درخت حوزه‌های تخصصی

تاریخ

حوزه‌های تخصصی
ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
ایران اسلامی ایران باستان ایران پیش از تاریخ تاریخ جهان فلسفه تاریخ گروه های ویژه نقد و بررسی کتاب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین
فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۵۰۱ تا ۵۲۰ مورد از کل ۲۸٬۲۶۹ مورد.
۵۰۱.

«دبیر سپاه» در دیوان سالاری شاهنشاهی ساسانیان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران سال ۳۴ بهار ۱۴۰۳ شماره ۶۱ (پیاپی ۱۵۱) 43 - 80

کلیدواژه‌ها: ساسانیان دیوان سالاری ساسانیان دیوان سپاه دیوان الجُند دبیر سپاه کاتب الجُند

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۸ تعداد دانلود : ۱۰۴
در روزگار ساسانیان، «دیوان سپاه» (در منابع عربی و فارسی: «دیوان الجُند»/ «دیوان الجیش»/ «دیوان المقاتله» یا «دیوان عرضِ سپاه») که با جنگ و رزم آوری و پاسداری از مرزهای کشور پیوند داشت، یکی از ارجمندترین دیوان های شاهنشاهی بود. پاره ای از دبیران کارآزموده این دیوان که «دبیر سپاه» (در منابع عربی: کاتب الجُند/ کاتب الجیش) نامیده می شدند، در لشکرکشی ها با سپاهیان همراه می شده اند و چنان یک رویدادنگار/ تاریخ نگار، چندوچون نبردها و کارهای جنگاوران و فرمانده سپاه در رویارویی با سپاه دشمن، فهرست غنائم جنگی و نیز شمار کشته شدگان در جنگ را می نوشته اند و به پادشاه گزارش می داده اند. این دبیران که در هنگامه نبرد، نامه نگاری های فرمانده سپاه با پادشاه یا دیگران را انجام می دادند، البته نماینده و چشم و گوش ویژه پادشاه در سپاه نیز بودند و با وجود آن ها سپاهیان و فرماندهان، کمتر می توانستند به کارهای پنهانی و نافرمانی از پادشاه دست بزنند. در این جستار، به اهمیت «دبیر سپاه» در دیوان سالاری ساسانیان و نیز خویشکاری او در جنگ ها چنان «چشم و گوش» پادشاه و یک رویدادنگار/ تاریخ نگار در سپاه، خواهیم پرداخت.
۵۰۲.

ترجمه «جواهرالعجایب: زنان فرهیخته و شاهدخت های سیاست مدار در ایالت های عصر متقدم صفوی»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مترجم:
منبع: تاریخ و فرهنگ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۱۱۳ 129 - 156

کلیدواژه‌ها: صفویان شاعران زن زنان سیاسی جواهرالعجایب

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۳ تعداد دانلود : ۶۰
پژوهش حاضر سعی بر آن داشته است تا مقاله «جواهرالعجایب: زنان فرهیخته و شاهدخت های سیاست مدار در ایالت های عصر متقدم صفوی» از ماریا زوپه که جزو فصول کتاب زنان در اواسط جهان اسلام: قدرت، حمایت و تقوا و با ویراستاری گاوین هامبلی و بازنگری نیکی آر. کدی است را ترجمه کند. این مقاله بر پایه منابع دوره صفوی، داده های جدیدی از مشارکت زنان نخبه سلطنتی و شهری در زندگی عمومی و ادبی در اوایل سده شانزدهم میلادی ایران، ارائه می دهد. منابع فارسی دست اول تاریخ صفوی (حک.907-1135ق/1501-1722م)، به نقش زنان در عرصه سیاسی و اجتماعی، توجه چندانی نکرده اند. رویکرد رایج تاریخ نگاران مسلمان این بود که زنان را در مرکز توجه قرار نمی دادند. با این حال، نمی توانستند نقش زنان را کاملاً نادیده بگیرند. با کنار هم قرار نهادن اطلاعات نسبتاً پراکنده، قدرت زنان عصر صفوی ما را شگفت زده می کند.
۵۰۳.

تحلیلی بر دگرگونی نشانگان گفتمانی زن در ایران پسا مشروطه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نامه ایران بعد از اسلام سال ۱۵ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۴۰ 29 - 55

کلیدواژه‌ها: نشانه گفتمان زن مرد ایران پسامشروطیت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۷ تعداد دانلود : ۹۳
زمینه های تأثیرگذار بر تحول فهم جامعه ایرانی از هویت زنانه در دوره پسامشروطه چه بوده، اهمیت آن برای شناخت وضعیت اجتماعی معاصر چیست و به چه روش هایی قابل فهم و تحلیل است؟ دلالت یا نشانگان توصیف گر هویت زنانه در ایران با ورود ایده ها و نهادهای مدرن و شکل گیری جنبش مشروطه خواهی، دچار تحول شد ه است. روایت این سیر تحول از حیث مسئله شناسی و تبیین وضعیت زنان در جامعه ایران معاصر و ارائه الگویی تحلیلی برای فهم وضعیت و جایگاه زنان حائز اهمیت است. هدف از دست یابی به چنین شناختی ارائه چشم انداز نظری و عملی برای فهم درست مسائل زنان جامعه ایرانی معاصر و ارائه چشم اندازی عملی برای بهبود وضعیت آنان است. روش مناسب برای دست یابی به چنین شناختی، روش تحلیل گفتمان برمبنای تحلیل تحولات رابطه قدرت و حقیقت در تعریف یا بازنمایی دلالت های توصیف گر هویت زنانه و پیامدهای آن از جهت نقش و جایگاه زنان در ساختار اجتماعی هم زمان با ارجاع به منابع معتبر تاریخی همچون روزنامه ها، خاطرات، سفرنامه ها، کتاب ها و مقالات مرتبط با این دوره است. مقاله ضمن توصیف تقابلات گفتمان سنتی و مدرن درباره زن و اهمیت آن در جامعه ایرانیِ درحال گذار، در صدد مسئله شناسی و تبیین وضعیت پیچیده زنان در نظام ذهنی و ساخت اجتماعی جامعه ایران در حال گذار است.
۵۰۴.

