فیلترهای جستجو:
فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۵۸۱ تا ۶۰۰ مورد از کل ۲٬۱۸۶ مورد.
بررسی تحلیلی نهاد خلافت و سلطنت در آراء سیاسی غزالی
حوزه‌های تخصصی:
امام محمد غزالی به عنوان یکی از بزرگ ترین اندیشمندان سیاسی اسلام، سیاست و حکومت را ابزاری درخدمت تحقق منویات شارع مقدس می داند و در آثار خود بر تواَم بودن دین و مُلک تاکید می کند. او دین و پادشاهی را چون دو برادر می داند و درباره خلافت، امامت و مراتب سیاست، اندیشه ورزی کرده است. وی خلافت را به حکم شرع و نه عقل، ضروری و لازم می شمارد و میان منصب خلافت و سلطنت یا کشورداری قائل به تفاوت می شود. غزالی در روزگار خود هم نهاد خلافت را پیش روی داشت و هم سلطنت را، در این دوره خلیفه، دیگر بخشنده قدرت نبود، بلکه صرفاً مشروعیت دهنده به قدرت هایی بود که به نیروی زور و شمشیر به دست آمده بودند از این رو وی با در نظر گرفتن واقعیت های موجود زمانه یعنی پیدایش سلاطین بزرگ و مستقل، سعی در تقویت نهاد خلافت دارد و عقاید سیاسی غزالی پیرامون خلافت و سلطنت در ایجاد سازش میان این دو شکل گرفته و بیشتر حاصل مصلحت اندیشی او در توجیه اوضاع موجود است؛ تا از این طریق مقام و شان از دست رفته خلافت را بار دیگر احیاء کند و میان منصب خلافت و سلطنت رابطه نوینی را ایجاد کند. این مقاله با چنین رویکردی به روش توصیفی و تحلیلی و بر اساس منابع کتابخانه ای به بررسی اندیشه سیاسی امام محمد غزالی در خصوص نهاد خلافت و سلطنت و رابطه بین این دو می پردازد.
نقش خراج و هدیه در استمرار جشن های ایرانی در قرون نخستین اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه‌های تخصصی:
جشن ها همواره یکی از دیر پاترین و ماندگارترین مولفه های هویتی و اجتماعی یک جامعه هستند که به رغم تحولات تاریخی عمیق در میان یک قوم و یا یک ملت، حتی در سخت ترین شرایط، پایدار می مانند. آیین نوروز و مهرگان از مهم ترین آیین های اجتماعی کهن جامعه ایران باستان بودند که علاوه بر برخورداری از خصلت های آیینی و انسان دوستانه خویش به دلیل نقش و کارکرد اقتصادی که داشتند در درون ساختار اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه اسلامی پایدار ماندند و در تمامی دوره های تاریخی از جمله قرون نخستین اسلامی همراه با مراسم گوناگون برگزار می شدند. از جمله عوامل اقتصادی تاثیر گذار در ماندگاری جشن های ایرانی، زمان پرداخت خراج بود که در نوروز انجام می گرفت. همچنین سنت هدیه دادن که از ویژگی های نوروز و مهرگان بود و با روح اسلام نیز همخوانی داشت و منبع درآمد خلفای اموی و عباسی بود و در استمرار و ماندگاری این جشن ها در قرون نخستین اسلامی تاثیر داشته است. این پژوهش به بررسی نقش و تاثیر خراج و هدیه در استمرار و ماندگاری جشن های نوروز و مهرگان در دوران نخستین اسلامی می پردازد.
