مطالب مرتبط با کلیدواژه
۱.
۲.
۳.
۴.
۵.
۶.
۷.
۸.
۹.
۱۰.
۱۱.
۱۲.
۱۳.
۱۴.
۱۵.
جنگ جمل
بازشناسى دیدگاههاى فرق درباره جنگ جمل
حوزه های تخصصی:
جنگ جمل، واقعه مهمى در تاریخ صدر اسلام به شمار مىآید که آثار و نتایج مختلفى در پى داشت. یکى از مهمترین پیامدهاى آن انشقاق مذهبى در جامعه اسلامى براى نخستین بار بود؛ به این ترتیب کهجامعه اسلامى به سه گروه شیعه علوى، شیعه عثمانیه و قاعدین تقسیم شد. هر کدام از این گروهها براى توجیه عملکرد خویش به مباحث کلامى رو آوردند و اولین جرقههاى مجادله کلامى از این زمان شروع شد.
از طرفى یکى از ویژگىهاى جهان اسلام بین قرن سوم تا پنجم، مجادله و مباحث کلامى بین مسلمانان است که از این مناقشات مىتوان به جدال افراد و گروههاى اسلامى و اظهار نظر در باره «شرکت کنندگان» و «کشته شدگان» در جنگ جمل اشاره کرد. به همین دلیل، افراد و گروههاى اسلامى در باره این موضوع به اظهار نظر پرداختهاند. بهرغم اختلاف نظر گروههاى اسلامى در مورد جنگ جمل، اصحاب جمل را به دلیل شورش علیه حکومت اسلامى «باغى» و خلیفه مسلمانان را «برحق» مىدانند. اما در مورد سرنوشت سران شورشى، اختلاف آرا وجود دارد. تحقیق حاضر سعى دارد ضمن بازگو کردن دیدگاههاى افراد و گروههاى اسلامى در مورد این حادثه، علت تفاوتها و اختلاف آراى مورخان و متکلمان را ریشهیابى و بررسى کند.
قاعدین دلایل، انگیزهها و نتایج عملکرد آنان در زمان خلافت على علیهالسلام
حوزه های تخصصی:
یکى از حوادث مهم تاریخ اسلام جنگ جمل مىباشد. آثار و نتایج این جنگ در ابعاد سیاسى ـ اجتماعى و نظامى، مهم و در جهان اسلام تأثیر گذار بوده است. دلیل اهمیت این جنگ، بدیع بودن آن است، زیرا براى اولین بار دو گروه از مسلمانان در مقابل هم صف آرایى کردند. و به همین سبب گروهى از مسلمانان مدعى شدند که توانایى تشخیص بر حق بودن هر یک از دو گروه متخاصم را نداشته، در نتیجه از هر دو گروه کنارهگیرى کردند. اما آنان با عملکرد خود ـ خواسته یا ناخواسته ـ پایهگذار تفکرات جدیدى در جامعه اسلامى شدند که در تاریخ از آنان به عنوان گروه «قاعدین» یاد مىشود.
هدف پژوهش حاضر بررسى شرایط سیاسى ـ اجتماعى جامعه اسلامى در شش ماهه اول حاکمیت امیرالمؤمنین علیهالسلام ، بهویژه هنگام وقوع جنگ جمل است. اگر چه براى تکمیل مباحث، گریز مختصرى به قبل و بعد از این جنگ، بهویژه نبرد صفین هم صورت خواهد گرفت. از این رو، تحقیق حاضر، ضمن معرفى شخصیتهاى مهم گروه قاعدین، در پى شناسایى علل و انگیزههاى گوشهنشینى و انزواى آنان در زمان نبردهاى داخلى دوران على علیهالسلام است.
تعلیقات آیت الله جعفری بر اصول کافی
منبع:
سفینه ۱۳۸۸ شماره ۲۴
حوزه های تخصصی:
آیت الله شیخ محمّدرضا جعفری بر ترجمه انگلیسی کتاب اصول کافی، تعلیقاتی نگاشته اند که ترجمه فارسی بخشهایی از آن در شماره های پیش سفینه منتشر شد.