عوامل موثر در باز احیا و رونق اقتصاد تجاری آناتولی در دورۀ سلاجقۀ روم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات تاریخ اقتصادی ایران سال ۱۳ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۱ (پیاپی ۲۵) 139-169

کلیدواژه‌ها: سلاجقه روم تجارت اقدامات عام المنفعه تسهیلات تجاری

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۰ تعداد دانلود : ۶۰
موقعیت جغرافیائی آناتولی به عنوان پل ارتباطی میان آسیا و اروپا این منطقه را به یکی از شاهراه ها و مراکز تجارت جهانی تا پیش از عصر اکتشافات جغرافیائی تبدیل کرد. این موقعیت اقتصادی اما در نتیجه جنگ های مستمری که طی چند سده بین مسلمانان و بیزانسی ها درگرفت در آستانه استقرار حکومت سلاجقه روم از دست رفت. استقرار و تثبیت حکومت سلجوقی روم در آناتولی اما با خود باز احیا و رونق دوباره اقتصاد تجاری این منطقه را به همراه آورد. در باز احیا و رونق اقتصاد تجاری آناتولی در این دوره عوامل متعددی نقش داشت. براین اساس این پژوهش با روش تحقیق تاریخی درپی پاسخگوئی به این پرسش است که چه عواملی در باز احیای و رونق اقتصاد تجاری آناتولی در دوران سلاجقه روم موثر بوده است؟ یافته های تحقیق نشان می دهد که اقدام های عمرانی و عام المنفعه همانند ساخت کاروانسراها، زاویه ها و پل ها، تصرف شهرهای بندری و تجاری، فراهم آوردن تسهیلات تجاری مانند کاهش تعرفه های گمرکی، پرداخت خسارت های تجار و بازرگانان از خزانه دولتی، احداث، تجهیز، توسعه و حفاظت بازارهای منطقه ای و فرامنطقه ای آناتولی و در نهایت انعقاد معاهدات تجاری دو جانبه توسط حکومت سلجوقی روم مهمترین عوامل موثر در باز احیا و رونق اقتصاد تجاری آناتولی در دوره سلاجقه روم بود.
۵۰۵.

بررسی علت نام گذاری مرو به شاهیگان و فعالیت ضرابخانۀ آن در دورۀ ساسانیان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات تاریخ اقتصادی ایران سال ۱۳ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیاپی ۲۶) 35-63

کلیدواژه‌ها: ساسانیان مرو شاهیگان متون پهلوی سکه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۰ تعداد دانلود : ۶۱
شواهد تاریخی و سکه شناختی نشان می دهد استان مرو از اوایل دوره ساسانیان مورد توجه اردشیر بابکان و جانشینانش (651-224م)، بود. مرو نخستین شهریست که نام آن بر پشت سکه ها درج می شود در حالیکه درج نام ضرابخانه بر پشت سکه های ساسانی در میان شاهان اولیه معمول نبوده است و این بیانگر اهمیت مرو از دیدگاه سیاسی و اقتصادی بوده است. اما مساله ما پیرامون مرو، لقب قابل توجه آن یعنی شاهیگان است. چرا در میان آن همه شهرهای مهم مرزی تنها مرو صاحب چنین لقبی بوده است؟ و چه ارتباطی بین لقب شاهیگان و ضرب های زرین اولیه برای مرو وجود دارد، پس از بررسی یک متن مانوی و برخی از متون اسلامی سده سوم و چهارم هجری این نتیجه به دست آمد که واژه ی شاهیگان šāhīgān به معنی کاخ شاهنشاه می باشد که محل اسکان شاهنشاه ایران بوده است. از این رو وجود قصری در طراز پایتخت که ذیل یک استان شاهی بوده در حکم پایتخت شرقی عمل می کرد اکنون روشن می نماید که چرا مرو در اوایل عصر ساسانی به ضرب مسکوکات طلا پرداخته است در این مقاله به اهمیت مرو، لقب شاهیگان، ضرابخانه ی مرو، و به ارتباط میان این لقب مهم با ضرب های طلای اولیه می پردازیم .
۵۰۶.

زیبایی شناسی شهرهای اسطوره ای شاهنامه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه ایران باستان دوره ۳ تابستان ۱۴۰۳ شماره ۱۰ 35 - 65

کلیدواژه‌ها: زیبایی شناسی شهر شاهنامه آیین مزدایی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۳ تعداد دانلود : ۱۹۴
شاهنامه فردوسی، گنجینه اندیشه های کهن ایرانی درباره جهان و بنیادهای زندگی است. اندیشه هایی که در ساخت هویت ایرانیان، ایجاد نهادهای اجتماعی و ساختارهای مهم سیاسی، و ساخت شهرها و خانه ها مؤثر بوده اند. در گذشته همیشه جنبه های قدسی در ساختن شهرها و خانه ها اهمیت داشته است. شهر چونان نمونه زمینی بهشت باید زیبا و منظم و استوار ساخته می شد. در این مقاله کوشیدیم نخست معیارهای کلی زیبایی شناسی ایرانیان کهن را بشناسیم سپس معیارهای زیبایی شناسی شهرهای اسطوره ای مانند «کنگ دژ» و «سیاوش گرد» و «ورجمکرد» را بشناسیم و در گام بعدی با ذکر نمونه هایی از ساختار شهرهای کهن، نقش زیبایی و اهمیت تناظر با بهشت آسمانی را در ساخت این شهرها نشان دهیم. خلاصه دست آوردهای پژوهش از این قرار است: دین مزدایی سرچشمه اصول زیبایی شناسی ایرانیان است که بر اساس آن، هرمزد مبدأ زیبایی است و زیبایی به معنی مانند شدن به هرمزد است و اصول زیبایی عبارت اند از: 1. کروی بودن؛ 2. روشن بودن؛ 3. مرکزگرایی؛ 4. و شباهت جزء به کل. ساختمان شهرها و خانه ها، دارای تقارن، تناسب و روشنی بود، و هدف غایی در ساخت شهر و خانه، فراهم کردن پناهگاهی استوار، خوش آب وهوا و بهشت گونه برای مردمان بود تا آفریدگان هرمزد ایمن و شاد زندگی کنند و با آبادانی جهان، اهریمن را شکست دهند.
۵۰۷.

