و احساسی که در اثر هنری وجود دارد، یک تجربه حس شده خام یا همان انطباع نیست و می توان این گونه آن را تعبیر کرد که تجربه ای تغییر یافته با تفکر، تخیل و تصور هنرمند است. در کل می توان این گونه نتیجه گرفت که آن چه کروچه در هنر شهود می نامد، کالینگوود آن را در قالب تخیل بیان می کند.
۲.
ادبیات را می توان مهم ترین منبع الهام نگارگران ایرانی دانست. شاهنامه نیز نزد ایرانیان جایگاهی والا دارد که آثار نگارگری بی شماری که با مضمون داستان های شاهنامه خلق شده اند، خود گواه این توجه هستند و از همین رو، تأثیر ادبیات بر هنر به خصوص نگارگری قابل انکار نیست. از طرفی، حاکمان ایرانی در دوره های مختلف نسبت به تهیه نسخه های مصور از شاهنامه تمایل داشتند و در مسیر تهیه این اثر حامی هنرمندان بودند. شاهنامه طهماسبی به سفارش و با حمایت شاه اسماعیل پدید آمد و به دلیل کثرت تعداد نقاشی ها، نسبت به سایر نسخه ها برتری پیدا کرد. شخصیت های قهرمان در شاهنامه به سبب خلق نیکو و عموماً زور بازویشان شناخته می شوند. اما این شخصیت ها تنها در ادبیات خلق شده و در نهایت، به آثار نگارگری راه می یابند و شناخت از آن ها بسیار سطحی است. از این رو، در این پژوهش، مسئله اصلی، تحلیل بصری چگونگی شخصیت سازی قهرمان در نگارگری شاهنامه طهماسبی است. این پژوهش با تمرکز بر آثار شاهنامه طهماسبی به مطالعه خصوصیت های بصری شخصیت های قهرمان خواهد پرداخت تا به الگویی برای طراحی یک شخصیت با ویژگی های ایرانی دست یابد و مورد پژوهشی نیز چهار نگاره از شاهنامه طهماسبی است. پژوهش حاضر با رویکرد واقع گرایانه و به شیوه کیفی به تجزیه و تحلیل داده ها پرداخته است و برای گردآوری داده ها از روش کتابخانه ای و ابزار فیش برداری استفاده شده است. پژوهش از لحاظ ماهیت نیز کاربردی به شمار می آید. نتایج این پژوهش نشان می دهد که در آثار شاهنامه طهماسبی، شخصیت قهرمان در نهایت سادگی و بدون پیچیدگی خاصی به نمایش درمی آید. از سایرین متمایز نبوده و حتی بزرگ تر یا برجسته تر از دیگر افراد نیستند. آرامش چهره، رعایت تناسب اندام ها، استواری و ایستایی بدن، چشم های ریز و صورت کوچک برخی از ویژگی های ظاهری ایشان است. این ویژگی های ظاهری تجسم عینی ویژگی هایی هستند که فردوسی در متن اصلی به شخصیت های خود بخشیده است که نشان از وفاداری نگارگران به متن اصلی دارد.
۳.
کوروش کبیر مؤسس سلسله هخامنشیان در مدت سی سال پادشاهی، پس از شکست پادشاهی ماد، لیدی و فتح آسیای صغیر، حکومت خود را تا بابل، یونان و مصر گسترش داد و توانست اقوام آن ها را تحت حکومت خود درآورد و رؤسایی را که ساتراپ نامیده می شدند، بر آن ها بگمارد. این گستردگی قلمرو، باعث ایجاد آشنایی اقوام و ملل با ایرانیان به خصوص هنرمندان و صنعت گران با یکدیگر گردید و باعث تأثیر پذیری در آثار همدیگر شد. در این مقاله، سعی می شود به نقش ستون و اهمیت آن در معماری هخامنشیان و چگونگی تأثیرپذیری از معماری دیگر ملل (یونان و مصر) پرداخته شود. نتایج این پژوهش نشان می دهد که هنر معماری هخامنشی، هنری متشکل از چندین هنر ملل دیگر از جمله یونان، مصر، آسیای صغیر و بین النهرین است که هخامنشیان با ترکیب این هنرها با یکدیگر هنری جدید به وجود آوردند. همچنین باید یادآور شد که معماری ایرانی نیز تأثیراتی بر این ملل ها و دیگر ملل داشته است. استفاده از تالار ستون دار با این شیوه که به یونان و آسیای صغیر نسبت داده می شود، کاملاً ایرانی است، زیرا که این شیوه ساختمان سازی، در یونان در قرون 5 و یا 6 پ.م وجود دارد؛ در صورتی که در ایران، این نوع کار، متعلق به قرن 9پ.م می باشد. درسایت های نوشیجان، باباجان و گودین تپه که پیش از هخامنشیان ساخته شده اند نیز این تالارها دیده شده است. در آسیای صغیر، آپادانای آلتین تپه اورارتویی یک آپادانای هخامنشی است و تاریخ آن، از تاریخ کل بنا جدیدتر می باشد و نشان می دهد که این تالار در دوره هخامنشی ساخته شده است.