در این گفتار، ترجمه تعلیقات ایشان بر یک باب از کتاب اصول کافی را می خوانیم.در این تعلیقات، درباره جنگ جمل و معرکه گردانانِ آن (طلحه و زبیر)، محمّدبن حنفیه، آزمونهایی برای شناخت امامان به حقّ از مدّعیان، نکاتی آمده است.
نقش بنی امیه (معاویه) در جنگ جمل(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
بنی امیه در جنگ جمل، درکنار ام المؤمنین عایشه، طلحه بن عبیداللّه و زبیر بن عوام، رو در روی سپاه خلیفه ی وقت، علی (ع)، ایستادند. گرچه در منابع تاریخی و روایی تصریح شده است که عایشه، طلحه و زبیر در شورش علیه عثمان نقش مهمی ایفا کردند، کمتر کسی درصدد برآمده است نحوه ی پیوستن بنی امیه به اصحاب جمل را بررسی کند. در این پژوهش می خواهیم چگونگی در کنار هم قرار گرفتن بنی امیه و اصحاب جمل را بیان کنیم و به پژوهشی درخصوص ایفای نقش معاویه در فتنه ی جمل بپردازیم.
سیاست و حقیقت؛ یک خوانش آگونیستی: بازخوانی کُنش سیاسی امام علی(ع) از قتل عثمان تا جنگ جمل(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
منطق کُنش سیاسی امیرالمؤمنین(ع) در طول حیات سیاسی ایشان در مواجهه با مسائل روزگار خود چه بوده است؟ بر اساس چه سامانه ی مفهومی تحلیلی، می توان کنش سیاسی امام علی(ع) را - به عنوان یک کنش گر سیاسی- مورد ارزیابی قرار داد؟ به نظر می رسد، این هدف، مستلزم گذار از خوانش درون ماندگار دینی، از سیره ی امیرالمؤمنین(ع) به بازخوانی سیاسی از این تاریخ است. این گذار و نتایج حاصله از آن، خصوصاً در ذیل گفتمان سیاسی برآمده از انقلاب اسلامی که آشکارا استوار بر تقلای دستیابی به مدلی از سیاست ورزی در انطباق با منطق عمل سیاسی امام علی(ع) به عنوان بنیان گذار سپهر سیاسی شیعه است؛ اهمیتی دوچندان خواهد داشت و می تواند روزنه ای نو در پیوند میان مطالعات انقلاب اسلامی با مطالعات تاریخ تشیع نیز قلمداد شود.
در این مقاله در این راستا تلاش خواهیم کرد با اخذ الگوی «آگونیستی» به مثابه الگویی که بدون نادیده گرفتن تعارضات بنیادینِ محرک سیاست در پی طراحی سامانه ای برای تحقق بس گانه گرایی و انسجام سیاسی میان نیروهای متعارض است و در آرای «شانتال موف» و «ارنستو لاکلائو» ارائه شده است؛ به اخذ اصولی برای «اعتدال سیاسی» از درون این چارچوب مفهومی پرداخته و سپس با تطبیق احکامی برای کُنش سیاسی که از چارچوب مذکور اخذ شده؛ با سیره ی سیاسی امیرالمؤمنین(ع)؛ به طور مشخص در خِلال تحولات پس از قتل عثمان تا جنگ جمل؛ مدلی از کُنش سیاسی امام علی(ع) به دست دهیم که بتواند پاسخ گوی نیازها و مسائل پیشِ روی سیاست ورزی در زمینه و زمانه ی ما باشد.
