مهدیه کشانی

هر نظام تعلیم و تربیت دارای عناصر و مؤلفه هایی است که کیفیت و کمّیت آنها، بر پایه مبانی شناختی هر نظام مشخص میشود. یکی از این عناصر زیربنایی، برنامه درسی است که هدف گذاری آن بر پایه اصول فلسفی، علمی، جامعه شناختی و... صورت میگیرد. کارآمدی نهایی برنامه درسی هم از طریق صحت و استحکام مبانی شناختی آن، تأمین میشود. از این رو، برنامه ریزان باید در رجوع خود به مؤلفه های معرفت شناختی، از جامعیت و صحت آنها مطمئن بوده و سپس جهت دهی محتوای برنامه را بر این اساس تنظیم نمایند. هدف این مقاله، نگاهی به نظریات فلسفی و دینی علّامه طباطبائی و برخورداری از رویکردی تحلیلی ـ توصیفی، زمینه را برای تشکیل چنین زیربنای شناختی فراهم نماید تا از این طریق بتواند به برخی از سرفصل های مهم در زمینه برنامه درسی کارآمد دست یابد. با توجه به مطالعات انجام شده، میتوان گفت چهار عنوان اصلی: مختصات و ویژگیهای برنامه درسی، شعب علم، محتوای علم و آسیب شناسی علم با نگاه به نظریات علّامه طباطبائی در این زمینه، مورد توجه میباشند که در مقاله به ویژگیها و ضرورت های هریک اشاره شده است.

فلسفه برای کودکان در سال 1970 توسط لیپمن در عرصه جهانی معرفی شد و در زمان کوتاهی مورد استقبال روندهای تعلیم و تربیت رسمی و غیررسمی کشورهای مختلف قرار گرفت. در این مدت فبک لیپمن با توجه به شرایط محیطی و فرهنگی کشورها بومی شده است؛ ولی روند بومی سازی فبک در ایران به کندی صورت گرفته و در برخی موارد سازگار با مبانی دینی و قرآنی نبوده است؛ از این رو مقاله حاضر سعی دارد با توجه به فرهنگ اسلامی برآمده از قرآن، رویکردی بازتولیدی در معرفی فبک بومی داشته باشد. به این منظور از روش پدیدارشناسی توصیفی استفاده و داده ها با استفاده از روش کلایزی تجزیه و تحلیل می شوند. داده های تحقیق در هشت بخش کلی که ارائه کننده مؤلفه های «تذکار تفکر» برای کودکان می باشند، دسته بندی شده اند: 1. اهداف؛ 2. گونه شناسی تفکر و صفت های مرتبط؛ 3. نام کلاس؛ 4. وضع قوانین؛ 5. ساختار کلاس؛ 6. ارائه محتوای فکری؛ 7. موضوع تفکر؛ 8. نقش و ابزارهای اجرایی مربی فبک بومی.

رشد اخلاقى که حیطه افعال اختیاری فرد را شامل می شود به رش د انسان در جنبه های شناخت، رفتار و عواطف فرد می پردازد. از دیدگاه روان شناسان، قبول یا رد این قاعده که همه انسان ها از ویژگی های خاص روانی-شناختی برخوردار هستند، در تبیین رابطه اخلاق و جنسیت نقش تعین کننده دارد. بر این اساس، موضوع نحوه رابطه جنسیت با فضایل اخلاقی، محل بحث و تضارب آرا قرار دارد. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی، به بررسی تطبیقی رابطه جنسیت با فضائل اخلاقی با رویکرد کاربردی از دیدگاه کولبرگ و قرآن کریم پرداخته و به این نتیجه رسید که کولبرگ، رفتار و تفکر اخلاقی را به یکدیگر وابسته می داند و اعتقاد دارد کسانی که از قضاوت اخلاقی بالاتری برخوردارند، اخلاقی تر از کسانی هستند که قدرت تشخیص کمتری دارند. او بر این باور است که رشد اخلاقی دارای پنج مرحله است و زنان از نظر تشخیص و رفتار تا مرحله دوم فراتر نمی روند؛ اما در آموزه های دین اسلام، دستیابی زنان و مردان به فضائل اخلاقی، یکسان است و نتایج تحقیق مبین آن است که زنان و مردان در چهار جنبه توصیف شناسی رشد اخلاقی، ریشه های رشد اخلاقی، ابزارهای کمک کننده رشد اخلاقی و برونداد و نتیجه رشد اخلاقی با مردان مشترک هستند و تعابیر قرآن در هر چهار زمینه به صورت یکسان می باشد.

اخلاق فرادینی که عقل و وجدان انسان ها را مخاطب قرار می دهد، خطابی است که بیان بسط یافته ی سخن «اگر دین ندارید آزاده باشید» را متذکر می شود. هدف پژوهش حاضر شناخت گونه های این اخلاق انسانی و مشترک بین همه انسان ها در قرآن بوده تا از این طریق، مدل نهایی هر بخش با توصیفاتی که در قرآن از آن شده است استخراج گردد و در گام نهایی مقایسه ای اجمالی با نظرگاه های هفت فیلسوف و متفکر غربی جهت تائید فرادینی بودن این مدل صورت گیرد. به دلیل چندوجهی بودن مقاله حاضر، روش پژوهش نیز ترکیبی از مراحل پدیدارشناسی توصیفی در مرحله رجوع به آیات قرآن، تحلیل و کدگذاری داده ها به شیوه استراتژی داده بنیاد با نرم افزار MAXQDA در سه بخش کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی و روش کیفی بررسی داده های کتابخانه ای در بخش مقایسه با نظرگاه های اندیشمندان غربی می باشد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که پنج گونه اصلی فردی، اجتماعی، خانوادگی، اقتصادی و سیاسی در اخلاق فرادینی قرآنی در بخش کدگذاری انتخابی مورد توجه است. در بخش مدل یابی توصیفی، بیشترین آیات اخلاق فرادینی مربوط به گونه اجتماعی و سپس فردی اختصاص دارد و کمترین توصیفات مربوط به گونه های سیاسی و اقتصادی است.

نگاه به تربیت اقتصادی از سنین پایین، رویکردی است که به تازگی در محافل تربیتی، مورد تأیید و استقبال قرار گرفته است. در همین راستا، هدف پژوهش حاضر شناخت گونه های اقتصاد قرآنی جهت استخراج مدل توصیفی آن ها و دریافت دلالت های مرتبط تربیتی برای تربیت اقتصادی می باشد. برای دست یابی به این منظور و به دلیل چندوجهی بودن مقاله حاضر، روش پژوهش ترکیبی از مراحل پدیدارشناسی توصیفی در مرحله رجوع به آیات قرآن، تحلیل و کدگذاری داده ها به شیوه استراتژی داده بنیاد با نرم افزار MAXQDA در سه بخش کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی و روش استنتاج از مبانی در بخش دلالت های تربیتی است. به عبارتی محققان در مرحله اول خوانشی کامل از کلیه آیات قرآن داشته و سپس داده های مستخرج را کدگذاری، دسته بندی و گونه شناسی کرده اند و مدل نهایی استخراج شده را جهت استنباط دلالت های تربیتی مورد استناد قرار داده اند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که 106 کد باز در رابطه با اقتصاد در آیات قرآن وجود دارد که در قالب سه کد انتخابی اصول اقتصاد خصوصی، اصول اقتصاد حکومتی و توصیف شناسی اقتصادی، دسته بندی شده اند. سه دسته فوق در مرحله بعد به شش کد محوری تقسیم شده اند. در نهایت، داده های کدگذاری شده در قالب جداول و تصاویر، تحلیل و استنتاج تربیتی شده اند.