مطالعات فرهنگی - اجتماعی خراسان

برای ایجاد و گسترش سلامت در فضای جامعه، کاهش احساس انزوای اجتماعی ضروری است. پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر انزوای اجتماعی بر سلامت شهروندان شهر مشهد انجام شده است. چارچوب نظری این پژوهش، ترکیبی از مجموعه نظریات دورکیم، تحلیل شبکه و رویکرد تنهایی است. روش این تحقیق مبتنی بر پیمایش از نوع توصیفی و همبستگی بوده و جمع آوری داده ها به کمک پرسشنامه استاندارد سلامت SF_36 و پرسشنامه محقق ساخته انزوای اجتماعی صورت گرفته و حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 384 نفر تعیین شده است. پرسشنامه در سطح شهر مشهد توزیع و با روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای اجرا شده و یافته های تحقیق با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی مبتنی بر نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج توصیفی حاکی از آن است وضعیت سلامت شهروندان به طور کلی در سطح بالاتر از حد متوسط (17/77 از نمره 100) و انزوای اجتماعی شهروندان نیز در حد متوسطی (03/52 از نمره 100) قرار دارد. نتایج استنباطی نیز بیانگر این موضوع است که رابطه منفی و معناداری (619/0-) بین انزوای اجتماعی و ابعاد آن با سلامت وجود دارد. میزان همبستگی (619/0-) بین این دو متغیر در سطح متوسط است. همچنین بین سطح سلامت بر حسب جنسیت و وضعیت اشتغال شهروندان، تفاوت معناداری مشاهده می شود. نتایج تحلیل رگرسیون چندگانه نشان می دهد متغیرهای مستقل مجموعاً 36% از واریانس متغیر وابسته را تبیین می کنند. نتایج تحلیل مسیر نیز حاکی از آن است که متغیر تنهایی اجتماعی بیشترین اثر مستقیم (352/0-) و متغیر احساس عجز بیشترین تأثیر غیرمستقیم (191/0-) را در تبیین متغیر سلامت دارند.

قرابادین یا اقراباذین، به کتاب ها و آثاری اطلاق می شود که اطلاعات مربوط به انواع داروهای مرکب، چگونگی تهیه، موارد استفاده و همچنین شیوه کاربرد آن ها را دربردارد. پزشکان و داروشناسان مسلمان در جریان نهضت ترجمه آثار داروشناسی سرزمین های دیگر بویژه یونان را به عربی ترجمه کردند و در طی قرن های بعد دانشمندان مسلمان نیز کتاب های قرابادین به زبان های عربی، فارسی و ترکی تألیف کردند. در قرن دوازدهم هجری قمری/ هجدهم میلادی، هنوز دانش پزشکی دانشمندان گذشته بویژه در سرزمین هند پویایی داشت و تألیفات طبی و دارویی ارزشمندی به سبک قدیم به رشته تحریر درآمد که از جمله مهم ترین این آثار، دو کتاب قرابادین کبیر اثر محمدحسین عقیلى علوی خراسانی و قرابادین صالحی از صالح بن محمد صالحی قاینی هروی بود. هدف این پژوهش معرفی و بررسی محتوای این دو اثر شامل معرفی مؤلف، منابع مورد استفاده، بخش ها، نسخه های خطی و چاپی، جنبه های اشتراک و تمایز آن ها به روش توصیفی و با محوریت استفاده از منابع کتابخانه ای است. قرابادین کبیر که در نوع خود یکی از قرابادین های جامع نوشته شده تا به امروز است و قرابادین صالحی که در زمره ی ارزشمندترین قرابادین ها به شمار می آید، به زبان فارسی است و به طور کلی به بیان ساخت داروهاى مرکب در طب سنتى اختصاص دارد. این آثار می توان به اطلاعات جامعی در پزشکی و داروسازی ایران و دیگر سرزمین ها، روش های جدید در ساخت دارو و درمان بیماری ها، زمینه های ورود طب غربی به ایران، استفاده از واژگان تازه در نام گذاری برخی از داروها و ... دست یافت. 