پویایی شناسی سیره حضرت علی علیه السلام در مدیریت بحران جنگ جمل(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
سیره حضرت علی علیه السلام با توجه به آن شخصیت والای عرفانی، انسانی و دلیرانه سرشار از نکات آموزنده و پندآمیز بوده که می تواند سالها بعد نیز با الگوهای نوین علمی مقایسه و به عنوان سرمشق های برتر و سرآمد مورد بررسی قرار گیرد. سیره مدیریت ایشان در جنگ جمل از بُعد مدیریت بحران سرشار از آموزه هایی است که با متدلوژیهای مدیریت بحران هماهنگ بوده، با این ویژگی که علاوه بر بهره برداری از تمامی ظرفیتها و فن های مدیریت بحران علمی، از ظرفیتهای اسلامی و قرآنی نیز بهره برداری حداکثری صورت پذیرفته است. این پژوهش بر اساس مطالعه ادبیات موضوع و با رویکرد توصیفی و با بهره گیری از نظر خبرگان حوزه و دانشگاه صورت پذیرفته و رویکردهای مدیریت بحران عصر حاضر را مورد توجه و مقایسه قرار داده است و سیر عملی مدیریت بحران حضرت را در جنگ جمل معرفی می کند. در این مقاله با بهره گیری از نگرش پویایی سیستم حلقه های پویایی مدیریت بحران در جنگ جمل شناسایی، و نظریه تعادلی در بحران جمل بررسی شده است. سیره عملی حضرت بر بهره گیری کامل و حداکثری از استعداد و توانمندیهای دینی، فرهنگی و اجتماعی تأکید دارد و رویکردی یادگیرنده و آموزشی به منظور پیشگیری از بحرانهای آینده و بازسازی روانی، اجتماعی و زیرساختی را به منظور ارتقای سطح سلامت جامعه مد نظر قرار می دهد.
نقش تاریخ در مجادلات کلامی شیخ مفید پیرامون واقعه جمل(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
کتاب الجمل با هدف اثبات حقانیت امام علی(ع) در جنگ جمل نگاشته شد. نظرات کلامی فرقِ معاصر شیخ مفید نسبت به این واقعه، در ترغیب او برای تألیف این تک نگاری وگزینش او از روایات تاریخیِ نبرد جمل مؤثر بود. پرسش این است که شیخ مفید متأثر از کدام شرایط فکریِ زمانه و با تأکید بر چه شاخصه هایی روایات جنگ جمل را گرد آورد و هدف خود را از تألیف کتاب تحقق بخشید؟ نتیجه این پژوهش، متکی بر تحلیل متنِ کتاب الجمل است و حاکی از اینکه شیخ مفید در تقابل با دو باورِ در حال گسترش در جامعه آن روز، در خصوص حقانیت عملکرد صحابه حاضر در رأس دو سپاه و نیز نظریه «سران بر حق/ یاران بر باطل» اثر خود را بر سه محور نگاشت: عدول آشکار اصحاب جمل از دستورات دین اسلام؛ پافشاری آنها بر جنگ، رد اجتهاد و توبه آنها؛ فضائل امام علی(ع).
تأثیر آرای معتزله سیاسی بر حکومت امام علی (ع)
منبع:
سیره پژوهی اهل بیت سال پنجم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۹
45 - 60
حوزه های تخصصی:
پس از قتل عثمان و بیعت مردم با امام علی، طلحه و زبیر، بیعت خود را با ایشان شکسته و جنگ جمل را به بهانه خونخواهی عثمان، به راه انداختند. در این نبرد که برای نخستین بار دو گروه از مسلمین در برابر یکدیگر صف آرایی کردند، گروه سومی به نام معتزله سیاسی بروز کرد. این گروه به بهانه فتنه دانستن نبرد میان مسلمین و عدم توانایی در تشخیص برحق بودن یکی از دو گروه، اعتزال سیاسی پیش گرفتند و به ظاهر از هر دوی آنها جدا و در کنار هیچ یک از آنها وارد درگیری نشدند. سوال اصلی پژوهش این است که آرای معتزله سیاسی چه تأثیری بر حکومت امام علی داشته است؟ در این پژوهش که با تحلیل داده های تاریخی انجام شده روشن شد که آنها گروه حساب شده، فعال و دارای خط سیاسی- عقیدتی و تهاجمی بودند که در باطن گرایش عثمانی داشتند و موضع گیری آنها آسیب های جبران ناپذیری بر پایه های حکومت امام وارد کرد.
