ایران عصر میانه

اعتقاد به تاثیر اجرام سماوی در سرنوشت بشر شاید سابقه ای به درازنای عمر او داشته باشد. چنین نگرشی نسبت به اختران در میان تمامی تمدن های باستانی از جمله ایران نیز وجود داشته است. با ظهور اسلام و با توجه به نقش و جایگاه انسان در این دین، باور به احکام نجومی برای مدتی به فراموشی سپرده شد. با پیروزی مکتب اشاعره جبرگرا که همراه با قدرت یابی ترکان بود و پس از آن آمدن مغولان که به تأثیر آسمان بر سرنوشت بشری بسیار باورمند بودند بار دیگر توجه به باورهای نجومی و اندیشه های جبری گرایانه در ایران در قالب تصمیم گیری ها و عملکردها در بخش های مختلف حکومتی و در سطح جامعه گسترش یافت. استفاده از نتایج احکام النجومی در لشکرکشی ها، عقد پیمان نامه ها، جنگ و صلح، جلوس به تخت شاهی، شکار، سفر، اجابت دعا و درمان بیماری ها تنها نمونه هایی از تاثیرات این باورها در زندگی مسلمانان سده های میانه است. مقاله حاضر می کوشد، چگونگی احیای نگرش های نجومی را در فاصله زمانی قرن چهارم تا نهم هجری در ایران توضیح دهد.

مواجهه جامعه عصر میانه با پدیده بیماری در سه بخش علت یابی، فرایند درمان و راه های پیشگیری در قالب سه رویکرد دینی، جالینوسی و عامیانه قابل ارزیابی است. اساس طب جالینوسی بر متعادل نگه داشتن اخلاط چهارگانه استوار است. روش علت یابی و درمان در این رویکرد مبتنی بر معاینه بیمار است. موضوع تنجیم یا احکام نجوم تفسیر نحوه اثرگذاری اجرام سماوی بر دنیای تحت قمر است. اگرچه در غالب موارد کارکرد تنجیم در ارتباط با سیاست و تقدیرگرایی دانسته می شود اما با بررسی متون تاریخی و پزشکی این دوران می توان کارکرد دیگری برای تنجیم در نظر گرفت. بر این اساس پرسش اصلی این مقاله این است که کارکرد تنجیم در طب جالینوسی چیست؟ در این تحقیق از روش تاریخی به منظور توصیف و تحلیل داده ها استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد تنجیم در پیوند با رویکرد درمانی جالینوسی به ویژه در دو بخش علت یابی و درمان بیماری اثرگذار بوده است. شواهد عینی تاریخی نیز نشان دهنده مقبولیت و کاربرد این ترکیب در جامعه دوره میانه است.