بررسی اوضاع اقتصادی خراسان بزرگ در دوره حکومت شاه اسماعیل اول بر مبنای تغییرات وزن سکه ها (مطالعه موردی: سکه های موزه آستان قدس رضوی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ های محلی ایران سال ۱۲ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیاپی ۲۴) 123 - 138

کلیدواژه‌ها: خراسان بزرگ سکه شاه اسماعیل اول موزه آستان قدس وزن سکه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۲ تعداد دانلود : ۱۰۷
با توجه به اینکه سکه ها به عنوان وسیله ای برای تبادلات تجاری و اقتصادی در دسترس عموم قرار دارند، تحلیل و مقایسه آن ها می تواند به ما در درک بهتری از برخی ابهامات تاریخی در دوره حکومت شاه اسماعیل و نقش خراسان بزرگ به عنوان یکی از ایالت های مهم با پراکنش بالای ضراب خانه ها کمک کند. ضراب خانه ها که نمایانگر قدرت اقتصادی حکومت بودند، در شهرهایی با اهمیت اقتصادی، سیاسی، نظامی و راه های ارتباطی تأسیس می شدند و تغییرات سیاسی تأثیر مستقیمی در تعیین وزن سکه ها در یک ضراب خانه داشت. هدف اصلی این پژوهش، مطالعه وزن و قطر سکه ها و بررسی وضعیت اقتصادی در خراسان بزرگ است، چرا که میزان و مقدار سکه ها از نظر وزنی یکی از زمینه های ارزشمند مباحث اجتماعی اقتصادی است. این مقاله با رویکرد توصیفی- تحلیلی و با استفاده از روش تاریخی و مطالعه سکه شناسی و بررسی ضراب خانه های خراسان، سعی در پاسخ به این سؤال را دارد که چه عواملی در تغییرات شدید وزن سکه ها در بازه زمانی 916-928 ق (1510-1522 م) دخیل بودند؟ نتایج پژوهش نشان می دهد که رویدادهای سیاسی و اقتصادی بر ضرب سکه تأثیرگذار بود و دولت با کاهش و افزایش وزن سکه ها، از تورم جلوگیری و توازن اقتصادی در امور تجاری برقرار می کرد.
۵۰۸.

حقّ تحفظ صحابه در قوانین اسلامی از منظر مردم شناسی حقوق؛ مطالعه مسئله روزه و ارث(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سخن تاریخ سال ۱۸ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۴۷ 125 - 146

کلیدواژه‌ها: تاریخ فقه حقوق اسلامی مردم شناسی حقوق سنت نبوی اعتراض صحابه روزه ارث

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶ تعداد دانلود : ۱۰
قانون، ماهیت هنجاری دارد و الگوهای رفتاری اعضای جامعه را تعیین می کند. مشارکت در قانون گذاری از این حیث، سرمایه اجتماعی مهمی برای سهیم شدن در قدرت و برافراشتن پرچم اقتدار یک گروه در جامعه است. نظام حقوقی اسلام نیز مجموعه قواعدی است که افعال مُکلّفان را ارزش گذاری و هدایت می کند. مشارکت در قانو ن گذاری و یا تفسیر حقوق اسلامی، از ابتدای بعثت نبی اکرم، مسئله مهمی برای گروه های مختلف جامعه نوپای اسلامی بود. رقابت گروه ها و سهم خواهی گروه ها در این سرمایه اجتماعی، با شیوه های عصیان گروهی، برای تثبیت سهم اجتماعی در حاکمیت و قانون گذاری انجام می شد. گروهی از صحابه با انتقاد هدفمند برای نمایش سرمایه اجتماعی خود، تلاش می کردند تا حقّ اعمال نظر و مشارکت در شکل دهی حقوق اسلامی را برای خود تثبیت کنند. ازاین رو، تحلیل مردم شناختی زیست فقهی حقوقی صحابه در عصر نبوی ذیل مسئله روزه و ارث، از جهت رقابت در نظام تقنینی اسلام برای درک تمایزات اندیشه حقوقی آنها، مسئله این پژوهش است.دستاورد این مقاله، تمایز عاملیت های حقوقی صحابه (شهر مدینه) با مطالعه مسئله روزه و ارث در دهه اوّل هجری است. در این نوشته، با تفکیک شبکه کنشگران حقوقی، دو عاملیت حقوقی با آرمان های متفاوت و جهان بینی و ارزش های متمایز و تفاوت بنیادین منابع و منطق فقهی حقوقی شناسایی شدند. گروهی از صحابه، تابع محض نظام حقوقی نبوی بودند. برخی دیگر نیز درصدد احیای نظام حقوقی بدوی بودند. اندیشه فقهی گروه دوم، تلفیق ارزش های اسلامی به نفع ارزش های قومی بود. نگارندگان این مقاله، با رویکرد مردم شناسی حقوق، مسئله روزه و ارث را از منظر دو عاملیت مذکور بررسی کرده و تفاوت بنیادین منابع و منطق فقهی حقوقی آن دو را نشان داده اند. هر دو عاملیت نبوی و بدوی، در طول قرن اوّل به حیات خود ادامه دادند و در نهایت، ابتدای قرن دوم در صورت بندی مکاتب فقهی اثر مستقیم داشتند.
۵۰۹.

