مطالعات فرهنگی - اجتماعی خراسان

مطالعات فرهنگی - اجتماعی خراسان

مطالعات فرهنگی - اجتماعی خراسان سال 7 تابستان 1392 شماره 4 (پیاپی 28) (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

کتابخانه های هرات عهد تیموری و نقش آن در شکوفایی و ارتقاء علم و دانش(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۱۳ تعداد دانلود : ۹
دوران زمامداری جانشینان تیمور (807-911 ق.) را باید دوران اوج و شکوه کتابخانه ها دانست. یکی از مراکز آموزشی دوره تیموریان، کتابخانه ها بودند که در این دوره از رونق فراوانی برخوردار بودند. از آن جا که کتاب و ایجاد کتابخانه قبل از اختراع چاپ به رواج خط و هنر خوشنویسی بستگی تام داشت، بنابراین هر وقت که از طرف سران و زعمای حکومت و مردم اقبال و توجهی به خط و خوشنویسی مبذول می شد کتاب و کتابخانه رونق می گرفت. ویژگی منحصر به فردی که این مسأله را قوت می بخشید تداوم این شکوه و جلال در تمام دوره تیموریان در سراسر ایران و به ویژه خراسان است. از جمله دلایل رشد و رونق کتابخانه ها، استفاده ای است که محققان و مؤلفان از کتابخانه و منابع آن برای تألیف و تدوین آثار خود می کردند. غالب این آثار به سفارش امرا و یا دست اندرکاران کتابخانه ها صورت می پذیرفته است. از جمله مشهورترین نویسندگان و دانشمندانی که در کتابخانه های سلاطین تیموری به خلق آثار خود پرداخته اند، می توان به خواندمیر، شرف  الدین علی یزدی و غیاث  الدین جمشید کاشانی اشاره کرد.
۲.

جایگاه اجوبه های علمای بیرجند در مطالعات تاریخ محلی(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۱۲ تعداد دانلود : ۱۰
در میان آثار قلمی و تألیفات علمای بیرجند، رساله ها و کتبی با نام اجوبه به چشم می خورد. اجوبه های علمای بیرجند، که مشتمل بر سؤالات شرعی، حقوقی، قضایی، اقتصادی و مباحث اجتماعی و هم چنین پاسخ هایی است که علما به این سؤالات داده اند این اجوبه ها از جنبه های گوناگون حائز اهمیت می باشند. علاوه بر اهمیت اجوبه ها به عنوان میراث فرهنگ دینی، این گونه آثار در بردارنده ی اطلاعات تاریخی، اجتماعی و سیاسی در خور توجهی هستند. در مقاله ی حاضر تلاش شده است براساس مطالعه ی کتابخانه ای و با اتکاء به اسناد و نسخ خطی معتبر، سهم اجوبه های علمای منطقه در مطالعات تاریخ محلی مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد. در این بررسی آخوند ملاعلی خراشادی، آخوند ملا محمدحسن هردنگی، شیخ محمدباقر آیتی گازاری که هم دارای اجوبه بوده اند و هم از چهره های شاخص در میان علما به لحاظ حل و فصل مسائل شرعی و شأن اجتماعی می باشند گزینش گردیده اند.
۳.

گزارشی از بررسی باستان شناسی و نویافته های آثار تاریخی شهرستان بشرویه(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۲۱ تعداد دانلود : ۹
شهرستان بشرویه در شمال غربی استان خراسان جنوبی قرار دارد که از نظر موقعیّت طبیعی، شمال و جنوب آن  را به ترتیب کویر نمک و کویر لوت، شرق آن تپه های شنی و تل های ریگ روان و غرب آن  را کوهستان های شتری در بر گرفته است. برای اوّلین بار تاریخ نویسان و سفرنامه نویسانی همچون مقدسی و ناصر خسرو در قرون 4 و 5 قمری به این حوزه اشاراتی نموده اند.طی بررسی باستان شناسی صورت گرفته در سال 1391 ش. در مجموع 165 اثر تاریخی در این شهرستان شناسایی و معرفی شده، که دارای تنوع زیادی می باشند. این آثار شامل قلاع باستانی، خانه های قدیمی، برج های دیدبانی، آب انبارها و حوض انبارها، مساجد، پل ها، کاروانسراها، آسیاب ها و محوطه های باستانی می باشند. در این بین محوطه باستانی کرند با قدمتی مربوط به دوران اشکانی، کهن ترین اثر تاریخی محسوب می گردد. همچنین قلعه دختر رقه و پل ترناو، که قسمتی از این آثار متعلق به دوران ساسانیان است، از جمله آثار زیبا و شاخص این شهرستان به شمار می روند. آثار باستانی بشرویه اکثراً در قرون میانی و متأخر دوران اسلامی بنا گردیده اند. طبق متون تاریخی و شواهد باستان شناسی، بشرویه در مسیر کاروان رو یزد به مشهد مقدس بوده و این مسیر سالانه تعداد زیادی از زوّار حرم امام رضا (ع) را به خود می دیده است. از این رو، دو کاروانسرای زیبا و بزرگ به همراه حجم وسیعی از حوض انبارها و آب انبارها، که در راستای نیاز بومیان و زوّار ساخته شده اند، در این شهرستان دیده می شود. در این پژوهش از روش های میدانی و کتابخانه ای با نمونه برداری غیراحتمالی استفاده شده است.
۴.