۴.
هنر نقاشی خط معاصر ایران از مکتب سقاخانه به بعد، به دنبال گسترش جریان مدرنیزاسیون، به وجود آمد. مکتب سقاخانه تلاش داشت تا فرهنگ سنتی تجسمی ایران را با رویکردهای نوین در حوزه هنرهای تجسمی در مسیر جهانی شدن با هنر غرب پیوند بزند. با توجه به این که هنر خوشنویسی از اصول هندسه روحانی و مقدس تبعیت می کند، این بیم وجود دارد که مدرن و جهانی شدن این هنر، مورد تناقض با امر ابدی در نظام فانی و مرکز در محیط (امر قدسی) قرار گیرد. بنابراین، این پژوهش قصد دارد به روش توصیفی- تحلیلی، تناقض یا هماهنگی امر قدسی در خوشنویسی را با امر جهانی شدن این هنر بسنجد. آمار و اطلاعات این پژوهش به روش کتابخانه ای- اسنادی جمع آوری شده است. سوال اصلی پژوهش این است که با توجه به دغدغه جهانی شدن در خوشنویسی، جایگاه امر قدسی در آثار خوشنویسی و نقاشی خط معاصر ایران کجاست؟ پس از تحلیل، تطبیق و مطالعه امر قدسی در پنج نمونه از آثار نقاشی خط دهه 80 و 90 شمسی، به این نتیجه رسیدیم که قداست واقعی ناشی از سایه و روح الهی است که در هنر خوشنویسی وجود دارد و این موضوع که این آثار با تکنیک های نوین و به روز جهانی به ثمر رسیده باشند یا با ابزار ابتدایی مانند قلم و مرکب معمولی، در بیان قدسی آن هیچ تأثیری نمی گذارد.
۵.
نقوش و نقش مایه ها در هنرهای اسلامی، مضمونی نمادین دارند و کاربرد آن ها در تزیینات به ویژه تزئینات معماری از جایگاه و اهمیت ویژه ای برای معماران و هنرمندان مسلمان برخوردار بوده است. هنرمند ایرانی مسلمان با به کارگیری نقوش نمادین، علاوه بر ایجاد فضایی زیبا و چشم نواز، مفاهیم نهفته در آن ها را برای مخاطب مسلمان به نمایش می گذارد. این نمایش در مکان های مذهبی که محلی برای تجلی امور عرفانی و مقدس است، رسالتی پراهمیت را عهده دار می باشد. از ویژه ترین این نقوش نمادین، می توان به نقوش هندسی اشاره داشت که در اوج تجرید رموزی در دل خود نهفته دارند. مسجد جامع فریومد با دارا بودن وفور نقوش و تزئینات متنوع، رموزی گسترده را در دل خود گنجانده و گنجینه ای از نقش مایه های نمادین هنر اسلامی است. در مطالعات انجام شده، این نقوش از نظر ظاهر و نوع، بررسی و مورد دسته بندی قرار گرفته اند و معرفی ای مختصر از هر نقش انجام شده است. اما آن چه در رابطه با این نقوش، نیازمند بررسی ای عمیق و جامع تر است، پرداختن به ذات و رموز نهفته در این نقوش می باشد که علت اصلی پیدایش و خلق آن ها است. تزیینات به کار رفته در مسجد فریومد شامل دو دسته کلی نقوش هندسی و گیاهی اند که در مقاله حاضر، به واکاوی دقیق و عمیق نقوش هندسی به کار رفته در این مسجد از منظر نمادین پرداخته شده است.
۶.
روﻧﺪ روزاﻓﺰون رﺷﺪ ﺟﻤﻌﯿﺖ و ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺑﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎی بزرگ در چند دهه اخیر، در زمینه مسکن بحران ایجاد نموده است و اهمیت تولید انبوه واحدهای مسکونی بیش از پیش مطرح شده است. در شرایط کنونی ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﮔﺮاﻧﯽ ﻣﺴﮑﻦ، ﻃﺮاﺣﯽ و ﺗﻮﻟﯿﺪ واﺣﺪﻫﺎی ﻣﺴﮑﻮﻧﯽ ﺑﺎ ﻣﺘﺮاژ ﮐﻮﭼﮏ بیش تر رواج یافته و ﺑﺴﯿﺎری از ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎ، علی رغم عدم تأمین نیازهایشان ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ در واﺣﺪﻫﺎیی ﺑﺎ ﻣﺘﺮاژ ﮐﻮﭼﮏ رﺿﺎﯾﺖ داده اند. طراحی واﺣﺪﻫﺎی آﭘﺎرﺗﻤﺎﻧﯽ ﮐﻮﭼﮏ مبتنی ﺑﺮ اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﯾﺮی، می توانند به استفاده بهینه از فضا منجر شوند و ﺑﺴﯿﺎری از ﻧﯿﺎزﻫﺎی اﻓﺮاد را پاسخ دهند. هدف پژوهش حاضر، دست یابی به ویژگی های مسکن حداقل، واکاوی نحوه عملکرد انعطاف پذیری در مسکن حداقل و بررسی مدل مفهومی انعطاف پذیری در نمونه موردی می باشد. روش تحقیق پژوهش حاضر، توصیفی - تحلیلی است. در گام اول، از طریق مطالعات کتابخانه ای و اسنادی، به واکاوی مؤلفه های مؤثر در جهت ارتقای انعطاف پذیری مسکن حداقل پرداخته شده و مدل مفهومی استخراج گشته است. در گام دوم، مدل پژوهش در نمونه موردیِ خانه بسیار کوچک هاروکی، مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. یافته ها نشان می دهد که انعطاف پذیری در فضای مسکن حداقل به تأمین نیاز مخاطب کمک می کند و می توان در سه مرحله الف) طراحی سازه و فضا (سفت کاری)، ب) طراحی پوشش نهایی رو ساختار (نازک کاری) و ج) مبلمان و تجهیزات، از راه کارهایی جهت ارتقای کیفیت فضایی بهره برد. نتایج بیان گر این است که به مؤلفه های انعطاف پذیری در نمونه موردی (خانه بسیار کوچک هاروکی) توجه شده است، در بخش سفت کاری از نیم طبقه، جهت چندعملکردی نمودن فضا، در بخش نازک کاری از جداره های تاشونده و تغییرپذیر جهت تأمین نیاز و کاهش اغتشاشات بصری و در بخش تجهیزات و مبلمان از مبلمان تاشو و متحرک بهره برده شده است.
۷.
در یک جامعه، نمایش ها مانند دیگر هنرها، از آیین ها، آداب و رسوم، مسابقات ورزشی - تفریحی رقص ها، مبارزات سیاسی و مراسم مذهبی شکل می گیرد و بر همین اساس، رابطه تنگاتنگی با زندگی اجتماعی مردم دارد. نمایش در درون خود، نوعی کنش ها و واکنش ها و تضاد خیر و شر را جای داده است. این نمایش ها در سنن مختلف و دوره ها و موقعیت های اجتماعی شکل گرفته است. می توان گفت که نمایش های شکل گرفته، تصویر بسیار کوچک و بازسازی شده از زندگی مردم، اساطیر، قهرمانان و دیگر حوادث به شمار می روند. به همین جهت، فهم وقایع گذشته آن هم به صورت نمایش برای مردم نقش بسزایی دارد. به عنوان نمونه ای از این تئاترها، می توان به نمایش گلادیاتوری در آمفی تئاتر کلسئوم روم و نمایش تعزیه در تکیه دولت ایران اشاره کرد. قبل از این که گلادیاتوری جزئی از دنیای نمایش باشد، ابتدا مسابقه و سرگرمی بوده است. مقاله حاضر قصد دارد با تعریف نظریه ارسطو در باب نمایش، به ساختار تشکیل دهنده اجزای دو نمایش گلادیاتوری و تعزیه بپردازد. هدف دست یابی به ساختار و قراردادهای موجود در نمایش است که اهمیت بسزایی در شکل گیری نمایش دارد. این نوشتار با روش گردآوری اسنادی انجام گرفته است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که در نمایش گلادیاتوری آمفی تئاتر کلوسئوم رم، بیشتر جنبه سرگرمی داشته و از لحاظ ساختاری نیز چندان به صحنه وگریم توجه نمی شده است، اما از لحاظ البسه و ابزار، توجه بیشتر بوده است. در تعزیه تکیه دولت نیز به ادوات ولباس های جنگی توجه می شود. تفاوت این نمایش با نمایش گلادیاتوری آن است که دراین نمایش واقعه را در وجه بسیار کوچک به نمایش می گذارد.
۸.
«روایت فتح» نام مجموعه مستندی است که گروه تلویزیونی جهاد سازندگی درباره رویدادهای نظامی- سیاسی جنگ تحمیلی رژیم بعث صدام علیه جمهوری اسلامی ایران ساخته است. کارگردان، تدوین گر، نویسنده گفتار متن و گوینده اصلی این مجموعه مستند، سیدمرتضی آوینی است. «نبرد سَن پیترو » نام مستندی است که گروه فیلم سازی مستقر در ارتش امریکا، در خلال جنگ جهانی دوم ساخته است. کارگردان، نویسنده گفتار متن و گوینده اصلی این مستند، جان هیوستون افسر ارشد ارتش امریکا است. یکی از ویژگی های بارز این دو مستند، ساخته شدن هر دو در دوران جنگ و با هدف تبلیغ و تشویق رزمندگان به حضور در جبهه است. ویژگی مشترک دیگر، بازنمایی یک عملیات موفق نظامی که منجر به فتح می شود، است. در این پژوهش، به بحث درباره کارگردانی و نگاه کارگردان در چگونگی ارائه گزارش از میدان نبرد خواهم پرداخت و از این منظر، دو مستند ساخته شده از دو عملیات نظامی موفق را مقایسه خواهم کرد. این پژوهش ضمن مقایسه، بررسی و تحلیل تطبیقیِ زاویه نگاه کارگردان به جنگ و رزمنده های حاضر در عملیات، نشان می دهد که بین دیدگاه فیلم سازی سیدمرتضی آوینی و جان هیوستون در موضوع مستندهای دوران جنگ دو تفاوت عمده وجود دارد. از یک طرف، این جنگ با همه جنگ هایی که در قرون اخیر در جهان رخ داده، کاملاً متفاوت است. جنگ ایران یک جنگ اعتقادی است و از جنگ های صدر اسلام هم که بگذریم با هیچ جنگ دیگری قابل قیاس نیست. تفاوت اساسی دیگر، در غایت و هدف از فیلم سازی است.
۹.
کمال الدین بهزاد بزرگ ترین و ماهرترین نقاش ایرانی بود که تحولی شگرف در نقاشی ایرانی به وجود آورد. در نقاشی های بهزاد، احساس و تعقل به طوری ظریف وهنرمندانه متعادل شده که هیچ گاه از چارچوب کلی زیباشناسی نگارگری ایرانی خارج نمی شود. دیوید هاکنی نیز یکی از مهم ترین نقاشان قرن بیستم است. او یکی از بزرگ ترین هنرمندان انگلیسی تبار معاصر به شمار می رود که با نگاهی متأثر از نقاشی شرقی، دست به آفرینش هنر شرقی زده است. او درباره هنر شرق می گوید که ما غربیان فضا را به یک نقطه دید محدود کرده ایم و از در باز به آن نگاه می کنیم، در حالی که شرقیان فضای نامحدود را وارد هنرشان نموده اند. در این پژوهش، با بهره گیری از مطالعات تطبیقی در آثار این دو هنرمند، به دنبال تحلیل و برسی رنگ و محتوا و همچنین نقاط اشتراک و افتراق در آثار این دو هنرمند هستم. این پژوهش نشان می دهد که رنگ مورد علاقه هاکنی، آبی بوده و در بیشتر نقاشی های خود به ترسیم دو فرد پرداخته است. موضوعات آثار هاکنی، جنبه خانگی و خصوصی دارد، اما موضوعات آثار بهزاد جنبه اجتماعی و مفهومی دارد. در آثار هاکنی، گویی همه چیز در حالت سکون و بی روح است و گویی در تصاویر چهره ها، آرامش درونی نهفته است. در صورتی که در آثار بهزاد، همه چیز زنده و پرحرکت و پویا به چشم می خورد و تمام این پویایی و حرکت در آثار بهزاد، برگرفته از جهان بینی اسلامی او است. آثار بهزاد برگرفته از هنر ایرانی - اسلامی و ترکیبی از هنر نگارگری ایرانی و تفکرات اسلامی او است. از شباهت های آثار این دو هنرمند، می توان به عدم بعد در نگارگری ایرانی و وجود فضای چندساحتی در آثار بهزاد، استفاده از سطوح رنگی خالص، ایجاد پلان های جداگانه رنگی و اهمیت بخشیدن به جنبه نمادگرایانه رنگی، ایجاد ریتم رنگی و به وجود آوردن توهم فاصله ها با استفاده از رنگ می توان اشاره کرد.
۱۰.
یکی از شاخص ترین نمادهای گیاهی و باستانی، گل نیلوفر است که یکی از نمادهای مشهور پیش از اسلام و پس از اسلام نیز به شمار می رود. در ادیان گوناگون، آفرینش خدایان، منجیان و پیامبران با این گل در ارتباط بوده است. در این پژوهش، نمادهای این گل در بدنه پلکان شرقی آپادانا بررسی می شود. در این پژوهش، از روش کتابخانه ای و بررسی و مطالعه گزارش های مکتوب، با شیوه توصیفی - تحلیلی با رویکرد تطبیقی استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که نیلوفر یکی از نمادهای مهم هنری در بستر تاریخ، معماری و نقاشی است. نیلوفر از آن دسته گیاهانی است که در آیین های مختلف مورد توجه بوده و بین اساطیر ایرانی، نیلوفر آبی، نماد آناهیتا، ایزد بانوی آب در باور ایرانیان به شمار می آید. آن چنان که ایرانیان گل نیلوفر آبی را گل ناهید خوانده و ناهید تصور اصلی مادینه هستی در روایات دینی ایران قدیم است. بارزترین جلوه نیلوفر آبی در هنر ایران باستان، در دوره هخامنشی است. هنر دوره هخامنشی را بیشتر هنر آیینی و نمادگرا می توان تلقی کرد که جلوه گاه این نمادها در تخت جمشید است. در اساطیر، نیلوفر یکی از نشانه های بزرگ آفرینش بوده است و ریشه در آب دارد، که نماد تطهیر، پاکی و نوزایی است. با توجه به این که در دست خدای خورشید (رع)، نیلوفر است و همین می تواند به معنای ظهور و تجلی بر زمین باشد. به کار برده شدن نیلوفر بر روی پلکان شرقی آپادنا با فرض بر این که پلکان محلی برای عروج و رفتن به مرتبه ای بالاتر است، ضمن این که دایره بودن نیلوفر دلالت بر ابدیت دارد، می تواند با توجه به تکرار این گل در طول راه پله، نمایان گر سیر سلوک باشد که قرار گرفتن این گل در زیر درخت سرو که جنبه روحانی در ایران باستان داشته است و نماد خدای گیاهان بوده، نمایان گر این سیر سلوک زیر پرچم خالق بوده است و صحت این برداشت را می تواند تأیید کند.
۱۱.
جشن ها در تقویم ایران باستان از پرتکرارترین مراسم ها هستند که با مطالعه و تحلیل آن ها، می توان به فرهنگ و نوع نگاه مردمان این دوران نسبت به مسایل پی برد. یکی از مسائل مهم در مطالعه جشن های ایرانی، پژوهش در باب دلایل ماندگاری آن ها در طول زمان است و اینکه انسان به چه علت به برگزاری این رسم رغبت داشته و نسبت به آن پایبند بوده است. اقتصاد به عنوان یکی از مهم ترین دغدغه های انسان باستان، مبحثی است که می تواند دلیلی بر بزرگداشت شب یلدا و جشن سده باشد. این پژوهش با هدف تحلیل تأثیر اقتصاد بر جشن های ایرانی به مطالعه دو جشن شب یلدا و سده می پردازد. سوال این پژوهش این است که امر اقتصاد و تلاش برای بقاء در زندگی انسان کشاورز، تا چه حد در بزرگداشت شب یلدا و جشن سده تاثیر داشته است؟ پژوهش حاضر از لحاظ ماهیت، کاربردی بوده و جمع آوری داده ها با روش گردآوری کتابخانه ای و تحلیل با روش کیفی و رویکرد واقع گرایانه صورت می پذیرد. این پژوهش نشان می دهد که خورشید و آتش نزد ایرانیان باستان مقامی والا داشته و مقدس بوده اند. خورشید جنبه حیات بخشی داشته و باعث باروری گیاهان و زمین شده و آتش نیز سرما و تاریکی را که از اعمال اهریمن هستند، از بین می برد. هم خورشید و هم آتش با اعمال خود به کشاورزی رونق می بخشند و به بقاء زندگی انسان کشاورز مدد می رسانند. پس بزرگداشت هر دو جشن تاثیر مستقیم بر اقتصاد و بقاء زندگی انسان کشاورز دارد.
۱۲.
مدرسه چهارباغ که مدرسه سلطانی و مدرسه مادرشاه نیز نامیده می شود، آخرین بنای تاریخی باشکوه دوران صفوی در اصفهان است که برای تدریس و تعلیم به طلاب علوم دینی در دوره شاه سلطان حسین، آخرین پادشاه صفوی، از سال ۱۱۱۶ تا ۱۱۲۶ هجری قمری ساخته شده است. مدرسه چهار باغ که به قول بسیاری از محققین هم مدرسه و هم مسجد بوده است، با ۸۵۰۰ متر مربع مساحت در ضلع شرقی خیابان چهارباغ قرار دارد. از سوی دیگر، حکمت مشاء توسط ارسطو پایه گذاری شد که ابن سینا مهم ترین نماینده آن در بستر فلسفه اسلامی به شمار می رود. در این نوشتار، با بهره گیری از روش کتابخانه ای و تحلیل کیفی، عناصر مدرسه چهار باغ در ارتباط با حکمت مشاء بررسی و تحلیل شود. نتایج این پژوهش نشان می دهد که مدرسه دینی چهار باغ یکی از زیباترین و باشکوه ترین بناهایی است که در دوره صفویه ساخته شده و مکانی برای تدریس طلاب و مشتاقان علوم دینی بوده است. از آنجا که در ایران نیز مشتاقان بسیاری برای یادگیری و به چالش کشیدن مکاتب ملل دیگر وجود داشته است، حکمت مشاء نیز توسط دانشمندان و فیلسوفان ایرانی مورد بررسی و تکامل قرار گرفته است. احداث این مدرسه در حقیقت تمثیلی برای تلاش انسان در راستای بازسازی زندگی پس از مرگ بر روی زمین است و کوششی برای رسیدن به بهشت آرمانی در این دنیا به شمار می رود. با توجه به اهمیت علم آموزی در دوران صفوی، احداث محل های متعدد تدریس علوم رایج بود و مدرسه چهارباغ یکی از سرآمدترین این مکان ها به لحاظ معماری و محل ساخت می باشد.
۱۳.
امروزه بحث در مورد نشانه شناسی وجنبه های نمایشی، به یکی از دغدغه های مهم صاحب نظران و نظریه پردازان پیرامون مباحث هنر نمایش تبدیل شده است. با توجه به اینکه در عصرحاضر، بعد اجتماعی این علم مورد توجه قرارگرفته است، لذا این پژوهش درصدد تحلیل نشانه شناسی نمایش «خشکسالی و دروغ» به عنوان اثری که هم به لحاظ اجتماعی و هم به لحاظ فرهنگی، از جایگاه خوبی برخوردار بوده است، می باشد. هدف از بررسی نشانه شناسی این اثر، بررسی نمایه های شخصیتی و مکانی، بر مبنای الگوی کنشی گرماس و نظریه پیرس، به منظور تبیین راهبردهای تحلیلی اثر بخش می باشد. پژوهش حاضر به صورت توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر شواهد نظری اجرایی نمایش است که روش جمع آوری اطلاعات، به صورت کتابخانه ای می باشد که در نهایت، پس از بررسی نمایش خشکسالی و دروغ و آیتم های مربوط به آن، جنبه نشانه شناختی آن را استخراج کرده و با تعاریف و الگوهای مطرح شده در بحث نشانه شناسی و الگوی کنشی گرماس و نظریه پیرس مطابقت داده و به تعریف جدیدی از این تطابق دست پیدا نموده است.
۱۴.
نسل پرسش گر امروز تمایل زیادی نسبت به مسائل جدید نشان داده و به دنبال پیدا کردن پاسخی برای ذهن پرسش گر خود می باشند. یکی از این مسائل مهم و تأثیرگذار، موضوع هنر و جایگاه آن در زندگی بشر می باشد. در این مقاله، با روش منطقی و علمی بر آن شدیم که به چیستی هنر و اقسام آن و جایگاه آن در زندگی بشر با توجه به رویکرد علامه محمدتقی مصباح یزدی پاسخ دهیم. در ابتدا، هنر را از نظر ریشه شناسی بررسی شده و بعد به مباحث لغوی آن پرداخته ام که در لغت، مترادف فن، مهارت، کمال، فراست و... است. در ادامه، دیدگاه علامه محمدتقی مصباح بررسی می شود. مصباح هنر مطلوب بشر را دینی معرفی کرده و آن را از آن جهت که به رشد و کمال انسانی می انجامد، غایتمند می داند. او زیبایی را فصل ممیّز هنر مطلوب از اقسام دیگر آن دانسته و زیبایی را درک شیء یا کاری ملائم با نفس که موجب شگفتی و لذت فرد می شود، تعریف می کند. او معنای عامی برای هنر درنظر گرفته است که تقریباً مترادف با مهارت بوده و آن را فعلی معرفی می کند که فاعل با اراده، آن را منظم و هدف دار انجام دهد و بکوشد با سرعت و کمال بیشتر (یا معطوف به بهترین وجه ممکن)، آن را به پایان رساند؛ به طوری که وقت و مصالح کم تری صرف کند و نتیجه بیشتری بگیرد.
۱۵.
هنر نگارگری ایران همواره در پیوند ناگسستنی با ادبیات غنی و آکنده از تعبیرات عرفانی و حکیمانه قرار داشته است و نگارگران نیز تلاش نموده اند تا معانی را به زبان تصویر متجلی سازند. یکی از مهم ترین منابع مصورسازی برای نگارگران ایرانی در طول دوره های مختلف، خمسه نظامی است.در این نوشتار، نگاره «مجنون به خیمه گاه لیلی می رسد» تحلیل و بررسی می شود. هدف از گشودن سطوح معانی در تناسب با ویژگی فرمال اثر مجنون به خیمه گاه لیلی می رسد، این است که قاعده های تصویری و امکاناتی که تصویر مذکور برای هنر آینده می گشاید را برجسته نمایند. در نتیجه، کانون های روایی و ترکیب بندی نقاشی به طور کامل همخوان نیستند و معنا میان این دو به وجود آمده است. معنادار به مجموعه ای از ترکیب خطوط و رنگ ها گفته می شود که در شخص ایجاد انگیزش زیبایی شناسی می کند. به گفته رولان بارت، «تصویر روایت دارد چه برسد به این که تصویر خود نوعی شعر نگاری و نگارگری برای شعر باشد». فضاسازی و ترکیب بندی انگار از ویژگی های شاخص آن است که ارتباط بین ساختار تصویر و اثرپذیری از شرایط عصر صفوی را نشان می دهد. در حقیقت، برای بررسی معنایی که در اثر وجود دارد بایستی معنای سریع و ضمنی آن ها را مورد بررسی قرار دهیم. معنی عینی معانی مورد انتظار یک مخاطب از چیزهای دیده شده است، معنای فرهنگی معانی است که توسط ارزش های ویژه یک جامعه یا فرهنگ تعیین می شود. بنابراین روابط بین فرم و سطوح معنای تفسیر و ارزیابی وجود دارد. نشان دادن تطابق فرم و محتوا حسی از وحدت را در مخاطب به وجود می آورد و بررسی آن است که ما را به ارزیابی اثر هنری قادر می سازد.
۱۶.
ادیان باستانی بر پایه رسوم های آیینی برای سپاسگزاری از نعمت های خدا، همواره محصولات زراعی خود را که شامل انگور، انجیر، انار و زیتون و... بود، به معابد می بردند تا شاید مورد توجه و لطف خدا قرار گیرند. از جمله، مراسم تبرک انگور در قدیم در تاکستان ها انجام می شد و سپس سهمی هم به پرندگان اختصاص می یافت. انگور در اساطیر ایرانی، نمادی برای خون انسان که نیروی اصلی حیات است، شمرده می شد. همچنین درخت انگور در اسطوره ها، نماد خرد است. یک شاخه درخت انگور، نماد ایزدان، کشاورزی، باروری و مظهر زندگی و بی مرگی است. در آیین میترایی، یکی از نقوش مورد استفاده، خوشه های انگور است. این نمادها و نقش های انگور می توانند به اشکال مختلف ظاهر شوند. ما در تمدن هیتی نیز با یکی از این نقش ها برخورد می کنیم. در نقاشی متعلق به تمدن هیتی، هدیه پادشاه مشروب مقدس، به خدا حک شده است. در تمدن یونان، هدف آن این بود که خدا دیونیسوس را با نماد انگور نشان دهند. در اساطیر یونان، انگور نماد باروری است. وقتی به تاریخ نگاه می کنیم، می توان گفت که انگور به طور کلی نمادی از فراوانی و ثروت است. به همین دلیل، اگر بپرسید منظور از یک خوشه انگور چیست، می توان گفت که عموماً در مکان هایی که ثروت و فراوانی زیاد است، استفاده می شود. پاسخ های متعددی برای این سوال وجود دارد که نشان خوشه انگور به چه معناست؟ که در این مقاله با روش تحقیقی-توصیفی، به بررسی این نماد در ادیان مختلف پرداخته و سپس با توجه به قراین و مدارک موجود در گچبری های مسجد جامع نایین، مورد مقایسه با کاخ المشتی در اردن بپردازیم. لذا این پژوهش سعی در اثبات این فرضیه دارد که مفاهیمی نظیر باروری، حیات، قدرت، پیروزی و امثال آن در نقوش به کار رفته در معماری دو بنا اشتراک دارند.
۱۷.
از آن جایی که گل و گیاه در نگارگری ایرانی دارای اهمیت به سزایی بوده، در جریان روند تاریخی آن، با نگرش های مختلف و روش های گوناگون در این خصوص تحقیق و مطالعه گردیده است. هدف از این پژوهش، مطالعه سیر تحول و تکمیل نقاشی گل و مرغ از دوره صفوی تا دوره قاجار است. در طی این پژوهش، مشخص شد که گل و مرغ در زمینه های گوناگونی همچون کاشی نگاری، آثار لاکی مثل آیینه کاری، قلمدان نگاری، جعبه جواهرات و منسوجات کاربرد دارد. سؤالات پژوهش عبارتند از: سرآغاز نقاشی گل و مرغ در ایران چگونه است؟ تطبیق این نقاشی در دوران باستان با دوران صفویه تا قاجار چگونه است؟ تحول این نقاشی از دوره صفوی تا قاجار چگونه بوده است؟ خلق این نقاشی در هر دوره برچه اساس بوده است؟ تفسیر آثار نقاشی گل و مرغ در هر دوره چگونه است؟ نقاشان برجسته گل و مرغ ایرانی چه کسانی هستند؟ روش تحقیق در این پژوهش توصیفی- تحلیلی است و شیوه گرداوری اطلاعات، کتابخانه ای است. در زمینه نقاشی گل و مرغ، تحقیقات زیادی انجام شده است. در این مقاله، از تحقیق های ذکر شده جهت بررسی نگارگری گل و مرغ در ادوار مختلف، هنرمندان و کاربردهای آن به صورت جامع استفاده شده است. طبیعت گرایی ریشه در اعتقادات باستانی مردم ایران دارد و در نگارگری ها به عنوان عنصری ضروری مشاهده شده است. گل و مرغ نوعی از نگارگری ایرانی است که شروع رسمی آن به دوره صفوی بازمی گردد. در دوران زندیه، این شیوه در قالب شیوهای تزیینی در معماری و محصولات کاربردی تداوم یافت. این فرآیند در دوران قاجار با بازگشایی کارگاه های دربار ادامه یافت و در قالب هنرهای کاربردی و با ترکیب بندی و رنگ های مشخص تا پایان دوره قاجار ادامه یافت.
۱۸.
قالی ایرانی همواره مظهر زیبایی و نشان گر باورهای اقوام مختلف این سرزمین بوده است. در میان نقوش گوناگون گیاهی و جانوری، قالی های منقوش به درخت سخن گو نیز جایگاه خاصی در این هنر دارند. درخت سخن گو و درخت واق واق از نمونه درختان افسانه ای هستند که در فرهنگ و هنر اسلامی وارد شده اند. این نقش، در دل چند فرهنگ دیگر نیز جای دارد و در قرآن نیز به آن اشاراتی شده است. گاهی خلق این نقوش به واسطه تخیل و یا رسیدن به تعالی در هنرمند است. شیخ اشراق یکی از افرادی است که به خیال در مباحث معرفت شناسی و هستی شناسی می پردازد و او را نخستین نظریه پرداز عالم مثال در تمدن اسلامی می دانند. این مقاله پس از بیان پیشینه ای از نقش واق واق در فرهنگ ها و قالی ها و ارائه شرحی از قوه خیال و کارکرد آن به عنوان ساحت معرفت شناسی خیال (خیال متصل)، به ارتباط آن دو با هم می پردازد. این پژوهش نشان می دهد که نقش درخت سخن گو را در قالی مورد نظر می توان این گونه تحلیل کرد که فرم درخت با حالت منحنی و متقارن خود، ترکیبی از شاخه های متقارن و فرم حیوانات برخاسته از آن ها را نمایش می دهد. این نقش حاصل از ادراک خیالی متصل به نفس انسان می باشد و اثری خلاقانه است. روایاتی نیز در رابطه با درخت واق از قبل وجود داشته است. بنابراین با توجه به معنایی که برای آن از قبل وجود داشته و ترکیبی که بین نقش درخت و حیوانات موجود در آن رخ داده است، می توان گفت خیال از طریق شیوه انتزاعی ترکیبی-تفضیلی به آن صورت بخشیده است.
۱۹.
نخستین شواهد باستان شناختی درباره منسوجات ایران، مربوط به هزاره پنجم ق.م است. پارچه بافی ایران در دوره صفویه، مانند سایر شاخه های هنری تحت تأثیر سیاست های حکام آن دوره، قرار گرفت. از مهم ترین خصوصیات هنری این دوره، تشکیل کانون های هنری تحت حمایت دربار و ارتباط تنگاتنگ رشته های هنری به ویژه، پارچه بافی با نقاشی است. در این پژوهش، با استفاده از روش تطبیقی و تحلیلی، با استناد به منابع کتابخانه ای و تصویری، پارچه های دوران صفوی و قاجار بررسی می شود. پوشش یکی از ابتدایی ترین نیازهای بشر بود که اولین انسان ها که با برگ گیاهان خود را می پوشاندند و کم کم در ادوار مختلف، این نوع پوشش بهبود یافت به نوعی که رفع نیاز آن به یکی از مهم ترین و اساسی ترین دغدغه بشر و حکومت ها شد و نوع پوشش، جنس پارچه ها و نقوش گاهی معرف طبقه اجتماعی افراد بود و غنی را از فقیر تمییز می داد. دوران صفویه که از ثبات حکومتی برخوردار بود و در زمان شاه عباس دوم در اصفهان، شیوه خاصی در پارچه بافی از لحاظ نحوه بافت و به کارگیری نقوش به وجود آمد و موجب آن شد که «عصر طلایی بافندگی» ایران به ثبت رسد. در دوره قاجار، همچنان بسیاری سنن و آداب ایرانیان در عصرصفوی پابرجا بود. نقوشی را که در پارچه های این دو دوره به کار رفته اند می توان به نقوش انسانی، حیوانی، گیاهی و هندسی طبقه بندی کرد. نتایج حاصل از این پژوهش، گویای آن است که نقش انسانی در دوره صفویه بیشتر کاربرد داشت همان گونه که نقوش هندسی در دوره قاجار، گاهی هردو از نقش فرشته استفاده می کنند، اما دوره ای صور غربی آذین بخش پارچه هایشان می شود. جنس پارچه تقریباً در دو دوره با شباهت بسیار همراه می باشد. منسوجات ابریشمی صفوی شهرت جهانی داشت؛ آنچنان که قلمکار قاجار بی نظیر بود.
۲۰.
معماری اسلامی یکی از بزرگترین جلوه های یک حقیقت هنری در کالبد مادی به شمار می آید. معماری اسلامی به مثابه یکی از بزرگترین شاخه های هنر اسلامی توانسته است بخش عظیمی از خصوصیات هنر اسلامی را در بستر زمان و در طول دوره های گوناگون نهادینه سازد. از لحاظ تاریخی، معماری اولین هنری به شمار می آید که توانست خود را با مفاهیم اسلامی سازگار نموده و از طرف مسلمانان مورد اقبال قرار گیرد. معماری مساجد به دنبال الهام گرفتن از مفاهیم کلام الهی است تا پیوندی میان فضای مادی و محیط معنوی ایجاد کند. این پژوهش در راستای بررسی عوامل مؤثر بر انتقال و دریافت حس معنوی در دو بنای تاریخی مسجد آقا بزرگ کاشان و مسجد سلطان احمد است. این پژوهش نشان می دهد که عوامل مؤثر بر دریافت حس معنوی از این مکان ها (مسجد آقا بزرگ و مسجد سلطان احمد) به عوامل مختلفی چون ویژگی های کالبدی، ویژگی های ادراکی یا هویتی، ویژگی های عاطفی و ویژگی های رفتاری (یا وابستگی و تعلقی) بستگی دارد که موجب ارتقای دریافت حس معنوی از مکان می شود. همچنین ویژگی های کالبدی بنا در ایجاد ارتباط و معنا با ایجاد تصویر و تداعی ذهنی فرد هم بستگی دارد. علاوه بر این، کارکرد المان ها و عناصر فرمی در ساختار مساجد برای ایجاد و ارتقای حس معنوی مکان در مساجد سنتی، ارتباط مستقیمی با هویت، فضا و کارکرد همزمان عناصر نیز دارد. همچنین نقش معنوی احساس انسان و کشش بی نهایت وی از زمین سخت و بی روح به سوی بالا هم یکی از عوامل تأثیرگزار بر دریافت حس معنوی می باشد.