دیپلماسی دوگانه ایران در جریان جنبش ظفار (1354-1344ش./1975-1965م.)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخی جنگ سال ۸ بهار ۱۴۰۳ شماره ۱ (پیاپی ۲۷) 48 - 63

کلیدواژه‌ها: ایران عمان جنبش ظفار دیپلماسی دوگانه بلوک شرق و غرب

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۷ تعداد دانلود : ۱۵۳
جنبش ظفار10سال به طول انجامید، ابتدا تحت تأثیر ملی گرایی عربی به رهبری جمال عبدالناصر قرار گرفت و پس از شکست اعراب از اسرائیل (1967م.)، به سمت بلوک شرق گرایید. با ورود سلطان قابوس به صحنه سیاسی عمان (1970م)، اندکی پیش از خروج انگلستان از خلیج فارس، ایران با کمک انگلیس و امریکا به سرکوب جنبش پرداخت. نفوذ جریان اندیشه ملی گرایی عربی و کمونیسم، به ترتیب دو چالش عمده در این دهه بود که در تعیین رفتار سیاسی ایران نسبت به جنبش نقش داشت. مسأله اصلی این پژوهش پاسخ به این سوال است که چرا ایران با وجود تأیید حقانیت رهبر مذهبی جنبش، تلویحاً اعلام بی طرفی کرد اما با برآمدن سلطان قابوس، مستقیماً در سرکوب آن مشارکت نمود؟ یافته ها نشان می دهد، چالش های یاد شده بر رویکرد ایران تأثیر بنیادی داشت و ایران در طول رخداد مذکور دو رفتار متفاوت در پیش گرفت؛ نخست با هدف عدم تقویت مواضع جنبش در برابر غرب، موضع بی طرفی مثبت را برگزید و ضمن تأیید حقانیت مخالفان سلطان، اقدامی نکرد؛ سپس به منظور تثبیت موقعیت سلطان جدید و مقابله با توسعه نفوذ بلوک شرق، اقدام به سرکوب آن نمود. داده های مقاله به صورت کتابخانه ای و اسنادی گردآوری و به شیوه توصیفی_ تحلیلی تدوین و نگارش شده است.
۵۱۰.

Aşıq Nəsibin yaradıcılığında işlək şeir janrları

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ آذربایجان و ترک سال ۲ تابستان ۱۴۰۳ شماره ۴

کلیدواژه‌ها: Ağbaba-Çıldır aşıq mühiti Aşıq Nəsib şeir janr işlək

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۸ تعداد دانلود : ۷۹
Aşıq sənəti əsrlərlə davam edən təcrübələrdən keçərək cilalanmış, özünəməxsus ifa tərzi, ənənələrə söykənən forması və qayda-qanunları olan bir yaradıcılıq sahəsi halına gəlmişdir. Aşıqlar musiqi ilə yanaşı heca vəznində xalq şeirinin müxtəlif formalarında şeirlər də yaratmışlar. Bu al-əlvanlıq aşıq mühitlərinə görə də dəyişmiş, bəzi mühitlərdə işlək olan janrlar başqa mühitdə o qədər də işlək olmamışdır. Bütün dövrlərdə və mühitlərdə bu şeirlərdən daha çox gəraylı, qoşma və təcnis işlək olmuşdur.                Bu yaradıcı aşıqlardan biri də Ağbaba-Çıldır aşıq mühitinin usta təmsilçisi Aşıq Nəsib olmuşdur. O, XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvələrində yaşayıb yaratmışdır. Aşıq Nəsibin yaradıcılığında aşıq rəvayətləri də daxil olmaqla vur-tut yeddi janr müşahidə edilir. Bizcə, bunun iki mühüm səbəbi var: əvvəla, aşığın poetik irsi vaxtında toplanmadığı üçün böyük əksəriyyəti itib-batmışdır. İkincisi, Ağbaba-Çıldır aşıq mühiti söz qoşma və ifaçılıq ənənələri baxımından Anadolu aşıq məktəbinə daha yaxın olduğu üçün janr əlvanlığı sahəsində başqa aşıq mühitlərindən fərqlənir. Lakin Ağbaba-Çıldır aşıq mühitində aşıq şeirinin bütün əsas janrları mövcuddur. Burada bayatı, qoşma, gəraylı, təcnis, müxəmməs, divani, ustadnamə, dastan, rəvayət kimi janrlardan geniş şəkildə istifadə edilmiş, sadəcə olaraq, müstəzad, cığalı və qoşayarpaq təcnis, dodaqdəyməz, dildönməz kimi daha mürəkkəb bəzi şeir növləri çox da işlək olmamışdır.
۵۱۱.

بررسی فعالیت میسیون آمریکایی همدان در دوره قاجار؛ با تأکید بر ساخت کلیسای انجیلی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ایرانی سال ۲۳ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۴۵ 249 - 276