هنرهای سنتی، تجلی زیبایی هایی نشأت گرفته از ذوق و سلیقه، باورها و اعتقادات مردمان مناطق مختلف و شاهدی استوار بر توجه آنها به دنیای هزاررنگ پیرامون  شان است. هنر سوزن دوزی نیز یکی از این هنرها است. در این میان، مردم شهرستان سربیشه با ترکیب عشق و صبوری، طرح های خیال پرور و چشم نواز خود در هنر سوزن دوزی را بر پرده هایی که زینت بخش خانه هایشان است، به کار بسته اند؛ هنری که از گذشته تا کنون به دست زنان هنرمند منطقه رقم خورده است و دارای نقوش منحصربه فردی است که از لحاظ بصری و تجسمی ساختاری منسجم و مشخص دارد. این پژوهش با هدف شناخت، تحلیل و معنایابی نقوش سوزن دوزی های پرده نماهای شهرستان سربیشه انجام شده است. جامعه آماری مورد مطالعه در منطقه سه روستای مختاران، چنشت و دهشیب است که از فراوانی بیشتر نقوش نسبت به روستاهای دیگر برخوردارند. روش این پژوهش توصیفی - تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات میدانی و کتابخانه ای است. اهداف پژوهش عبارتند از: بررسی و معرفی نقوش پرده نماهای شهرستان سربیشه، طبقه بندی تنوع نقوش پرده نماها و مقایسه تطبیقی نقوش و تأثیرات فرهنگ و رسوم منطقه بر روی این پرده نماها. با بررسی این موارد مشخص شد نقوش پرده نماها در سه روستای مورد مطالعه در چهار گروه (گیاهی، حیوانی، پرندگان و اشعار) رده بندی می شوند. این نقش ها با اعتقادات و فرهنگ مردم این منطقه گره خورده است و شناخت آنها، بخش عظیمی از روایات غنی فرهنگ تصویری منطقه را برای ما روشن می سازد.

این مقاله ضمن بررسی عوامل مؤثر بر توانمندسازی زنان روستایی در دهستان عشق آباد شهرستان نیشابور استان خراسان رضوی، به بررسی نقش این زنان در ارتباط با توسعه محلی می پردازد. در این مقاله از روش گراندد تئوری و تکنیک های ارزیابی مشارکتی روستایی، مصاحبه نیمه ساخت یافته، مشاهده و قدم زدن در میدان و بحث گروهی استفاده گردیده و با روش گلوله برفی نسبت به انتخاب نمونه های آماری تا مرحله اشباع نظری (در نفر بیست و پنجم) در داده ها پرداخته و پس از تجزیه و تحلیل داده های گردآوری شده در میدان از طریق کدگذاری (باز، محوری و انتخابی) با انتخاب مقوله مرکزی "توانمندسازی زنان روستایی"، اقدام به استخراج نظریه ای براساس داده های گردآوری شده از میدان پژوهش نموده است. سپس با توجه به تجزیه و تحلیل داده های خام گردآوری شده از میدان پژوهش، بر اساس اصول حاکم بر روش گراندد تئوری یعنی رویه های تحلیل "سؤال کردن" و "مقایسه نمودن"، مفاهیم از دل داده های خام گردآوری شده از میدان تحقیق، استخراج گردید. سپس بر اساس همان روش، ابتدا در یک مرحله مقولات خرد از مفاهیم استخراج و در مرحله بعدی مقولات گسترده استخراج شده و سپس از طریق کدگذاری محوری سه مدل پارادایمی؛ پدیده عوامل فردی مؤثر بر توانمندسازی زنان روستایی، پدیده عوامل اقتصادی مؤثر بر توانمندسازی زنان روستایی و پدیده عوامل اجتماعی مؤثر بر توانمندسازی زنان روستایی، در راستای کدگذاری محوری ساخته شد و ضمن بیان روایت داستان مقوله محوری یا هسته ای "توانمندسازی زنان روستایی" در راستای کدگذاری انتخابی استخراج گردید و با توجه به عناصر تشکیل دهنده مقوله هسته ای، نظریه "توانمندسازی زنان روستایی به مثابه عاملی  برای توسعه محلی" از داده ها استخراج  و مدل مفهومی آن ترسیم گردید.