بررسی آرایه ها و نگاره های تزیینی حمام وکیل شیراز(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه‌های تخصصی:
حمام وکیل شیراز از بناهای مجموعه زندیه است که تحت نظارت مستقیم کریمخان زند ساخته شده است. این حمام، هم به لحاظ عظمت و هم به لحاظ فنون معماری و آرایهها و نگارههای تزیینی اش، یکی از بناهای قابل توجه و تحسینبرانگیز دوره ی زندیه است. کارهای پژوهشی صورت گرفته در مورد حمام وکیل تاکنون بیشتر به بعد باستانشناختی، معماری و نیز برنامههای مرمتی آن پرداختهاند. از این رو، پژوهش حاضر به بررسی آرایهها و نگارههای تزیینی این بنای تاریخی پرداخته است. در این راستا، پرسشهای مقاله حاضر به این صورت مطرح میگردد که آرایه ها و نگارههای تزیینی این حمام چگونه شکل گرفته و یا از کجا اقتباس شدهاند؟ تصاویر و نقوش تزیینی این حمام با فرهنگ و باورهای مردم چه ارتباطی داشته است؟ و هنرمندان این دوره، از چه مضامینی در نگاره ها و آرایه های تزیینی حمام مذکور استفاده کردهاند؟ در پاسخ، این پژوهش بر اساس روش تاریخی و توصیفی تحلیلی به این نتیجه میرسد که منشأ عناصر تزیینی به کار رفته در این حمام، ترکیبی از عناصر فرهنگ ایرانی اسلامی از دوره باستان تا صفوی بوده است. در واقع، علاقه کریمخان زند به احیای گذشته ی ایرانیان در کنار بیان آن گذشته تحت نظر هنرمندان این دوره در قالب مضامین اساطیری، حماسی و مذهبی، که ریشه در باورها و اعتقادات مردم داشته، در شکل گیری و ایجاد این عناصر تأثیرگذار بوده است.
ریشه های تاریخی شکل گیری روشنفکران در ایران
حوزه‌های تخصصی:
در ایران، روشنفکران در جامعه ی معاصر واجد اهمیت فراوانی هستند. مطالعه ی ریشه های تاریخی و اجتماعی شکل گیری این گروه اجتماعی جدید و در عین حال تأثیرگذار از جمله موضوعات و مسائلی است که پیش روی محققان قرار دارد. یکی از دلایل اهمیت و توجه گسترده به این مقوله، ناشی از رسالتی است که روشنفکران برای خود قائل بوده اند؛ همین طور برخاسته از جایگاه آنان در تحولات تاریخی ایران معاصر است. بنابراین، ریشه یابی خاستگاه های تاریخی، مفهومی، و اجتماعی روشنفکران ایرانی در شناخت جایگاه آنان در جامعه و تاریخ معاصر ایران گام مهمی تلقی می شود. در این مقاله، بررسی موضوع روشنفکران ایرانی، با تکیه بر تحولات گسترده و همه جانبه ی اوایل قرن نوزدهم در جامعه ی ایران عصر قاجار، که پیامد گریزناپذیر برخورد ایران با دنیای جدید بود، صورت می پذیرد. در واقع، این تغییرات و تحولات چند بعدی بود که، سرانجام، زمینه های شکل گیری گروه روشنفکران را فراهم ساخت.
خالد بن یزید: نخستین کیمیاگر در تمدن اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه‌های تخصصی:
شخصیت علمی خالد بن یزید و تلاش های او در جهت کسب و گسترش دانش، از دید محققان همواره مورد شک و تردید بوده و با گسترش زمینة تحقیق در ریشه های علم صورتی افسانه ای به خود گرفته است. از ابن خلدون گرفته تا محققانی در عصر جدید همچون روسکا، کراوس، اولمان، سارتن و میه لی کوششهای خالد در شکل گیری نهضت ترجمه در جهان اسلام، فعالیتهای علمی و نهایتاً تألیفات منسوب به او را کاملاً به دیدة انکار نگریسته اند. در مقابل، برخی پژوهندگان با ارائه دلایلی نشان داده اند که خالد در زمینه ی کسب و توسعة علوم فعالیت داشته است. بر اساس تألیفات کیمیاگران اسلامی نیز، او از پیش کسوتان این رشته به شمار می رود. در صورت صحّت مدارک دال بر کیمیاگری خالد، می توان دلایلی برای پرداختن او به این امر برشمرد. که از آن جمله دستیابی به تمکّن مالی و در نتیجه جبران نسبی قدرت از دست رفته در اثر واگذاری خلافت و تبحّر در امر طبابت است که در این مقاله از قرابت طب با کیمیاگری و تلاش اطبّای مسلمان برای دست یابی به اکسیر حیات نیز سخن به میان خواهیم آورد.