کلیدواژه‌ها: مسیحیت کلیسای یادبود همدان جیمز هاکس و بل هاکس میسیون آمریکایی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۸ تعداد دانلود : ۱۴۹
همدان از جمله ماندگاه های مسیحیان از قرن اول میلادی بدین سو بوده است. توالی حضور پیروان مسیح در این شهر در قرن نوزدهم ادامه یافت و همدان مورد توجه میسیون پرسبیترین آمریکایی قرارگرفت که شاخه ای از پروتستانتیسم مسیحی است و تفاوت آن با دیگر فرق مسیحی گستره جهانی آن می باشد. یکی از اقدامات ملموس میسیون ها در جهان، ساخت کلیساهایی در حوزه گسترششان بود. در همدان نیز کلیسای انجیلی موسوم بهMemorial Chapel واقع در حیاط بیمارستان آمریکایی یکی از این سازه هاست که تاکنون به صورت تخصصی مورد پژوهش قرار نگرفته است. نوشتار حاضر نخستین پژوهش تخصصی در این باره است که نوع آن کاربردی و روش آن تاریخی با رویکرد توصیفی-تحلیلی می باشد. این پژوهش به مدد منابع کتابخانه ای، اسناد آرشیوی و پژوهش های میدانی در پی پاسخ بدین سؤال است که کلیسای انجیلی در چه دوره ای ساخته شده؟ سازنده آن کیست؟ و در ساخت آن از چه روش و اسلوبی بهره گرفته شده است؟ طبق بررسی های انجام شده به نظر می رسد این کلیسا در اواخر قاجار و توسط شخصی به نام جیمز هاکس کشیش-میسیونر معروف و با الگو از سبک های رایج کلیساسازی و خانه سازی در قرون نوزدهم و بیستم آمریکا ساخته شده است. یافته ها نشان می دهد این کلیسا در واقع یک بنای یادبود بوده و نقشه سازه نیز منطبق با نوع کلیساهای طولی با پلان صلیبی است که در اروپا و سپس در آمریکا ایجاد شد و به مرور در برخی از نقاط دنیا از جمله همدان در حدود سال های 1919 تا 1927م(1337 تا 1345ق) گسترش یافت.
۵۱۲.

نگاره سپنتانگاشت 聖者伝図 یا نبوّت مانوی (3): تاریخ کلیسای مانوی در نویافته ترین نگاره از میراث مانویان در جنوب شرقی چین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ایرانی سال ۲۳ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۴۵ 389 - 418

کلیدواژه‌ها: فعالیت تبلیغی تاریخ کلیسای مانوی مانویت چینی نگاره نویافته مانوی سپنتانگاشت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۲ تعداد دانلود : ۱۱۱
از سال 2007 میلادی دو مجموعه متنی و تصویری بی نظیر از میراث مانویان چین پیدا شده که ویژگی هایی جدید از مانویت را به نمایش گذاشته و بر افق پژوهش های آن افزوده است. این نویافته ها که نشان دهنده گام دوم، یعنی جنوبی مانویت در چین است، آکنده از عناصر دین سنتی چین، به ویژه نشانه هایی از دین بودایی و دائویی است. مانویان در اینجا برای حفظ اتحاد و بقا رخت بومی شد گی به تن کردند و به اصول اساسی جامه چینی پوشاندند. آن ها تدبیر تبلیغی مانی را دنبال کردند؛ یعنی جدوجهد در کیش گردانی و به کارگیری ابزار گوناگون در انتقال مفاهیم و آموزه های دین. همین نگرش سبب ساز چنین گسترشی در تاریخ کلیسای مانوی شد. در میان نویافته ها، سه نگاره اهمیت کار تبلیغی را نشانه رفته که مانی در مرکز آن است. دو ابریشم نگاره نخست در سال 2009 میلادی معرفی شد. اما به تازگی پرده ای پیدا شده که مایه ژرف اندیشی شده است؛ سپنتانگاشت یا نبوّت 3 که هم به مفهوم تاریخ کلیسا پرداخته و هم دربرگیرنده تمثیل ها و نشانه هایی از زادمُرد است. این نوشتار، قصد دارد نخست نگاهی اجمالی به کار تبلیغی مانوی داشته باشد، آنگاه این پرده نویافته را برای نخستین بار به فارسی معرفی کند و برای شناسایی اجزاء آن، و نیز نمایش شیوه بازنمایی تاریخ کلیسای مانوی، یک بررسی متن تصویرشناسانه انجام دهد. بررسی مقدماتی این پرده نشان داده است که جماعت مانوی در چین که سر در پی گسترش آموزه ها داشتند، تاریخ کلیسایی خود را با زیرترین لایه های فرهنگی چین و طبقات اجتماعی مختلف گره زده اند.
۵۱۳.

توصیف، طبقه بندی و گونه شناسی سفال دوره های نوسنگی و مس و سنگ انتقالی (چشمه علی) تپه پهلوان در گستره شمال شرق فلات ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات باستان شناسی پارسه سال ۸ بهار ۱۴۰۳ شماره ۲۷ 7 - 36

کلیدواژه‌ها: شمال شرق ایران تپه پهلوان فرهنگ چخماق/جیتون فرهنگ چشمه علی گونه شناسی طبقه بندی سفال