آن هوشی را که متناسب با باورها، هنجارها و ارزش هایی که در فعالیت های روزمره بر عهده می گیریم و بر زندگی اجتماعی اثربخش است، هوش معنوی می نامند. اثربخشی یکی از مقولات مهم در زندگی فردی و اجتماعی و هوش معنوی از جمله عوامل مؤثر بر آن است. هدف از تحقیق حاضر مطالعه تأثیر هوش معنوی سرپرستان بر اثربخشی گروهی هیأت های مذهبی زیارتی است. روش شناسی این تحقیق از نوع توصیفی و همبستگی بوده، ابزار تحقیق پرسشنامه استاندارد شده فریدمن و یاربراق (1985) در خصوص متغیر اثربخشی و پرسشنامه کینگ (2008) برای متغیر هوش معنوی بوده است، میزان آلفای سؤالات اثربخشی و هوش معنوی هر کدام برابر با (83/0) بدست آمده است. جامعه مورد مطالعه سرپرستان هیأت مذهبی شهر مشهد در ایام عزاداری محرم و صفر بوده که بر اساس جدول مورگان حجم نمونه برابر با 360 نفر مبتنی بر شیوه تصادفی ساده انتخاب شده اند. یافته ها براساس نرم افزار SPSS مبتنی بر آماره های توصیفی و استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان می دهد که میانگین هوش معنوی سرپرستان (15/3) و میانگین اثربخشی گروهی در بین جامعه مورد مطالعه (23/3) بوده است. از بین مؤلفه های هوش معنوی به ترتیب تفکر انتقادی وجودی (456/0)، ایجاد معنای شخصی (526/0) و توسعه موقعیت هوشیاری (502/0) بر اثربخشی گروهی تأثیر معناداری داشته است در حالی که آگاهی متعالی بر اثر بخشی گروهی تأثیر معناداری نداشته است. نتایج رگرسیون نشان می دهد که از بین مؤلفه های هوش معنوی مؤلفه ایجاد معنا با (324/0) بیشترین تأثیر را بر اثربخشی گروهی دارد. در نهایت هوش معنوی با (36%) می تواند به تبیین اثربخشی گروهی سرپرستان هیأت مذهبی مؤثر باشد.

یکی از مقوله های در خور توجه در بررسی زندگی عالمان شیعی، ارزیابی حیات اجتماعی و مواضع سیاسی آنها است. شیخ محمدباقر آیتی از عالمان پرآوازه ای است که حیات علمی و آثار قلمی اش در عرصه مطالعات فرهنگ تشیع تاثیر گذار بوده است. علاوه بر جنبه های علمی، آیت الله محمدباقر گازاری در رخدادهای سیاسی زمانه اش مواضع خاصی اتخاذ کرده که مقاله حاضر در صدد واکاوی آن است. دستاوردهای حاصل از این پژوهش بیانگر نقش تأثیرگذار شیخ محمدباقر در مسائل مختلف سیاسی از قبیل: موضع گیری او در قبال مشروطه و برخی از مسایل سیاسی منطقه، رفع اختلاف بین افراد خاندان حاکم محلی و رفع اختلاف بین طرفداران دو گروه سیاسی منطقه (حشمتی و شوکتی) است. بعضی از اقدامات و مواضع شیخ محمدباقر آیتی نظیر موضع گیری او در قبال مشروطه حتی منجر به تقابل وی با علما و دیگر معاصرانش نیز شده و او را در برابر حاکم منطقه قرار داده و به عزل او از تولیت اوقاف انجامیده است.