بررسی تکایا در طهران قدیم در دوره قاجاریه
حوزه‌های تخصصی:
با توجه به اینکه دوره قاجار، مراسم مذهبی باشکوه برگزار می شده، برای بزرگداشت عزاداری امام حسین(ع)، تکیه ها رونق فراوانی یافتند، چنانکه هم اصناف و مردم عادی و هم شاهان قاجار سعی در برپایی تکایا داشتند.تعزیه و تعزیه خوانی، از جمله مراسمی بود که در تکیه برگزار می شد، ساختن تکیه چنان در دوره قاجار گسترش پیدا کرد که حتی صاحب منصبان و وزرا سعی می کردند در ساختن تکیه، نسبت به یکدیگر پیشی بگیرند. در یک تقسیم بندی کلی تکایا در دوره قاجار به تکیه ها ی اصناف و تکایای دولتی تقسیم می شد. در این تکیه ها محل خاصی برای شاه، همسران شاه، مردم عادی و همچنین پذیرایی از سفرای خارجی هم وجود داشت، البته گاهی ورود سفرای خارجی با محدودیت همراه بود.
برای انجام این پژوهش که از نوع پژوهش های تاریخی و به روش کتابخانه ای است، داده های تاریخی با استناد به منابع اصلی مانند خاطرات و روزنامه ها، گردآوری شده و چون در اغلب منابع توضیحاتی درباره تکیه دولت (گلستان) داده شده و کمتر به بحث در رابطه با تکیه های اصناف شده، در این پژوهش سعی شده به این مورد توجه شود.
نتایج این پژوهش نشان می دهد که دوره قاجار تکیه ها اهمیت زیادی پیدا می کنند و مراسم مذهبی در مقایسه با دوره قبل از قاجار باشکوه تر برگزار می شده، چنانکه تمام افراد جامعه، سعی در برگزاری و شرکت در این مراسم داشتند.
نمادشناسی نقوش جانوری در هنر ساسانی(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)
منبع:
پیام باستان شناس سال ۱۱ بهار و تابستان ۱۳۹۳ شماره ۲۱
93 - 108
حوزه‌های تخصصی:
مفاهیم رمزگونه و نشانه های نمادین همواره در هنر ایران شیوه ای موثر در انتقال اندیشه های مذهبی و آئینی مردمان این سرزمین بوده است. یکی از مهمترین و فراوان ترین نقوش نمادین که در دوره ساسانی در کانون توجه هنرمندان قرار گرفت نقش های جانوری هستند. بر این اساس، هدف پژوهش حاضر، مطالعه نمادهای جانوری و تبیین چیستی بنمایه های آن در آثار هنری ساسانی است. این هدف با پاسخ به پرسش های زیر پی گرفته می شود ۱- هر یک از جانوران بازگو کننده چه مفهومی هستند؟ ۲- چه ارتباطی میان نقوش جانوری با مذهب زردشتی دوره ساسانی وجود دارد؟ در این پژوهش آثار هنری این دوره از جمله سنگ نگاره ها گچبری ظروف فلزی و پارچه ها (۸۴ نمونه) در نمودارهای فراوانی مورد بررسی قرار گرفت و در کنار آن استفاده از متون دست اول این دوره به منظور دست یابی به نتایج علمی، مورد توجه قرار گرفت. این پژوهش نشان می دهد که در فرهنگ هنری عصر ساسانی، نمادهای هر یک از جانوران دارای مفهومی ویژه است که مهمترین مضامین آن برگرفته از مفاهیم، مذهبی اسطوره ای کیهانی و همچنین بازتابی از ایدئولوژی سلطنتی دوره ساسانی بوده است.