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۸ تعداد دانلود : ۱۷۷
شمال شرق ایران و به خصوص دشت جاجرم در خراسان شمالی ازنظر جغرافیایی به صورت دالان و مسیر های ارتباطی بین حاشیه دشت کویر، بخش شرقی رشته کوه البرز و فلات ایران با مناطق آسیای مرکزی قرار دارند و از این نظر همیشه در مسیر تبادلات تجاری و فرهنگی جوامع انسانی از گذشته تا به امروز بوده اند؛ از این رو نتایج کاوش های تپه پهلوان به لحاظ شناخت تبادلات و سنت های فرهنگی منطقه ای و فرامنطقه ای در طول دوره های نوسنگی جدید و مس وسنگ انتقالی (چشمه علی) می توان حائز اهمیت ویژه ای باشد. در این پژوهش با روشی توصیفی-تحلیلی به توصیف، طبقه بندی و گونه شناسی مجموعه سفال های تپه پهلوان و به طور کل مقایسه آن در بستر محلی و منطقه ای پرداخته می شود تا بخشی از چگونگی سنت سفالگری این محوطه را در بستر دوره های نوسنگی جدید و مس وسنگ انتقالی در شمال شرق ایران مشخص کند و به پرسش هایی هم چون سنت سفالگری تپه پهلوان تحت تأثیر کدام سنت یا سنت های فرهنگی منطقه است؟ و چگونگی رابطه آن با چارچوب گاهنگاری منطقه ای است پاسخ بگوید. مجموعه سفال های این محوطه نشان از هم بستگی آن با سنت سفالگری طبقات 1 و 2 سنگ چخماق شرقی و محوطه های حوزه شاهرود در بازه زمانی 5800-5300پ.م. و دوره نوسنگی جدید دارد. سفال این دوره شامل انواع: کاسه، خمره، سینی و سبو ساده و منقوش است. بعد از ظهور تغییرات گسترده ای در جنبه های مختلف مواد فرهنگی محوطه های نوسنگی جدید چخماق/جیتونی در شمال شرق ایران درنهایت شاهد حضور سنت فرهنگی چشمه علی در توالی استقراری محوطه های این دوره در منطقه، ازجمله در تپه پهلوان هستیم. سفال این دوره در تپه پهلوان توأمان دارای ویژگی های فنی مشترک سفالگری با محوطه های فلات مرکزی ایران و از جنبه فرم و نقش مایه از تنوع کمتری نسبت به آن ها در طی بازه زمانی 4800-5200پ.م. است؛ به طورکلی، براساس سنت سفالگری، محوطه پهلوان نشان از تعاملات فرهنگی منطقه ای در دوره نوسنگی و فرامنطقه ای در مرحله اول دوره مس وسنگ انتقالی شمال شرق ایران با فلات مرکزی و نواحی شمالی کوپه داغ دارد.
۵۱۴.

سیر تحول اسطوره فّر، در ادبیات کهن و نوشته های دینی ایران باستان و بازتاب آن در نمادها و نشان های نقش برجسته شاهنشاهان ساسانی تاق بستان(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: پیام باستان شناس دوره ۱۶ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۳۰ 169 - 189

کلیدواژه‌ها: اسطوره تاق بستان فر نقش برجسته ساسانیان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۸ تعداد دانلود : ۲۳۴
یکی از ویژگی های مهم ایران در آغاز فرمانروایی ساسانیان اتحاد نزدیک میان دین و دولت برای حفظ یگانگی کشور بود تحکیم پایه های قدرت توسط دین و توسعه دین با کمک نیروی سیاسی و نظامی از ارکان تفکر بنیان گذاران ساسانی می باشد. در آن روزگار دین و رهبری مذهبی در بسیاری از جریانهای سیاسی و فرهنگی و حتی هنری دخالت عمده داشتند. هنرمندان ساسانی با الهام از دانش موبدان زرتشتی و کتاب اوستا که همواره دین و اسطوره در آن ترکیب یافته است در طراحی و نقش پردازی کتیبه ها و نقش برجسته های ساسانی سمبل های اسطوره ای را با تصاویر تاریخی درهم آمیختند و نهایت دقت را در نظرداشتند که ترکیب دین و اسطوره در شکل نماد و نشان در نقش برجسته ها تجلی یابد.این رابطه تنگاتنگ چه از لحاظ هنری و ظاهری و چه از دیدگاه فرهنگی و معنوی تعلق بزرگی به اسطوره های کهن ایرانی دارد. سوالی که در این پژوهش مطرح است این است که؛ ایزد مهر، ایزد وای و ایزد بهرام بخشایندگان فّر ایزدی چگونه در نمادها و نشان های تاق بستان در بخشیدن فّر به شاهنشاه ساسانی تجسم یافته اند؟ نمادهایی مانند هلال ماه، دو فرشته در اهتزاز، روبان های مواج در باد،طرح ها و سمبل های نقش بسته بر لباس شاهنشاه و دو گیاه حجاری شده در پای تاق بزرگ تاق بستان چگونه با ایزد مهر و دیانت میترا و بخشش فّر ایزدی در ارتباطند؟
۵۱۵.

درباره شماری از واژه های فارسی و ترکی تفسیر سورآبادی (در نسخه قونیه)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نامه فرهنگستان دوره ۲۳ مرداد و شهریور ۱۴۰۳ شماره ۳ (پیاپی ۹۱) ویژه نامه مطالعات آسیای صغیر 179 - 199

کلیدواژه‌ها: تفسیر سورآبادی ابوبکر عتیق نیشابوری کلمات نادر فارسی واژه های ترکی نسخه قونیه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۵ تعداد دانلود : ۱۳۳
کهن ترین ترجمه ها و تفسیرهای بازمانده از قرآن کریم به فارسی مربوط به اوایل سده چهارم هجری است. مؤلفان، مترجمان و کاتبان این متون، برای پرهیز از گمراه کردن خواننده، سعی کردند با دقت و امانت داری وسواس گونه، با بیانی ساده و فصیح و به دور از هرنوع کژتابی زبانی، به ترجمه و استنساخ قرآن بپردازند . همین موضوع سبب شده است این متون از لحاظ تحقیق در پیشینه زبان فارسی جایگاه ارزشمندی بیابند. جنبه ای از اهمیت این کتاب ها، کاربرد لغات و ترکیبات نادر فارسی است، ضمن آنکه ردپای لهجه مف سر یا مترجم یا کاتب در این متون دیده می شود. تفسیر سورآبادی (/ ) معروف به تفسیرالتفاسیر ازجمله این متون است که در حدود ۴70-۴80ق تألیف شده و مؤلف آن ابوبکر عتیق نیشابوری، معروف به سورآبادی است. از این تفسیر نسخه های فراوانی در کتابخانه های ایران و کشورهای دیگر وجود دارد که دست نویس قونیه، به کتابت محمودبن عیسی بن عمر قونی قلمدار   با تاریخ اولین جلد آن 22 صفر 723 و آخری 21 صفر 72۵  یکی از آنهاست. این دست نویس کامل ترین نسخه شناخته شده تفسیر سورآبادی است. بعضی از واژه های به کاررفته در این نسخه در کهن ترین شکل شان استعمال شده اند و جالب آنکه در کنار واژه های فارسی، لغات ترکی نیز به چشم می خورد. در این نوشتار به بررسی شماری از لغات و ترکیبات کهن فارسی و نیز واژه های ترکی به کاررفته در آن  نسخه قونیه (اعراف تا مریم)  پرداخته ایم. به نظر می رسد کاتب ترک زبان این دست نویس مواردی از لهجه خود را وارد این متن کرده است.      
۵۱۶.