رفتارشناسی تحلیلی از رهبری اخلاق مدارانه امام علی(ع)در جنگ جمل مبتنی بر آموزه های نهج البلاغه(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
شناخت رفتار اخلاقمدارانه زمامدار پیش از به دست گرفتن حکومت میتواند سیاستهای اخلاقی و میزان صداقت وی در عملکردهای بعدیاش راتبیین و برجستهتر بنمایاند. امامعلی(ع)به عنوان زمام دار جامعه اسلامی میکوشد با تأکید بر تقدّم اخلاق بر دیگر حوزه ها نشان دهد آموزههای اخلاق مدارانه مورد تأکید درخلافت، با آموزه های اخلاق مدارانه در دوران پیشاز حکومت تفاوتی نداشته است. جنگ جمل به عنوان نخستین جنگ تحمیلی به امام، گرچه پیامدهای ناگواری ایجاد کرد، اما رهبری اخلاقمدار میکوشد ابتدا با اصول اخلاقی مناسب، از بروز جنگ پیش گیرد و پس از جنگ نیز با رفتار واخلاق مناسب با دشمنان خویش، نشان دهد که انسانیت اخلاق مدار بر دیندار بیاخلاق ترجیح وبرتری دارد. مقاله پیشرو به تبیین تئوری نوین درحوزه تئوری های رهبری پرداخته است. این پژوهش با مداقه بر سیره ی امام علی(ع)به روش توصیفی تحلیلی درصدد تبیین آن است که گزارههای بناشده بر محور اخلاق ونیز کارکرد سلبی وایجابی این رفتار میتواند جامعه تحت امر زمامدار را اخلاقمحور سامان دهد، گفت وگو بر پایه گزاره های خاصِ اخلاقمدار، تن دادن به خواستههای اصلاحگرایانه بنابر بر اقتضائات موجود، استفاده از راهکارهای مناسب برای اسکات خصم بهمنظور ممانعت از تشنّج بیشتر جامعه، حفظ کرامت انسانی وپاسداشت حقوق افراد مخالف وشبه مخالف نه بر پایه خویشاوندی وسابقه حضور درعرصههای مختلف سیاسی، میتواند کشمکش به وجود آمده در جامعه رابا رفتار اخلاقمدار زمامدار دفع کند.
نقدی بر دیدگاه «مادلونگ» درباره بیعت با امام علی (ع) و ریشه جنگ های جمل، صفین و نهروان در کتاب «جانشینی حضرت محمد» (ص)(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
پژوهشنامه کلام سال سوم پاییز و زمستان ۱۳۹۵ شماره ۵
67 - 91
حوزه های تخصصی:
در عصر رسول خدا, رهبری و امامت امری آسمانی بود که خداوند می بایست تکلیف آن را معین کند، اما پس از وفات ایشان، عده ای از مسلمانان با انکار نصّ و نصب الهی، این امر آسمانی را به مسئله ای زمینی تنزل داده و راه هایی، از جمله بیت مردم با خلیفه را برای مشروعیت بخشی خلافت، مطرح نمودند. با این مبنا نیز بیعت با امیر مؤمنان علی}، مردمی ترین، پرشورترین و شفاف ترین بیعتی بود که در طول تاریخ اسلام به وقوع پیوسته است. برخی از دروغ پردازان تاریخ(همچون سیف بن عمر) به منظور حفظ حیثیت کسانی که بعداَ بیعت خود را نقض کردند و در برابر علی} به جنگ برخاستند، سعی کردند تاریخ را تحریف کنند و درباره اصل بیعت و چگونگی آن، خلافِ مشهور سخن بگویند. ویلفرد مادلونگ(مستشرق آلمانی) هرچند به رعایت انصاف و اتخاذ مواضع بی طرفانه مشهور است، اما در کتاب «جانشینی حضرت محمد,» با استناد به همان منابع ضعیف، تحلیل های نادرست ارائه داده و دراین باره دچار خطا شده است. او بیعت مردم با امام علی} را مبهم و بیعت برخی از اصحاب برجسته را اجباری تلقی نموده است و ریشه جنگ های سه گانه(جمل، صفین و نهروان) را با جریان بیعت پیوند می دهد. در این مقاله، دیدگاه مادلونگ درباره اصل بیعت، چگونگی آن و ریشه جنگ های سه گانه در عصر حکومت علی} نقد و ارزیابی می شود.
نقش مدیریت ام السلمه در جنگ جمل
منبع:
زن و فرهنگ سال سیزدهم پاییز ۱۴۰۱ شماره ۵۳
89 - 102
حوزه های تخصصی:
هدف پژوهش حاضر، نقش مدیریت ام السلمه در جنگ جمل بود. جامعه پژوهش کلیه متون مربوط به ام السلمه یکی از همسران پیغمبرمی باشد. نمونه پژوهش نقش مدیریتی ام السلمه درجنگ جمل بود. طرح پژوهش توصیفی- تاریخی است. گردآوری اطلاعات بر مبنای جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای، اسناد و فیش برداری انجام شد. نتایج یافته ها نشان داد، ام سلمه نه تنها در حوادث مهم دوران پیامبر؛ بلکه در دوران حضرت علی (ع) نیز به نقش مهم و حساس خود در بین مسلمانان آگاه بود. در دوران خلافت علی (ع) هم از ایشان حمایت کرد. او ضمن رد پیشنهادهای برپاکنندگان جنگ جمل در جنگ با حضرت علی(ع) با یادآوری این سخن پیامبر اسلام که علی (ع) ولیّ هر مؤمن و مؤمنه ای است، درصدد برآمد عایشه را از رفتن به بصره باز دارد. ام سلمه با سخنرانی برای مهاجرین و انصار حمایت آنان را از حضرت علی(ع) تقاضا نمود و موفق شد گروه های زیادی را از همراهی با سپاهیان جمل منصرف نماید. گفتگوهای او با عایشه قبل و بعد از جنگ جمل از دوراندیشی او در جهت وحدت مسلمانان تأکید داشت. وی با نامه نگاری های متعدد با حضرت علی (ع) از دسایس و توطئه های آنان پرده برداشت. با استناد به سخنان رسول الله که به ماندن زنان در خانه و هنگامه جنگ سخن رفته بود، فرزندش عمرو بن ابی سلمه را هم به سوی حضرت فرستاد تا در جنگ با دشمنان او را یاری دهد. این موضوع باعث شد تا ام سلمه هم مورد ستایش حضرت قرار بگیرد.
بازخوانی نامه امیرالمؤمنین(ع) به سران جنگ جمل به روش نقد متن(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
پژوهشنامه تاریخ اسلام سال یازدهم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۴۳
۱۱۰-۸۹
جنگ جمل مدت کوتاهی پس از بیعت عمومی با امیرالمؤمنین(ع)، از سوی دو تن از پیمان شکنان، طلحه و زبیر، با همراهی عایشه طراحی شد. طراحان جنگ، بصره را به عنوان میدان مبارزه انتخاب کردند و امام نیز لشکری به سمت بصره هدایت کرد. از آنجا که منش امام بر گفت وگو، شفاف سازی، آغازگر جنگ نبودن و اتمام حجت پیش از شروع جنگ استوار بود، گفت وگوهای شفاهی و احتمالاً کتبی با سران جنگ ترتیب داد. روایات تاریخی درباره مخاطب نامه یا گفت وگوی امام با جنگ افروزان جمل، اختلاف نظر دارند. کشمکش منابع تاریخی بر سر این است که آیا امام در نامه ای فقط طلحه و زبیر را مخاطب قرار داد یا اینکه عایشه نیز در آن نامه مخاطب قرار گرفته است؟ آیا امام نامه جداگانه ای برای عایشه نوشته بود؟ تعداد منابع روایت کننده نامه اول اندک است و منابعی که نامه جداگانه ای به عایشه را نقل کرده اند، از آن هم اندک تر است. نقطه قوت هر دو نامه آن است که در برخی منابع قرن سوم آمده است و نقطه ضعف آنها نیز در تعداد اندک منابعِ روایت کننده است. مقاله حاضر با به کار بستن روش نقد متن که در حوزه پژوهش های حدیثی، نوپا ولی کارآمد و مؤثر ارزیابی می شود، میزان اعتبار این دو نامه را بررسی کرده و تا حد امکان اختلاف منابع را سامان بخشیده است.
نقد شبهات ابن تیمیه درباره نبردهای تحمیلی و دفاعی امام علی(ع) براساس سیره نظامی آن حضرت(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال ۱۴ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۵۲
137 - 166
حوزه های تخصصی:
ابن تیمیه نقدهای تندی علیه نوع زمامداری حضرت علی(ع) و نبردهای تحمیلی و دفاعی ایشان دارد. به اعتقاد وی در زمان امام علی(ع) مسلمین در سختی بوده و علیه یکدیگر شمشیر کشیدند. جنگ های زمان حضرت علی(ع) در جهت قدرت طلبی و رسیدن به مال و جان مسلمین صورت گرفته و هیچ نتیجه ای جز کشتن مسلمین نداشته است. آغازگر این جنگ ها حضرت علی(ع) بوده و خود از این جنگ ها ابراز ندامت کرده است. برشمردن و تبیین انتقادات ابن تیمیه در این زمینه و همچنین پاسخ گویی از طریق مطالعه سیره اخلاقی حضرت(ع) در این جنگ های تحمیلی و دفاعی، با روش تحلیلی توصیفی و با تکیه بر منابع فریقین، هدف این پژوهش است. اصول اخلاقی امام علی(ع) در جنگ هایشان مانند صلح طلبی، اجرای حکم الهی و هدایت گری و هم چنین عدم توافق برخی از صحابه بزرگ پیامبر(ص) و گروهی از علماء اهل تسنن با نظرات ابن تیمیه در این زمینه، بر رد انتقادات وی دلالت دارند.
بررسی نقش سنت های جاهلی در جنگ های دوران امام علی (ع)(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
در زمان حکومت امام علی(ع)، نگاه و رویکرد اکثریت مردم نسبت به دین و دنیا با دوران رسول الله(ص) متفاوت شده بود. امام علی(ع) تلاش می کرد با اقدامات و اصلاحات حکومتی خود جامعه را به سنت های عصر رسول الله (ص) بازگرداند اما ریشه های عمیق جاهلیت در باورهای مردم، او را از دستیابی به اهداف اسلامی و انسانی منع کرد. در تحقیق پیش رو با استفاده از روش توصیفی– تحلیلی تلاش شده است به این سوال پاسخ داده شود که چگونه جامعه اسلامی پس از پیامبر به سنت های جاهلی بازگشت و این موضوع چه تأثیراتی بر جنگ های دوران حکومت امام علی(ع) گذاشت. در پاسخ باید گفت سنت های جاهلی، که در جامعه اسلامی پس از دوران پیامبر باقی مانده بودند، باعث شدند که جامعه به دوران جاهلیت بازگردد. این بازگشت، به ویژه در دوران حکومت خلفای سه گانه، با احیای برخی از معیارهای رجعتی، به صورت چشمگیری افزایش یافت. در زمان حکومت امام علی(ع)، این سنت ها باعث شدند که نگاه و رویکرد اکثریت مردم نسبت به دین و دنیا، با فلسفه و انگیزه های ایشان هماهنگ نباشد. این اختلاف نگاه، باعث شد که امام علی(ع) در دستیابی به اهداف اسلامی و انسانی خود موفق نگردد.