مطالعه عناصر معماری فضاهای ورودی: موارد بررسی؛ کاروانسراهای صفوی خراسان رضوی(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)
منبع:
پیام باستان شناس سال ۱۱ بهار و تابستان ۱۳۹۳ شماره ۲۱
109 - 124
حوزه‌های تخصصی:
فضاهای ورودی در هر سازه معماری از اصلی ترین بخش های آن به شمار می روند؛ این فضاها در کاروانسراها از چند جزء تشکیل می شوند که برخی از آن ها عبارتند از ۱-پیش تاق ۲-درگاه ۳-هشتی. فضاهای ورودی را در وسط یکی از جبهه های بنا و یا در امتداد یکی از محورهای اصلی حیاط با طرحی متقارن می ساختند. این فضاها از نظر امنیتی به نحوی ساخته می شد که از استحکام کافی برخوردار باشند و بر رفت و آمد کاروانیان و کالاها نظارت کنند فضای ورودی کاروانسراهای صفوی خراسان بیشتر به جهت شمال و شرق متمایل است. سردر این کاروانسراها بیش تر به جهت القاء عظمت، شکوه و زیبایی هم سطح بنا ساخته شده اند و تعداد کمی از آنها ایوان های ورودیشان به جلو کشیده شده است. بیش از نود درصد آنها در مسیرهای اصلی به ویژه در جاده خراسان بزرگ دارای شاه نشین هستند و وجود این تعداد کاروانسرا در این مسیر دلایل اقتصادی، مذهبی و جز آن دارد به طور کلی، فضاهای ورودی در این کاروانسراها به دو دسته تقسیم می شوند: نخست ورودی های ساده و هم سطح با نمای بیرونی به طوری که از فاصله دور قابل تشخیص نیست. دوم؛ ورودیهایی که از سطح نمای اصلی جلوتر بوده و کاملاً از نمای ساختمان قابل تفکیک اند.
مقایسه برخی مراکز تاریخ شفاهی داخل و خارج از کشور بر اساس مولفه جست وجو در وب(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه‌های تخصصی:
هدف: هدف این پژوهش، تعیین وضعیت مؤلفه جست وجو در وبگاه های مراکز تاریخ شفاهی داخل و خارج از کشور است.
روش/ رویکرد پژوهش: این پژوهش با استفاده از روش های پیمایش تحلیلی و توصیفی انجام شده است و ابزار جمع آوری داده ها سیاهه وارسی بوده است. همچنین، پژوهشگر برای جمع آوری داده ها، ازطریق پست الکترونیکی، با برخی مسئولان مراکز تاریخ شفاهی خارج از کشور، و با مسئولان داخل، از طریق تماس تلفنی، ارتباط برقرار کرده است.
جامعه پژوهش: جامعه مورد پژوهش شامل 7 مرکز تاریخ شفاهی در ایران و 10 مرکز فعال از مجموعه مراکز تاریخ شفاهی جهان (خارج از ایران) است. مراکز مورد بررسی با در نظرگرفتن پراکندگی جغرافیایی و گستره متنوع جهانی انتخاب شده اند.
یافته های پژوهش: نکته ای که آشکارا می توان در مراکز تاریخ شفاهی داخلی مشاهده کرد، این است که اغلب آنها به طور مستقل دارای مؤلفه جست وجو در وب نیستند و دسترسی به منابع آنها با مراجعه حضوری میسر است. و در مقابل، در بیشتر مراکز تاریخ شفاهی خارج از کشور، مؤلفه جست وجو به طور مستقل در وبگاه آنها وجود دارد و امکان جست وجوی کاربران در وبگاه آنها قرار داده شده است.
نتیجه گیری: نتایج پژوهش، نشان دهنده فقدان مؤلفه جست وجو در بیشتر وبگاه های مراکز تاریخ شفاهی است. این موضوع نباید از دید مسئولان و مدیران مراکز تاریخ شفاهی داخلی پنهان بماند؛ زیرا مؤلفه جست وجو یکی از مهم ترین و اساسی ترین عامل در دستیابی کاربران به اطلاعات مورد نظر است.
سیر تحول و گونه بندی باروهای شهری در ایران از دوره ماد تا پایان عصر قاجار(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه‌های تخصصی:
هدف پژوهش حاضر تبیین سیر تطوّر و بازشناسی الگوی باروهای شهری به منظور دستیابی به گونه بندی و علت های تحوّل آنهاست. برای این منظور، با روش تفسیری تاریخی، ساختار اجتماعی و سیاسی در تاریخ ایران بررسی و به سه مرحله دسته بندی شده است؛ سپس، تحوّلات شکلیِ باروها در دوره های مورد مطالعه بررسی شده و در نهایت نقشه ها و اسناد باستان شناختی در هر دوره، با توجه به این ساختار، تحلیل و تفسیر گردیده است.
نتایج نشان می دهد که از نظر کالبدشناسی، سه گروه از مهم ترین شهرهای دفاعی عبارت اند از: قلعه شهرها، شهرهای زیرزمینی و شهرهای متراکم؛ همچنین، نتایج حاکی از آن است که تغییرات کالبدیِ باروها از اوج تا فرود، عمدتاً دارای علل نظامی بوده است، به طوری که دگرگونیِ شیوه دفاع در اواخر عصر قاجار، ارزش و اهمیت اولیه باروها را ازبین برد. استنتاج نهایی، ارائه دیاگرام هایی است که خصوصیات کالبدیِ باروهای شهری را در هر دوره متناسب با تحوّلات نظامی نشان می دهد.
مسجد شاه مشهد و کتیبه های آن(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه‌های تخصصی:
مسجد از مهمترین بناهای مذهبی در معماری اسلامی است که نقش مهمی در حیات فرهنگی، اجتماعی و مذهبی مسلمانان دارد. از آنجا که مسجد، خانه خدا و محل راز و نیاز مسلمانان با خداوند است، حکمرانان مسلمان در تلاش بودند مساجدی را احداث یا بازسازی کنند. آنان برای تزیین و زیبا سازی مادی و معنوی آن از هنرمندان و خطاطان بهره گرفتند و این گونه هنر خوش-نویسی در قالب کتیبه های تزیینی در معماری مساجد و بناهای مذهبی با کارکرد زیباشناختی و اعتقادی به کار گرفته شد. در دوره تیموری که به لحاظ معماری و هنر یکی از دوره های پررونق اسلامی است، در تزیین مساجد، از هنر خوشنویسی در استفاده زیادی شد. مسجد شاه یا امام از آثار دوره تیموری در مشهد است که در جنوب غربی مسجد گوهرشاد و در امتداد بازار زنجیر سابق قرار دارد. این مسجد، از جمله مساجد آرامگاهی دوران تیموری است که در فضای درونی و بیرونی آن مجموعا 21 کتیبه با بهره گیری از خطوط مختلف با مضامین گوناگون وجود دارد. هدف اصلی این پژوهش بررسی انواع خطوط و مضامین بکار رفته در این بنا است.
مفهوم صنعت و فناوری از دیدگاه متفکران مسلمان(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه‌های تخصصی:
این مقاله تلاش دارد که سابقه مفهوم صنعت و فناوری را در ادبیات علمی تمدن اسلامی بکاود و اگر نظریه ای پرداخته شده است، آن را با ادبیات جدید باز بنمایاند. پرسش اساسی این است که آیا در تمدن اسلامی، مفاهیم صنعت و فناوری توسط متفکران مسلمان مورد بحث و تحلیل واقع شده است یا خیر؟ به استناد آثاری که دانشمندانی مانند فارابی، اخوان الصفا، ناصرخسرو، ابن خلدون، خواجه نصیرالدین طوسی و میرفندرسکی بر جای نهاده اند، می توان نشان داد که آنها مبانی نظری و اصول برهانی مستحکمی برای صنعت و فناوری پدید آورده اند. این مقاله به مصادیق و شاخه های مختلف صنعت نمی پردازد، بلکه به ماهیت، اهداف، کارکردها، انواع، و تأثیرات آن توجه می کند. از این رو، مباحث مقاله را باید کمابیش در حوزه فلسفه فناوری گنجاند و آن را از مباحث فلسفه مضاف محسوب کرد. مهم ترین نتیجه گیری مقاله آن است که نظریه های پرداخته شده توسط دانشمندان مسلمان درباره صنعت، می تواند بخشی از فلسفه صنعت و فناوری را در دوره اسلامی تشکیل دهد.
تأثیر باورها و نگرش های نجومی بر اوضاع اجتماعی و سیاسی ایران در سده های چهارم تا نهم ق.(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه‌های تخصصی:
اعتقاد به تاثیر اجرام سماوی در سرنوشت بشر شاید سابقه ای به درازنای عمر او داشته باشد. چنین نگرشی نسبت به اختران در میان تمامی تمدن های باستانی از جمله ایران نیز وجود داشته است. با ظهور اسلام و با توجه به نقش و جایگاه انسان در این دین، باور به احکام نجومی برای مدتی به فراموشی سپرده شد. با پیروزی مکتب اشاعره جبرگرا که همراه با قدرت یابی ترکان بود و پس از آن آمدن مغولان که به تأثیر آسمان بر سرنوشت بشری بسیار باورمند بودند بار دیگر توجه به باورهای نجومی و اندیشه های جبری گرایانه در ایران در قالب تصمیم گیری ها و عملکردها در بخش های مختلف حکومتی و در سطح جامعه گسترش یافت. استفاده از نتایج احکام النجومی در لشکرکشی ها، عقد پیمان نامه ها، جنگ و صلح، جلوس به تخت شاهی، شکار، سفر، اجابت دعا و درمان بیماری ها تنها نمونه هایی از تاثیرات این باورها در زندگی مسلمانان سده های میانه است. مقاله حاضر می کوشد، چگونگی احیای نگرش های نجومی را در فاصله زمانی قرن چهارم تا نهم هجری در ایران توضیح دهد.
کاربست های نظامی شکار در فتوحات دورة ایلخانان و تیموریان(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه‌های تخصصی:
شکار از جمله سنن رایج در بین اکثر اقوام گذشته است که با انگیزه های متفاوت بدان می پرداختند. اقوام ترک و مغول شکار را با هدف تأمین غذا و مایحتاج زندگی و همچنین تمرین فنون رزمی انجام می دادند. چنگیز خان و تیمور در فواصل جنگ ها و یا فصولی از سال، با برگزاری شکار در مناطق مختلف، سپاهیان خود را به تیر اندازی و شیوة فریب، اغفال، محاصره و صید حیوانات شکاری عادت می دادند تا آنان همین فنون را در میادین جنگ علیه دشمن به کار گیرند. در واقع، شکار نه تنها به منظور تأمین بخشی از آذوقه اقوام ترک و مغول انجام می پذیرفت، بلکه صحنه شکار مانند مانور نظامی بود که در آن فنون جنگی از جمله اسب سواری، تیر اندازی، شیوة محاصره و به دام انداختن دشمن تمرین می شد. این شیوة تمرین نظامی برای شاهزادگان و جوانان میدانِ جنگ ندیده، اهمیت بسیاری داشت. در این مقاله، علل و انگیزه های فرمانروایان ترک و مغول از شکار و چگونگی انجام آن در دورة ایلخانان و تیموریان به شیوة تحلیلی و توصیفی بررسی شده و همچنین به منظور بیان چگونگی فنون رزمی اقوام ترک و مغول (الهام گرفته از سنن اجتماعی)، به روش هایی مانند برگزاری مراسم جشن و بخشش هدایا اشاره می شود که فرمانروایان برای تقویت روحیه سپاهیان انجام می دادند.