Presenting the Design Model Based on the Knowledge of the Components Affecting the Sense of Belonging to Place in the Contemporary Houses of Tehran (Narmak 60s and 70s)(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: Journal of Archaeology and Archaeometry, Volume ۳, Issue ۳ - Serial Number ۱۱, December ۲۰۲۴ 79 - 95

کلیدواژه‌ها: Design Model sense of belonging to place Tehran Contemporary Houses Narmak Place

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۸ تعداد دانلود : ۱۲۰
The objective of this research is to present a designing model based on cognition of effective components on the sense of belonging to place in contemporary houses in Tehran (Narmak 60s and 70s). The method of conducting the research was considered as a causal method in terms of practical purpose and in terms of implementation and analysis. Using the panel data (PD) method, the research was tested and analysed. The Hierarchical Multiple Regression (HMR) was used for the analysis of the data. Random selection method was employed to select individuals as research sample. The areas of sampling included 1. Houses in Central Narmak, 2. Houses in North part of Narmak and, 3. Houses in Western Narmak. Based on review of opinions and replies of the sample and on the obtained weights, it can be clearly seen that the criterion of concentration is in the first place, the criterion of spatial qualities, accessibility and permeability as the second important and influential criterion in the development and improvement of the recognition model of the components affecting the sense of belonging to the place and the criterion of the sense of physical belonging the place has been mentioned as the third important and influential criterion in the development and improvement of the recognition model of the components affecting the sense of belonging to the place.
۵۱۷.

غالیان زمان امام حسن عسکری (ع) و تذکر یک اشتباه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سخن تاریخ سال ۱۸ بهار ۱۴۰۳ شماره ۴۵ 49 - 70

کلیدواژه‌ها: امام حسن عسکری(ع) غلو اختیار معرفه الرجال غالیان مفوضی امام هادی (ع)

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳ تعداد دانلود : ۱۵
آشنایی با جریان انحرافی غلو در عصر امامت امام حسن عسکری(ع)، ضمن این که می تواند تا حدودی روشن گر فضای حاکم بر زمانه آن حضرت باشد، می تواند در روشن تر شدن هر چه بیشتر نوع برخورد امامان(ع) با انحرافات خطرناکی چون غلو نیز موثر باشد. سوالی که در این جا مطرح است چنین است: آیا زمان امام حسن عسکری(ع) کسی را می توان به عنوان غالی معرفی کرد؟ در صورت مثبت بودن پاسخ، آیا برخوردی از ناحیه امام با غالیان صورت گرفته است؟ واکاوی موضوع فوق با روش وصفی و تحلیلی، نشان می دهد برخلاف گمانه برخی از نویسندگان و پژوهش گران، بسیاری از کسانی که به عنوان غالیان زمان امام حسن عسکری(ع) معرفی شده اند، در اصل از غالیان زمان امام هادی(ع) هستند. این اشتباه بدان جهت روی داده که تیتری که در «اختیار معرفه الرجال» یا همان رجال کشی با عنوان «غالیان زمان امام حسن عسکری(ع)» آمده، تیتر اشتباهی است و در اصل این تیتر می بایست «غالیان زمان امام هادی(ع)» باشد. البته این به این معنا نیست که در دوره امام حسن عسکری(ع) هیچ غالی وجود نداشته است. در این دوره به جز غالیانی که غلو آنان از دوره امام هادی(ع) آغاز شده و بعضاً تا دوره غیبت صغری نیز ادامه یافته، شاهد حضور برخی از باورمندان به تفویض در برخی از مناطق هستیم و روایات اندکی از مواجهه امام حسن عسکری(ع) با آنان در دست است.
۵۱۸.

چگونگی مواجهه مولویان با قاضی زاده لی ها در دوره عثمانی (1032- 1095ه /1623- 1684م)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ فرهنگی سال ۱۶ تابستان ۱۴۰۳ شماره ۶۰ 147 - 182

کلیدواژه‌ها: دولت عثمانی مولویان قاضی زاده لی ها آیین های مولوی اسماعیل رسوخی آنقروی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰ تعداد دانلود : ۲۱
طریقت مولویه منسوب به مولانا جلال الدّین محمد بلخی در جامعه و دولت عثمانی جایگاه والایی داشت. در سده یازدهم هجری جنبش قاضی زاده لی ها در استانبول تحت تأثیر اندیشه های تصوف ستیزانه با هدف مبارزه با بدعت و اصلاح دینی ظهور کرد. قاضی زاده لی ها با نفوذ در دولت عثمانی، رفتارهای خصمانه ای بر ضد صوفیان و به ویژه مولویان در پیش گرفتند. آن ها بر این باور بودند که اسلام صوفیانه دور از اسلام راستین است و مولویان در اسلام با اعمالی همچون سماع و رقص دچار بدعت و کفر شده اند و عمده مشکلات دولت عثمانی نیز ناشی از این بدعت ها است؛ در چنین شرایطی بود که مولویان برای مقابله با این اندیشه افراطی و به ناگزیر، به دفاع از میراث فرهنگی مولانا پرداختند. پژوهش حاضر با اتکا بر شیوه مطالعه تاریخیِ تحلیلی، به بررسی چگونگی مواجهه مولویان با اندیشه های جزم اندیشانه قاضی زاده لی ها در سده یازدهم هجری می پردازد. یافته های این پژوهش نشان می دهد قاضی زاده لی ها با نفوذ در دولت عثمانی و بیشتر در استانبول کوشیدند تا میراث معنوی و فرهنگی مولانا در جامعه عثمانی را تضعیف کنند. در مواجهه با چنین شرایطی مولویان به ویژه اسماعیل رسوخی آنقروی پوست نشین مولوی خانه غلطه در این زمان، درصدد برآمدند با فعالیت های علمی و فرهنگی همه جانبه، از اندیشه ها، آداب و ارکان طریقت مولویه دفاع کنند؛ در نتیجه این فعالیت ها و البته با جلب حمایت دولت عثمانی از سوی مولویان، میراث فرهنگی مولانا در مسیر احیاء مجدد قرار گرفت و به مانند سده های پیشین و با محبوبیت افزون تری به حیات خود در جامعه عثمانی ادامه داد.
۵۱۹.