تحلیل مردم شناختی هنر فرت بافی مطالعه موردی: تربت جام(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۱۶ تعداد دانلود : ۱۴
هنر بافتن در تربت جام با نام «فرت بافی» یا «بافت پارچه» با نقوش متفاوت و ساده روستایی - متعلق به آن دیار- شناخته می شود. فرت بافی گرچه مانند ابریشم یا حریربافی یزد، بردبافی نیشابور و گلیمچه بافی گیلان شهرت ملی ندارد؛ اما در این منطقه کاملاً شناخته شده است و از جمله مشاغل خانگی به شمار می آید که نقش پررنگی در ایجاد اشتغال زنان دارد و با دستگاهی بسیار ابتدایی انجام می شود، که از وسایل محیط اطراف بافندگان ساخته شده است. این پژوهش می کوشد تا این هنر مهجور و ناشناخته منطقه و سرزمین تربت جام امروز و بوژگان یا بوزجان قدیم را توصیف و واکاوی کند. سرزمینی خشک و کویری که با زمزمه ی بادهای سیاه و بی رحم خو گرفته، اما مردمان خستگی ناپذیرش پنجه در پنجه ی طبیعت انداخته اند و به گاه کار و به هنگامه ی هنرمندی تصاویر خیره کننده ای آفریده اند. در این پژوهش از رهگذر مصاحبه با بافندگان مشخص شد که فرت بافی، قدمتی دیرین و چند صد ساله دارد و در مسیر رشد و تکوین خود، آرام آرام و پا به پای زندگی شبانی و کشاورزی مردمانی که همواره حاصل دسترنج خویش را مصرف کرده اند، قد کشیده و جایی برای خود در جوانب مسائل اقتصادی، هنری، ادبی و اعتقادی باز کرده و جزئی جدایی ناپذیر از زندگی مردمان این خطه شده است. از آنجا که فرت بافی در منابع پژوهشی مکتوب فاقد منبع بوده است، بر دشواری تحقیق افزوده شد؛ اما با این وجود چگونگی بافت، طراحی نقش ها، تشریح دقیق دستگاه فرت بافی مستند به تصاویر و عکس های گرفته شده در کنار رابطه ی آن با ادبیات و سروده های محلی در هنگام بافتن- از سوی زنان روستایی بافنده تربت جامی- و تأثیر آن در اقتصاد خانواده روستایی و نیز دشواری ها و عوامل مضر این هنر، به همراه پیشنهادهایی برای بقای فرت بافی، مطرح و مورد پژوهش قرار گرفته است.
۵.

بررسی تطبیقی اوضاع اقتصادی- اجتماعی شهرهای نیشابور و تربت جام در دوره تیموریان(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۲۲ تعداد دانلود : ۱۳
تیمورگورکانی و فرزندانش به آبادانی شهرها اهمیت می دادند و به خلق آثار ماندگار و باشکوه بسیاری  پرداختند. در حالی که توجه تیموریان به عمران برخی از شهرها نسبتاً خوب بود، اما در نواحی دیگر به اندازه کافی در این خصوص رسیدگی نمی شد. پس از مرگ تیمور، تاخت و تازهای امیرزاده گان و ترکان قراقویونلو و آق قویونلو ثبات سیاسی را در ایران از بین برد. دستگاه تیموری که به دور از ظلم و ستم نبودند آثار مخربی بر زندگی اجتماعی مردم بویژه در سرزمین خراسان بر جای گذاردند. اما در اوقات آرام و به دور از نبرد، برخی از مناطق کوچک، مانند تربت جام در خراسان، مورد توجه خاص تیموریان قرار گرفت و از رشد اقتصادی خوبی برخوردار گشت و اوضاع اجتماعی این منطقه نیز تا حدودی بهتر شد. ولی در مقابل، شهر نیشابور که از تربت جام بزرگتر و معروف تر بود، کمتر مورد توجه امرای تیموری قرار گرفت. بنابراین رشد اقتصادی و اجتماعی نیشابور، به خصوص با وقوع دو زلزله، نسبت به پیشرفت اقتصادی و وضعیت اجتماعی تربت جام، نامناسب تر بود. آثار عدم وجود ثبات سیاسی پس از مرگ تیمور، ظلم امرا بر رعایا، اقدامات عام المنفعه تیموریان و توانمندی ها و ویژگی های جغرافیای منطقه ای در وضعیت اقتصادی و اجتماعی دو شهر نیشابور و تربت جام در قرون نهم و دهم قمری، از دلایل بررسی تطبیقی این دو ناحیه به حساب می آیند. در این تحقیق، سعی شده است که از روش تاریخی و همچنین در بخش آثار تاریخی به جای مانده از دوره تیموریان، از روش میدانی استفاده شود.
۶.

مقایسه ی فرهنگ سازمانی دبیرستان های عادی و استعدادهای درخشان شهر بیرجند براساس الگوی دنیسون(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۱۴ تعداد دانلود : ۱۰
فرهنگ در سطح کلان از مباحث مطرح در حوزه ی سازمانی است و در سطح خرد، مطالعه آن در سطح مدرسه نیز قابل تعمق است. حاصل این شناخت ارتقای بینش مدیران برای تحقق بخشی اهداف آموزشی با استفاده از نقش فرهنگ است. بر این اساس، هدف پژوهش حاضر مقایسه ی فرهنگ سازمانی مدارس عادی و استعدادهای درخشان شهر بیرجند بر پایه الگوی دنیسون است. این پژوهش از نوع توصیفی- مقایسه ای و از نوع پژوهش های کاربردی است. برای انتخاب جامعه آماری در ابتدا از میان مدارس عادی شهر، یک دبیرستان پسرانه و یک دبیرستان دخترانه به صورت هدفمند انتخاب گردید. جامعه ی آماری را 65 نفر دبیران دبیرستان های عادی و 75 نفر دبیران دبیرستان های استعدادهای درخشان تشکیل داد. حجم نمونه جامعه آماری با استفاده از جدول کرجسی و مورگان به ترتیب 46 و 55 نفر برآورد گردید. ابزار جمع آوری اطّلاعات، پرسش نامه ی استاندارد دنیسون بود که پایایی آن با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 84/0 برآورد گردید. یافته های تحقیق نشان داد که هر دو نوع مدارس از فرهنگ مطلوبی برخوردار بودند. از چهار مؤلفه ی الگوی مورد مطالعه، میانگین سه مؤلفه ی فرهنگیِ «درگیرشدن در کار»، «سازگاری» و «رسالت» در مدارس استعدادهای درخشان به طور معنی داری بیشتر بود (05/0>p). اما میانگین مؤلفه ی «انطباق پذیری» در دو گروه تفاوت معناداری نداشت (13/0 =p). هم چنین تفاوت میانگین شاخص های فرهنگی در ارتباط با شاخص های توانمندسازی، تیم گرایی، ارزش های بنیادین، توافق، هماهنگی و انسجام، اهداف و مقاصد، نیت و جهت راهبردی به استثنای شاخص های مشتری مداری (23/0 =P)، توسعه ی قابلیت ها (07/0 =P)، ایجادتغییر (46/0 =P)، یادگیری سازمانی (06/0 =P) و چشم انداز (07/0 =P)، در بین مدارس، معنی دار بوده است (05/0 >p).
۷.

تأثیر آشنایی با مهارت های زندگی بر نشاط اجتماعی دانشجویان مراکز تربیت معلم بیرجند(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۲۲ تعداد دانلود : ۱۴
این پژوهش با هدف آشنایی با مهارت های زندگی و تأثیر آن بر نشاط اجتماعی دانشجویان مراکز تربیت معلم شهر بیرجند انجام شده است. جامعه آماری پژوهش کلیه دانشجویان مراکز تربیت معلم امام سجاد (ع) و شهید باهنر شهر بیرجند در سال90-89 (438نفر) بودند که دو گروه 39 نفره، به روش تصادفی به عنوان نمونه انتخاب شدند. داده های پژوهش با استفاده از پرسشنامه استاندارد شادکامی آکسفورد و مقیاس محقق ساخته مهارت های زندگی به دست آمد. این آزمون در سال 1989 توسط مایکل آرگایل و بر اساس پرسشنامه ی افسردگی بک (1976 ،BDI) ساخته شده است. در تحلیل داده ها از روش های آمار توصیفی و استنباطی استفاده شد. یافته ها نشان داد که آشنایی با مهارت های زندگی بر افزایش شادکامی دانشجویان (001/0 >p) مؤثر است. نتایج آزمون Test –T نشان داد در گروه آزمایش که درکارگاه مهارت های زندگی شرکت داشته اند، بین نتایج قبل و بعد از برگزاری کارگاه تفاوت معنی داری وجود دارد. در نتیجه، می توان گفت که آشنایی با مهارت های زندگی در افزایش شادکامی دانشجویان مؤثر است. 

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۴۸