تأثیر فرهنگ و آئین های عامه بر معماری حمام های دوره صفویه و عثمانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ فرهنگی سال ۱۶ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۶۱ 1 - 32

کلیدواژه‌ها: معماری حمام حمام های صفویه حمام های عثمانی فرهنگ عامه آیین های عامه تأثیرات فرهنگی معماری اسلامی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱ تعداد دانلود : ۱۸
سازه های تاریخی نقشی مهم در شناسایی فرهنگ و آداب ورسوم تمدن های مختلف داشته اند؛ در میان این سازه ها، حمام مکانی با کاربری های متفاوت بود که تأثیری مهم در شناسایی فرهنگ و معماری ادوار مختلف داشت؛ ازاین رو، به نظر می رسد بررسی معماری حمام ها نشان دهنده میزان تأثیر فرهنگ و آیین های عامه در نوع شکل گیری این سازه هاست و این پژوهش با بررسی این موضوع اهمیت می یابد. در این راستا می توان گفت از آنجا که از یک سو دوره صفویه درخشان ترین دوره تاریخ معماری ایران بوده و هم پای این شکوه و عظمت، طراحی و ساخت گرمابه ها به اوج خود رسیده است و از سوی دیگر با توجه به اینکه عثمانی با ایران دوره صفوی از نظر دین و آیین، اشتراکات بسیاری داشت، نگارندگان این پژوهش با روش تاریخی- تفسیری این ارتباط دوسویه میان معماری حمام های دوره صفویه و عثمانی و تأثیر فرهنگ و آئین های عامه بر آن ها را بررسی کرده و به این سؤالات پاسخ می دهند: تأثیر فرهنگ و آئین های عامه بر معماری حمام های دوره صفویه و عثمانی چگونه بوده است؟ در بررسی تطبیقی معماری حمام های صفوی و عثمانی چه تفاوت ها و تشابهاتی از نظر تأثیر فرهنگ و آئین های عامه وجود داشته است؟ یافته های پژوهش نشان می دهد در حکومت عثمانی بیشترین تمرکز فرهنگی بر موقعیت مکانی بخش زنان و مردان بوده است، امّا در گستره حکومت صفویه توجّه به مسائل دینی بر موقعیت مکانی و ساختاری حمام ها ارجحیت داشته و آرایش فضایی و تزئینات بیشتر در راستای توجه به نیازهای معنوی انسان در نظر گرفته می شده است.
۵۲۰.

تحلیل تاریخی روایات اهلبیت (ع) درباره صلح امام حسن (ع) بر پایه گزارش های متون کهن (تا قرن پنجم هجری)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال ۱۵ تابستان ۱۴۰۳ شماره ۵۵ ۵۲-۳۱

کلیدواژه‌ها: صلح امام حسن (ع) روایات معصومان (ع) در مورد صلح امام حسن (ع) تحلیل تاریخی صلح امام حسن (ع) روایات پنج قرن نخست اسلامی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۲ تعداد دانلود : ۶۲
صلح امام حسن(ع) در جایگاه یکی از مهمترین کنش های سیاسی معصومان(ع) در روایات و سخنان منقول و منتسب ایشان بازتاب یافته است. پژوهش حاضر باهدف تحلیل تاریخی روایات و سخنان اهل بیت(ع) درباره صلح امام حسن(ع) برپایه گزارش های متون کهن (تا قرن پنجم هجری) به روش تحلیلی- اسنادی تاریخی انجام شد و به این سؤال پاسخ داد که روایات و سخنان اهل بیت(ع) چه مراحل تاریخی دارد، بیانگر چه ابعاد و رویکردی در این موضوع بوده و چه دستاوردی در این موضوع داشته است. نتایج بررسی ها نشان داد که روایات و سخنان اهل بیت(ع) در مورد صلح امام حسن(ع) را می توان در سه دسته تفکیک و دسته بندی نمود: روایات مروبوط به دوره پیش از صلح آن امام(ع)، هنگام صلح ایشان و روایاتی که مربوط به پس از صلح امام حسن(ع) است. روایاتی که در موضوعات پیش از صلح امام حسن(ع) بیان شده، به وقوع این رخداد اشاره دارد که می تواند افکار مخاطبان را برای مواجهه با آن مهیا کند. روایات هنگام صلح، شرایط، زمینه ها و علل صلح را با رویکردی اثباتی تبیین نموده در جامعه مخاطب نوعی آگاهی و شناخت نسبی از این اقدام امام حسن(ع) ایجاد نموده است. روایات بعد از صلح امام حسن(ع) نشان می دهد که به سبب قیام امام حسین(ع) که در دوره بعد از صلح امام حسن(ع) اتفاق افتاد، صلح ایشان شبهه و سؤالاتی ایجاد کرد که معصومین(ع) به طور مشخص تا دوران امام صادق(ع)، به تبیین آن و اقناع مخاطبان در این مورد اهتمام داشته باشند.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان